RTL Nieuws publiceerde gisteren een artikel waarin beschreven wordt hoe het prototype van de Samen Zoeken-app eruitziet. Zij kregen het prototype als eerste onder ogen.

In de Volkskrant verscheen in oktober 2017 een uitgebreid artikel over het ontwikkelen van de drie nieuwe apps. Het artikel meldt dat de gebruikers van de Samen Zoeken-app met “nuttige tips of het terugvinden van een vermiste” punten kunnen verdienen waarmee ze kans maken op prijzen. Of daar in de huidige versie nog steeds sprake van is is ons op dit moment niet bekend.

Op de website van Frank Smilda (Sectorhoofd Dienst Regionale Informatie Organisatie bij de Nationale Politie) en Arnout de Vries (onderzoeker op het gebied van social media en maatschappelijke veiligheid bij TNO), genaamd SocialMediaDNA, staat ook een interessant artikel uit 2017 over de app. De app wordt daarin als volgt omschreven:

“Bij de tools hoort ook de app die binnenkort wordt gelanceerd. Met deze app kan je bij een vermissing niet alleen je netwerk inschakelen, maar ook de politie. Met een enkele klik worden de sociale media bereikt. De app helpt verder het zoekgebied te verkleinen en geeft tips en tricks bij het zoeken naar vermiste personen. Zo zorgt het ervoor dat al in een vroeg stadium structuur en richting aan een zoekactie wordt gegeven. De app heet trouwens ‘Samen Zoeken’.”

Dit soort nieuwe apps worden ontwikkeld door de nieuwe ‘Q-teams’ van de politie. Een jonge, nieuwe beweging binnen de politie die veel vrijheid van de korpsleiding krijgt om nieuwe technologische innovaties binnen de opsporing te ontwikkelen.

Het laten ontwikkelen van de apps kost de politie gemiddeld 50.000 euro per stuk.

Privacyhoogleraar Gerrit-Jan Zwenne (Universiteit Leiden) is niet tegen burgeropsporing, maar vindt de beloning in de vorm van punten en cadeaus riskant. ‘Door er een spelletje van te maken nodig je mensen uit politieagentje te spelen’, zegt hij. ‘Dan loop je het risico dat ze te ver gaan. De apps moeten daarom heel duidelijk zijn over de randvoorwaarden, over waar de opsporing eindigt. Dat iemand niet voor eigen rechter gaat spelen als hij dankzij de Autémon niet alleen de gestolen auto aantreft, maar ook de chauffeur.’

Het risico van eigen richting door ‘gamification’ (de gelijkenissen met spelvormen) ziet ook privacyexpert Bart van der Sloot (Universiteit Tilburg). ‘Het doet ook geen recht aan de ernst van het opsporingswerk’, zegt hij. ‘Het machtsmonopolie ligt bij de politie en die draagt dit nu deels over aan de burger in spelvorm. Ik vind dit onethisch.’

Bas Filippini, voorzitter van Privacy First, snapt de goede bedoelingen, maar noemt het ‘spionnetje spelen’ vooral een ‘gevaarlijke ontwikkeling, die heel hype- en sensatiegevoelig is’.

Er kleeft echter een andere donkere keerzijde aan het invoeren van dit soort apps door de politie. Er wordt in de beschrijvingen van de app al over gesproken: sturing en zoekadviezen. Dat klinkt op het eerste gezicht natuurlijk heel mooi. Groepen mensen of individuen die door de politie gestuurd worden in hun zoektocht en met behulp van GPS precies bij kunnen houden waar al gezocht is en waar nog niet. Klinkt bijna te mooi om waar te zijn. Deels is het dat ook.

De keerzijde is namelijk dat de politie nu de macht krijgt om niet alleen individuen maar ook grote groepen mensen via het ‘zoekadvies’ in de app te vertellen waar zij wél moeten zoeken, maar daarmee indirect ook de grote groepen deelnemers weg kunnen leiden van gebieden waar politie en justitie niet wíllen dat de mensen zoeken.

Een tweede punt is dat wanneer u de app’s van de Nationale Politie installeert u natuurlijk eerst allerlei toestemmingen aan de app moet verlenen voordat u er gebruik van kunt maken. Toestemming voor het  gebruik van de camera, de microfoon, uw locatie, voor toegang tot uw oproepen, contacten, smsjes en noem maar op. U kent dit proces vast wel van andere app’s op uw gsm.

Recentelijk zijn er in de media artikelen verschenen over app’s die misbruik maken van deze toestemming(en) en meeluisteren/kijken met wat u allemaal uitspookt gedurende uw dag en nacht en daar weer andere producten en aanbiedingen van derden op afstemmen.

Al deze toestemmingen zullen door de gebruikers verleent worden aan een overheidsorganisatie die eerdaags ook nog eens gretig gebruik zal maken van de zogeheten ‘Hackwet’ (Wet Computercriminaliteit III) en, in samenwerking met de AIVD, van de ‘Sleepwet’ (Wiv: Wet op de inlichtingen- en veiligheidsdiensten). De Nationale Politie heeft al lange tijd een zéér slechte reputatie op de gebieden van integriteit en het naleven van de wetgeving rondom vertrouwelijke gegevens. Dat alles maakt de zorgen omtrent de privacy van de individuele burger, en die van de samenleving in zijn totaliteit, van een geheel andere orde.

Een kantelpunt ten tijde van de technologische informatierevolutie die wij als mens doormaken wordt spoedig bereikt, als dit punt al niet bereikt is. Een kantelpunt niet alleen met betrekking tot de surveillance van burgers door de overheid, maar dientengevolge ook met betrekking tot de controle óver de burger.

Wij zijn niet van de complottheorieën en de ‘aluhoedjes’ en het is een bewezen feit dat politie, justitie en overheden zich soms meer gebaat voelen bij het niet bekend worden van bepaalde feiten van een incident bij het grote publiek; om welke reden dan ook. Dat kan een geheel legitieme en objectieve reden zijn, maar ook meer dubieuze redenen in het eigenbelang van politie en justitie kunnen bedacht worden.

Dit soort gesloten apps geven politie en justitie nu op een voor hen veel efficiëntere manier, en veel grootschaliger, de macht om zoektochten juist weg te leiden van bepaalde gebieden door zeer specifiek en per direct zoekadviezen te verspreiden voor andere gebieden.

De app’s worden aan de burger aangereikt als perfect hulpmiddel, maar zijn tegelijkertijd een listige manier van politie en justitie om zichzelf nog meer de controle toe te eigenen over een situatie waarin door burgers meegezocht wordt, om welke legitieme of niet-legitieme reden dan ook. Daarnaast bieden dit soort apps allerlei nieuwe manieren om massasurveillance mogelijk te maken naast de verruimde bevoegdheden in nieuwe wetgeving.

artikel is verschenen op Blauwe Logica