Hoe is de produktie en distributie van cannabis georganiseerd? In Marokko zijn nog geen peetvaders opgestaan
van het type dat we in Turkije hebben leren kennen en die gemakkelijk opening van zaken geven. Het
verschijnsel is nog te recent om een gedegen wetenschappelijke studietraditie op te leveren zoals die over de
Italiaanse mafia bestaat. Als we de Marokkaanse pers mogen geloven, zijn vooral en in de eerste plaats
buitenlandse criminele groeperingen in Marokko actief. Er zijn Spaanse criminele groepen in de Spaanse
vrijhandelszones aangetroffen. In september 1995 hield de Spaanse politie 12 personen aan die deel
uitmaakten van een bende die handelde in drugs en wapens. Er waren Marokkanen bij, Algerijnen, Fransen en
Spanjaarden. In februari 1995 arresteerde de Spaanse politie een Marokkaanse cocanesmokkelaar die deel
uitmaakte van een Spaans netwerk. Verder is de aanwezigheid van de Italiaanse mafia in Marokko aangetoond
bij de smokkel van drugs, mensen en nog meer. De Franse compagnon van de eertijds roemruchte gangster
Mesrine werd in Marokko gearresteerd en toen bleek dat misdadigers met een internationale reputatie zich in
het land vestigden. Er zijn Afrikaanse drugshandelaren (uit Gambia) waargenomen. In de Marokkaanse pers
wordt ook uitvoerig aandacht geschonken aan de rol van Nederlandse groepen. Marokko heeft sterk aan
belangrijkheid gewonnen voor internationaal opererende Hollandse organisaties. De berichtgeving omtrent
criminele organisaties maakt een uitgesproken internationale indruk. Er worden steeds grotere aantallen
buitenlandse handelaren en vrachtwagenchauffeurs gearresteerd. Spanjaarden, Fransen en Nederlanders
vormen de grootste Europese groepen in Marokkaanse gevangenissen. Thans verblijven in Marokko's
naargeestige kerkers niet minder dan 60 Nederlanders en die zitten daar vrijwel allemaal in verband met
drugsdelicten. Naar schatting zijn veertig van hen vrachtwagenchauffeurs die met drugstransporten zijn
aangehouden. De overheid (de koning) hanteert het argument van de aanwezigheid van criminele
buitenlanders om in ruil voor zijn bijdrage aan de oorlog tegen de drugs subsidie te ontvangen die het
mogelijk maakt de gewassen die de boeren verbouwen te vervangen. Is het probleem immers niet in de wereld
geholpen doordat in het rijke Europa grote vraag naar cannabis is ontstaan? De onderhandelingen daarover
met de Europese Unie hebben veel minder opgeleverd dan was gevraagd. Brachet (1992: 169) constateert dat
de Marokkaanse overheid pressie en politieke chantage hanteert als middel in haar internationale betrekkingen.
Dat gebeurt zeker voor de in Marokko gedetineerde Europeanen.
Maar hoe zit dat met de Marokkanen zelf? En meer in het bijzonder met de betrokkenheid van de overheid? De
cannabis-branche is in de staatshuishouding zo omvangrijk en belangrijk dat deze activiteit niemand kan
ontgaan. Uitspraken van de koning zelf, van leden van zijn hof, van ministers en van ambtenaren laten er geen
twijfel over bestaan of men weet precies wat zich er afspeelt. Ondanks de verklaarde oorlog tegen de drugs is in
de zomer van 1995 door Spaanse onderzoekers een hoeveelheid cannabis-stuifmeel per eenheid uit Marokko
aangewaaide lucht gemeten die ongevenaard hoog is. De hoeveelheid cannabis die door de Marokkaanse
autoriteiten per jaar in beslag is genomen loopt snel op: in 1986 werd 6000 kilo geconfisceerd, in 1987 was dat
22.000 kilo, in 1991 48.000 kilo, in 1992 65.000 kilo, in 1993 47.000 kilo en 1994 was het voorlopige kroonjaar
met 100.000 kilo. Nochtans vormen deze hoeveelheden niet meer dan een fractie van de totale produktie en
zoals steeds is een grotere inbeslagname geen aanwijzing voor betere opsporing, maar veeleer voor hogere
produktie. Het kan de autoriteiten ook niet ontgaan dat de smokkelorganisaties professionaliseren en gebruik
maken van geavanceerde technieken van communicatie en vervoer. De cannabis wordt vaak meegezonden
met exportprodukten uit de landbouw, de voedingsindustrie en de zeevisserij. Het vervoer uit de moeilijk
toegankelijke plaatsen van produktie in de Rif geschiedt nog wel steeds met lastdieren, maar in het
omringende gebied zijn op verscholen plaatsen ateliers gebouwd om de hash op te slaan. Er wordt van
moderne telecommunicatie gebruik gemaakt zoals faxapparaten en autotelefoons. Konvooien met drugs van
het Noorden naar het Zuiden worden begeleid door auto's en gevolgd vanuit meldkamers. In oktober 1994 werd
bekend gemaakt dat een groep buitenlanders was gearresteerd die elektronische apparatuur verkocht aan
drugshandelaren. Het vervoer over zee is onder invloed van de strenge controle gediversificeerd. Een deel
van de visserijvloot is in handen van Marokkaanse en internationale drugshandelaren. Via deze wordt de
kostbare handelswaar op volle zee overgeladen op grotere schepen. Een ander deel gaat via zeecontainers en
daarvoor zijn dekmantelfirma's opgezet. Verder wordt het ingeladen in jachten, speedbootjes en zeilschepen.
Ook die brengen hun waar naar grotere schepen op zee, maar soms maken ze de tocht helemaal naar de
haven van bestemming in Noord-Europa. Michiel Scholtes (1995) werd op zo'n zeiltocht door de Franse
douane aangehouden bij het naderen van Het Kanaal en schreef een verslag van de zeven jaar die hij in de
Franse gevangenis heeft moeten doorbrengen. De drugs worden over de weg vervoerd in personenauto's,
vrachtwagens en autobussen. Daarover verderop meer, want ook hier zijn Nederlandse transportbedrijven bij
betrokken. Tenslotte worden de drugs ook via de lucht vervoerd. Ze zijn verstopt in de bagage van koeriers op
lijnvluchten, maar ze worden ook in particuliere vliegtuigen opgezonden. In april hield de Spaanse politie drie
Belgen aan met 300 kilo hash aan boord van een vliegtuig dat op het vliegveld van Jerez de la Frontera een
tussenlanding maakte op de vlucht van Agadir naar Belgi. De groothandel in drugs is thans zo goed en
modern georganiseerd en het transport loopt zo perfect dat andere categorien dan traditionele smokkelaars uit
de Rif en buitenlandse handelaren van wie niet mag worden verondersteld dat zij de ingewikkelde politiek en
het bestuur van het land voldoende kennen, zich er wel mee moeten bemoeien. Er zijn in deze branche
werkloze afgestudeerde academici aangetroffen die weten hoe internationale handel wordt georganiseerd en
die hun talen spreken. Dat laatste is ook nodig om zaken te doen met handelaren die cocane aanvoeren uit
Zuid-Amerika welke voor een deel wordt geconsumeerd in welgestelde milieus en voor een ander deel wordt
doorgevoerd naar Europa. Op de aanwezigheid van hard drugs ligt in Marokko een politiek taboe, maar ook
herone, aangevoerd vanuit Spanje, is aangetroffen op plaatsen waar vroeger veel buitenlandse toeristen
kwamen. We schrijven kwamen, in de verleden tijd, omdat de toeristenindustrie recentelijk nogal is ingezakt.
De cannabis-economie is thans gestratificeerd. Boven de brede laag van boeren die het produkt verbouwen,
vinden we afnemers die het produkt brengen naar werkplaatsen waar het kan worden bewerkt. Daarboven
bevindt zich een laag van groothandelaren die zich bezig houden met opslag, camouflage en distributie. Zij
werken samen met vervoerders. De klant koopt de drugs, onderhandelt over het vervoer en in de prijs voor het
laatste wordt de door (omgekochte) autoriteiten ongecontroleerde doortocht inbegrepen. Dit staat bekend als
de aankoop van wegen. Dit alles staat onder regie van wat in Marokko altijd drugsbaronnen worden
genoemd: ras kbir, wat grote hoofden betekent. Dit zijn de mensen die zorgen voor de financiering en die
de activiteiten cordineren. Zij onderhandelen met de genoemde dienaren van de overheid in Marokko en ook
in andere landen. Welke Marokkanen dat zijn, is bij het ontbreken van investigative reporting of een goede
sociologische studie onduidelijk, zij blijven goeddeels onzichtbaar.
Dit alles is ondenkbaar zonder medewerking van althans een deel van de overheid: de politieke top, leden van het binnenlandse bestuur op alle niveaus, de gendarmerie, de politie, de Mokhaznia (hulptroepen van het Ministerie van Binnenlandse Zaken), de douane en zeker ook het leger en de marine. Het goed functioneren van de logistieke lijnen wordt op het conto geschreven van militairen. Hun invloed zou reiken tot de distributiepunten in Europa doordat zij macht kunnen uitoefenen op achtergebleven familie en de bezittingen van emigranten. De revenuen van gastarbeid en tegenwoordig dus ook handel in drugs worden voor een deel genvesteerd in grond. Omdat boeren in droge gebieden afhankelijk zijn van irrigatie, zijn degenen die dit systeem controleren oppermachtig. Welnu, dit is de overheid en de sanctie tegen onwillige onderdanen overzee kan bij wijze van spreken bestaan uit niet anders dan het dichtdraaien van de kraan. In vergelijking met de drugshandel in Turkije, Colombia en andere landen is de Marokkaanse drugshandel opvallend weinig gewelddadig. Dat geldt voor Marokko zelf, maar ook onder de Marokkaanse drugshandelaren in het buitenland. Ook dat is een teken dat de georganiseerde misdaad uiteindelijk niet zelf regeert, maar dat de touwtjes in handen zijn van het overheidsapparaat. Er wordt heel wat Morokko binnengesmokkeld, maar de overheid controleert streng op wapens. De dreiging dat het geweld in het buurland Algerije over zou slaan, is daar mede debet aan. Deze vorm van beheersing vraagt om enige uitleg van de structuur en de werking van die overheid.