Het Europese Kampioenschap voetbal komt eraan en dat zullen we weten ook. Welke selectie maakt Rijkaard? Waar zijn de festiviteiten? Zijn er nog kaartjes? Wethouder Sport, Geert Dales is trots, Amsterdam is volgens de folders opnieuw ‘Capital of Inspiration’. Kortom het feest kan beginnen. In het feestgedruis dreigt Nederland echter af te glijden naar een politiestaat. Deze maand behandelt de Amsterdamse gemeenteraad het voorstel van burgemeester Patijn voor een nieuwe Algemene Politieverordening (APV). Massale arrestaties als tijdens de Eurotop worden met deze nieuwe APV ook na de EK 2000 standaard mogelijk.

De nieuwe APV-regeling heeft alles te maken met een aantal nieuwe wetten. Op 3 mei jl. zijn ‘bestuurlijke ophouding’, ‘rechterlijke bevelen ter handhaving van de openbare orde’ en ‘uitbreiding van strafbaarstelling openlijke geweldpleging (artikel 141)’ in werking getreden. Iedere wet op zich geeft al een fikse uitbreiding van macht en bevoegdheden van politie, justitie en burgemeester, de combinatie van deze drie is ronduit gevaarlijk. In alle drie de wetten wordt de individuele verantwoordelijkheid van mensen vervangen voor een collectieve aansprakelijkheid. Bij openlijke geweldpleging is niet langer alleen de geweldpleger strafbaar en bij bestuurlijke ophouding kan een hele groep worden vastgezet.
Bestuurlijke ophouding geeft de burgemeester veel macht. Bij massale ordeverstoringen kan hij beslissen om een groep op te houden. Voorwaarde is wel dat er een bevel niet wordt opgevolgd. De politie moet dus eerst duidelijk een waarschuwing geven.
Deze wet zou tijdens EK ingezet moeten worden tegen voetbalsupporters die op meer uit zijn dan het aanmoedigen van de voetballers. Rellen zoals na de huldiging van Feyenoord vorige jaar zouden ermee voorkomen moeten worden. Destijds was burgemeester Opstelten van Rotterdam echter al heel erg duidelijk. Zo’n rel is met deze wet niet te voorkomen. Het gaat om te grote groepen, die de politie niet met ophouding in bedwang kan houden.
Maar als de wet dan tegen dit soort rellen dan niet werkt, waarom dan toch ingevoerd? Is het de angst onder politici dat ze, als het mis gaat, niks zouden hebben gedaan. Is het gebrek aan kennis van de dagelijkse praktijk?
In plaats van een ‘noodwet’ heeft de politiek duidelijk gekozen voor de lange termijn. Ook hier de vraag waarom? Een fikse rel, zoals in de tachtiger jaren, is er lang niet meer geweest. En toch wordt er in zowel de uitbreiding van artikel 141 en bestuurlijke ophouding verwezen naar ‘krakers, demonstranten en actievoerders.’ De Eurotop wordt achteraf misbruikt om wat toen wettelijk niet mocht – en ook werkelijk alle perken te buiten ging – alsnog voor elkaar te krijgen.

Nu buigt de Amsterdamse gemeenteraad zich deze maand over de invoering van ‘bestuurlijke ophouding in de stad. De wet schrijft voor dat de Algemene Politieverordening (APV) aangepast moet worden om de bevoegdheden van de politie te regelen. Ook hier geldt de EK 2000 weer als breekijzer voor een zeer restrictieve regeling. ‘De ervaringen in diverse landen waar voetbalkampioenschappen hebben plaats gevonden zijn van dien aard dat rekening moet worden gehouden met een ‘worst case’-scenario’, aldus Patijn in een concept-brief aan de gemeenteraad van 18 april jl. Ook in Amsterdam geldt dat de gelegenheid de wet maakt.
Wie een blik werpt op de nieuwe APV schrikt zich rot, bestuurlijke ophouding lijkt niet meer om uitzonderingstoestanden te gaan. Patijn heeft blijkbaar het gevoel dat uitzonderingen er slechts zijn om de regels te vestigen. Hij geeft zelf al aan dat ‘deze bevoegdheid voor gewone openbare-ordeovertredingen slechts kan worden gebruik’t als de gemeenteraad hem expliciet die bevoegdheid geeft.En wat wil Patijn?
Het nuttigen van alcohol op straat moet al leiden tot bestuurlijke ophouding. Zo ook het houden van optochten (lees: demonstraties) die niet zijn aangemeld bij de politie, het zich hinderlijk ophouden in de omgeving van gebouwen, het slapen op de openbare weg, het gebruiken van vuurwerk en het opbreken of beschadigen van de weg. Voorwaarde is wel dat deze overtredingen zich voordoen in een situatie waarbij van ernstige wanordelijkheden sprake is.Maar precies daar wringt natuurlijk de schoen. Wat zijn nu precies ernstige wanordelijkheden? Dit begrip is ruim interpreteerbaar, zie bijvoorbeeld de aanpak rondom de Eurotop. Met deze APV kan radicaal een einde gemaakt worden aan spontane demonstraties, helemaal als ze de politie of het bestuur niet zijn gezind. Uiteindelijk kan leidt dit tot een fikse aantasting van de vrijheid van meningsuiting.
Nog verder gaat het APV-voorstel om ook mensen die ‘zich begeven in de richting van een samenscholing of een andere toeloop van publiek aanleiding gevende gebeurtenis’ in aanmerking te laten komen voor bestuurlijke ophouding. Zelfs nieuwsgierigheid kan je duur komen te staan in het Amsterdam na juni 2000.
Een goed voorbeeld van de arrogantie van de macht gaf burgemeester D’Hondt van Nijmegen op 28 april jl. D’Hondt besloot gebruik gemaakt van zijn vergaande bevoegdheden op grond van de Gemeentewet om een kraakpand te laten ontruimen. Juridisch en formeel was er geen enkele grond voor ontruiming. De reden die D’Hondt geeft voor de ontruimingen is: ‘Dat het toenemende aantal kraaksituaties tot gevolg kan hebben dat er een aanzuigende werking ontstaat op de landelijke kraakbeweging, waardoor er ook vrees bestaat voor verstoring van de openbare orde in Nijmegen’. Toch ging het hier slechts om een doodgewone kraak, waarvan en maandelijks in heel Nederland nog tientallen plaatsvinden. Ook deze kraak was gewoon legaal volgens de wet. Een jaar leeg, geconstateerd door politie en justitie.
Dit voorbeeld geeft in ieder duidelijk aan waar ook bij de uitbreiding van de Amsterdamse APV gevoelige plekken kunnen liggen. Angst regeert maar al te vaak en dat gaat ten koste van democratische vrijheden.

Tot een jaar of vijf geleden was het onmogelijk dit soort wetgeving in Nederland in te dienen. Er waren genoeg juristen, criminologen en politici die op de rem trapten. Nu lijkt het tij gekeerd, uit die hoek blijft het stil en politie, justitie en regering trappen voluit de gaspedaal in. Het wordt hoog tijd dat er een versnelling wordt teruggeschakeld. Als de gemeenteraadsleden hun taak serieus nemen en ze oog hebben voor de effecten op lange termijn, kunnen ze niet anders dan deze APV afwijzen. Het mag toch niet zo zijn dat paniekvoetbal leidt tot beperking van democratische vrijheden.