Louis Cornelisse
Trouw, 24 februari 2000
Tussen wapenstok en vuurwapen ligt de peperspray. Het alternatief tussen klap en kogel is minder ideaal dan op het eerste gezicht lijkt. Vandaag praat de Tweede Kamer over de invoering.
Nog voordat het parlement een besluit heeft genomen, wordt al druk geoefend met de peperspray. De regio’s Rotterdam-Rijnmond, Groningen en Brabant zijn aangewezen als proefkorpsen. Zegt de politiek ‘ja’, dan kunnen de drieduizend frontliners zó de straat op. Met aan de koppel, tussen de Walther P 5, de boeien, de wapenstok en de mobilofoon, het spuitbusje met peperspray.
De Rotterdamse instructeur Arie Ponsen kan bijna niet wachten. In de Korpskrant steekt hij de loftrompet over de peperspray: ‘Het unieke van, dit (gewelds-)middel is, dat het geen letsel veroorzaakt.’ De trainer is niet onder de indruk van de 32 gevallen in de Verenigde Staten, waarbij wordt vermoed dat de verdachte (mede) is overleden aan de dosis bloeddrukverhogende nevel. Er is slechts één zaak echt bewezen, weet Ponsen. Die arrestant had allerlei longafwijkingen.
‘Ik zie het middel als de grote gelijkmaker’, zegt de instructeur. ‘Het maakt niet uit of je klein, groot, tenger of sterk bent. Een collega kan zichzelf met dit hulpmiddel beschermen, maar ook een verdachte die door het lint gaat is geen gevaar meer voor zichzelf’, schetst Ponsen het ideaalbeeld van de peperspray.
De fan van de spuitbus bevindt in het gezelschap van alle korpschefs en burgemeesters. En, niet te vergeten, koningin Beatrix. Zij heeft tijdens een besloten bijeenkomst met kamerleden een lans gebroken voor snelle invoering van de peperspray. Haar lijfwacht, de Divisie Koninklijke en Diplomatieke Beveiliging (DKDB), oefent alvast met de spuit. Het valt niet mee om, realistische scènes voor training met de peperspray op te bouwen. Een potentiële, arrestant dient zich uiterst gewelddadig op te stellen, liefst bijten, dreigen met een staaf ijzer of zwaaien met een mes. De agent mag volgens de instructie van een afstand van twee tot vier meter, gedurende een halve tot een hele seconde peper spuiten.
Wat er daarna gebeurt, heugt het proefslachtoffer zich nog lang. Ponsen: ‘Je ziet een poos absoluut niets meer.’ Ponsens collega René Verzijl: ‘Met doet zo’n pijn dat je gaat smeken om hulp.’ Anderen spreken over het gevoel alsof een sigaret wordt uitgedoofd in de ogen of dat de huid zich van het lichaam losmaakt. Uit Amerikaanse literatuur blijkt dat recidivisten alleen al bij het zien van een busje peperspray met de pootjes omhoog gaan liggen.
De peperspray is dan ook een, in alle opzichten, overweldigend middel. In de busjes zit een extract van verschillende soorten pepers. Ze zijn bekend als basis voor tabasco en chili. Het extract wordt oleoresin capsicum (0C) genoemd en bevat een aantal bestanddelen die zorgen voor het hete effect van pepers. OC heeft een concentratie die ongeveer zeshonderd keer zo heet is als gewone peper.
Wordt iemand bespoten dan leidt dat meteen tot acute ontstekingsreacties aan huid, ogen en keel. Het slachtoffer sluit als vanzelf de ogen en is voor minstens een paar minuten blind. De huid geeft een heftig brandend gevoel. De longen raken geïrriteerd. Hevige hoestbuien en kokhalzen tot overgeven toe horen tot de symptomen. De arrestant zakt doorgaans in een oogwenk door de knieën omdat de oriëntatie volkomen weg is.
Na een halfuur – en als niet met water wordt gedept na maximaal drie kwartier – is het slachtoffer weer de oude. Tenminste, dat beweert TNO dat in opdracht van de minister van binnenlandse zaken onderzoek deed naar de gevolgen voor de gezondheid. De conclusie uit het literatuuronderzoek luid de: ‘Peperspray lijkt over het algemeen een veilig wapen’.
Sindsdien komt de peperspray als de ideale oplossing steeds als een duveltje uit het doosje na ieder heftig incident niet hard politie- optreden. Met als hoogtepunten de ongeregeldheden in de stad Groningen, die in het Brabantse dorpje Zeeland en de massale kloppartij tijdens het kampioensfeest van Feyenoord.
Het onderzoeksbureau Jansen & Janssen ergerde zich aan al die hosanna-verhalen over de peperspuit en stelde een lijvig dossier over de spray samen. Het bureau ontdekte dat de literatuur die TNO had gekozen op z’n zachtst gezegd discutabel is. TNO baseerde zich op testen van de Amerikaanse federale politie, de FBI. Daarbij is niet genoemd, dat later bekend werd dat de leider van de experimenten, FBI-man Thomas Ward, voor 57 000 dollar steekpenningen had aangenomen van een peperspray-fabriek. TNO mocht van het departement van binnenlandse zaken nòg een onderzoek doen naar het gebruik van de spray. Het instituut stelde vast, dat de peperspray in de Verenigde Staten bij gemiddeld negentig procent van de arrestanten werkt. Onder invloed van grote hoeveelheden alcohol- en drugs staken agressievelingen hun verzet echter niet vermoedelijk is de verdovende werking van die middelen daarvoor verantwoordelijk. Tegen honden was de score honderd procent. Maar dat wisten de postbodes, voor wie de peperspray ooit werd ontwikkeld, allang.
Op korte termijn is het gebruik van de peper-combinatie veilig, meent TNO. Astmapatiënten kunnen het nog benauwder krijgen. Risico’s voor hartpatiënten en ongeboren baby’s worden uitgesloten. Het enige waarop de politie moet letten is de desorientatie. In een vlaag van paniek kan iemand die bepeperd is,rare sprongen maken. In, België waar de peperspray al vijf jaar wordt gebruikt, liepen demonstranten letsel op: omdat ze op hun hoofd vielen.
Na de TNO onderzoeken verscheen een rapport van de univeriteit van North Carolina, geschreven door de onderzoekers Lumb en Friday. Zij onderzochten de gevolgen van het gebruik vande peperspray in het stadje Concord. De dood van de astmatische arrestant Michael Coleman, die vijftien keer was bewerkt met de nevel, was aanleiding om het spuitbusje als politiewapen in Concord weer af te schaffen. En wat stelden de onderzoekers vast? In de periode dat de peperspray werd gebruikt door de politie was het aantal geweldszaken opgelopen met 33 procent. Nadat de Concord-agenten de spray thuis moesten laten, nam het fysieke geweld af met 57,1 procent.
Lumb en Friday trokken daaruit de conclusie dat het bezit van een spray politiemensen meer zelfvertrouwen geeft waardoor ze sneller de confrontatie aangaan met agressieve burgers. ‘If it’s there, they will use it‘, zeggen de twee onderzoekers. Dat is precies ook het gevaar waarop het Nederlandse Politie Instituut wijst. De spuitbus wordt een extra geweldsmiddel om een groot grijs gebied tussen wapenstok en dienstpistool te vullen.
Critici vragen zich af hoe het met de strenge richtlijnen zit. Want dat die er moeten zijn daarover zijn alle rapporten eensgezind. Als het goed is, wordt de peperspray gebruikt om orde te scheppen in chaotische situaties waar de politie tegenover levensgevaarlijke, onberekenbare burgers staat. In die gevallen zal de agent er niet in eerste instantie aan denken een emmertje water voor de nazorg mee te nemen.
Als geruststelling voor potentiële slachtoffers kan worden gezegd dat de cavia’s, waarop TNO het ontbreken van ernstig risico voor de gezondheid baseert, niet aan de experimenten zijn gestorven. Zij wachten alweer op de volgende proeven met de nieuwe generatie wapens: de lamleggende geluispistolen waarvan je een schok krijgt of kotsmisselijk wordt of de hoogfrequente flitser die op afstand een oplawaai geeft of op slag verblindt.