I. ALGEMENE INLEIDING

I.1. De achtergrond van dit rapport

In het begin van de jaren tachtig begon zowel in de politieke
kringen als in kringen van politie en justitie de gedachte post te
vatten dat ook in Nederland de georganiseerde criminaliteit een
onrustbarend verschijnsel aan het worden was. De regering nam deze
gedachte over in haar beleidsplan Samenleving en
criminaliteit (1985). In dit plan werd – met het oog op de
bestrijding van dat probleem – onder meer gepleit voor versterking
van de bovenlokale, regionale recherchesamenwerking. Gaandeweg
gingen er bij politie en justitie echter stemmen op dat het nodig
was om ook interregionaal werkende rechercheteams op te richten. De
noodzaak hiervan werd het scherpst gevoeld in Amsterdam. En dus was
het niet zo verwonderlijk dat in november 1987 – naar aanleiding
van een analyse van de situatie in de stad en haar omgeving – werd
beslist om het Interregionale Recherche Team Noord-Holland/Utrecht
(IRT) op te richten. De opheffing van dit team in 1993 leidde tot
de instelling van de Bijzondere Onderzoekscommissie IRT. In het
rapport van deze commissie wordt het probleem van de georganiseerde
criminaliteit in Nederland begrijpelijk niet aan een nader
onderzoek onderworpen. Tijdens de politieke discussie die volgde op
de publikatie van dit rapport in maart 1994, werd door alle
politieke partijen wel bij herhaling gewezen op het probleem van de
georganiseerde criminaliteit maar ging de meeste aandacht ook nog
uit naar de opsporingsmethoden die door politie en justitie in de
sfeer van deze criminaliteit worden gebruikt. Tegen de achtergrond
hiervan is het niet vreemd dat in het rumoerige Kamerdebat over de
opheffing van het IRT op 7 april 1994 door de meerderheid een motie
werd aangenomen waarin wordt gevraagd om een parlementair onderzoek
naar de bedoelde opsporingsmethoden, het kader waarbinnen hun
toepassing wordt gecontroleerd en getoetst, en de daadwerkelijke
hantering van deze methoden. Ter uitvoering van deze motie stelde
de vaste commissie voor Justitie op 1 juni 1994 een werkgroep onder
leiding van M. van Traa in om een vooronderzoek te verrichten naar
de toedracht van de zoven genoemde kwesties – de Werkgroep
vooronderzoek opsporingsmethoden.

lees meer

VOORWOORD

In de voorbije decennia is er in Nederland niet alleen veel
gediscussieerd over het probleem van de georganiseerde
criminaliteit, maar is er ook heel wat beleid ontwikkeld om dit
probleem te beheersen. Niettemin stak telkens weer de vraag naar de
werkelijke proporties van die criminaliteit de kop op. Een van de
redenen hiervan was het gebrek aan wetenschappelijk onderzoek om
deze vraag afdoende te beantwoorden. Hierom is het niet
verwonderlijk dat de Parlementaire Enqutecommissie
Opsporingsmethoden onder andere de opdracht kreeg om een oordeel
uit te spreken over aard, omvang en ernst van de georganiseerde
criminaliteit in Nederland. Om zich van dit deel van haar opdracht
te kwijten heeft de Enqutecommissie in het begin van 1995 prof. dr.
C.J.C.F. Fijnaut (Instituut voor Strafrecht, Katholieke
Universiteit Leuven, en Vakgroep Strafrecht en Criminologie,
Erasmus Universiteit Rotterdam) verzocht om een kleine
onderzoeksgroep samen te stellen. Het overleg omtrent dit verzoek
resulteerde in februari van dit jaar in de vorming van een
onderzoeksgroep waarvan – naast genoemde – ook deel hebben
uitgemaakt: prof. dr. F. Bovenkerk (Willem Pompe Instituut voor
Strafrechtswetenschappen, Universiteit Utrecht), prof. dr. G.J.N.
Bruinsma (Internationaal Politie Instituut Twente, Universiteit
Twente) en prof. dr. H.G. van de Bunt (Vakgroep Criminologie, Vrije
Universiteit Amsterdam en directeur van het Wetenschappelijk
Onderzoek- en Documentatiecentrum, Ministerie van Justitie). Zij
zijn op 1 maart 1995 begonnen aan de uitvoering van hun taak: een
onderzoek naar aard, omvang en ernst van de georganiseerde
criminaliteit in Nederland. Bij de uitvoering van sommige
deelonderzoeken werd prof. dr. H.G. van de Bunt geassisteerd door
drs. H. Nelen en dr. H. Werdmlder (Wetenschappelijk Onderzoek- en
Documentatiecentrum), prof.dr. F. Bovenkerk door drs. A. Lempens
(Willem Pompe Instituut voor Strafrechtswetenschappen) en drs. N.
van de Ven (Divisie Centrale Recherche Informatie, Korps Landelijke
Politiediensten), en Prof. dr. G.J.N. Bruinsma door drs. E.R.
Kleemans (Internationaal Politie Instituut Twente).

lees meer

Bijlage VII – Eindrapport georganiseerde criminaliteit in
Nederland

VOORWOORD

lees meer

9.6 Conclusies

1. Bij de criminaliteitbestrijding is het OM sterk
arrondissementsgewijs georinteerd. Dit leidt ertoe dat van
eenvormig beleid geen sprake is. Voor het takenpakket en de
organisatorische plaats van de CID-officieren, de
kernteam-officieren en de ZwaCri-officieren ontbreekt een
landelijke standaard. Dat verklaart mede het verschil in invulling
van deze taak.

lees meer

9.5.1 De minister van Justitie ^Noot

De traditionele rolverdeling waarbij het OM is belast met
concrete strafrechtelijke onderzoeken en de minister van Justitie
met beleidsaangelegenheden heeft in de loop der jaren veranderingen
ondergaan. Het OM voert ook zelf beleid en dat vergt afstemming met
het ministerie.

lees meer

9.5 Sturing en controle van het OM

9.5.1 De minister van Justitie ^Noot

De traditionele rolverdeling waarbij het OM is belast met
concrete strafrechtelijke onderzoeken en de minister van Justitie
met beleidsaangelegenheden heeft in de loop der jaren veranderingen
ondergaan. Het OM voert ook zelf beleid en dat vergt afstemming met
het ministerie.

lees meer

9.4 Samenwerking en cordinatie

9.4.1 Ressortelijke adviescommissies, LOCO en Raad van advies
voor de CID

Binnen het openbaar ministerie functioneerden landelijk en op
ressortsniveau tal van adviescommissies. Met de reorganisatie van
het OM is ook de overlegstructuur veranderd. Op landelijk niveau
functioneert het adviescollege wetgeving, bestaande uit leden van
het OM, onder voorzitterschap van een hoofdofficier. Het college
adviseert de vergadering van procureurs-generaal over juridische
vraagstukken, met name over voorgenomen weten regelgeving,
inclusief richtlijnen.
In de ressorten was sprake van een vrij fijnmazig en
onoverzichtelijk stelsel van adviescolleges. Er waren commissies
voor verkeer (Revecom), voor Economie (Recom), het ressortelijk
executie overleg (REO) en het overleg in kinderzaken
(Rekicom).

lees meer

9.3 Zaken en werkwijze

9.3.1 Sturing en controle van de politie

Artikel 13, eerste lid Politiewet 1993 bepaalt dat de politie
onder het gezag van de officier van justitie staat, indien zij
optreedt ter strafrechtelijke handhaving van de rechtsorde dan wel
diensten verricht ten dienste van justitie (onder andere
vreemdelingentoezicht en uitvoering van de wet-Mulder). Onder
strafrechtelijke handhaving van de rechtsorde wordt verstaan:

lees meer

9.2 Organisatie van het OM

De officieren van justitie staan in het hirarchische verband van
het openbaar ministerie onder het gezag van de hoofdofficier van
justitie, die aan het hoofd staat van n van de negentien
arrondissementsparketten. Ieder arrondissementsparket valt onder n
van de vijf ressortsparketten die alle worden geleid door een
procureur-generaal. Samen vormen de vijf procureurs-generaal het
College van procureurs-generaal dat als de centrale leiding van het
OM fungeert. Daarenboven is de minister van Justitie zoals vermeld
bevoegd bevelen te geven aan de individuele leden van het openbaar
ministerie.

lees meer

9 OPENBAAR MINISTERIE

9.1 Inleiding

9.1.1 Algemene introductie

Het openbaar ministerie (OM) is belast met de strafrechtelijke
handhaving der rechtsorde. Daartoe beschikt het OM over het
vervolgingsmonopolie en draagt de officier van justitie het gezag
over de opsporing. Verder heeft het OM verschillende andere taken,
zoals de tenuitvoerlegging van rechterlijke vonnissen en, sinds de
inwerktreding van de Politiewet 1993, taken die voortvloeien uit
het medebeheer van de politie. In dit hoofdstuk staat de rol van
(de leden van) het OM bij de opsporing centraal. Met name in het
kader van die taak komt het openbaar ministerie in aanraking met de
georganiseerde criminaliteit en worden door het OM
opsporingsmethoden ingezet.

lees meer

8.6 Conclusies

1 De BVD verricht niet op eigen initiatief onderzoek naar
strafbare feiten. 2 De BVD beschikt niet over een inventarisatie
van gevallen waarin de georganiseerde criminaliteit de integriteit
van de overheid bedreigt.

lees meer

8.5 Informatievergaring, -opslag en -verstrekking

8.5.1 Wettelijk kader

Artikel 13, eerste lid, WIV schrijft voor dat de diensten
elkaar, mede door het verschaffen van gegevens, zoveel mogelijk
medewerking verlenen. De mogelijkheid tot informatieuitwisseling
tussen de Binnenlandse veiligheidsdienst en de Militaire
Inlichtingendienst is daarmee onbegrensd. In artikel 14 WIV is de
zorg voor geheimhouding van gegevens en bronnen alsmede voor de
veiligheid van personen met wier medewerking gegevens worden
verzameld, opgedragen aan de cordinator van de inlichtingen- en
veiligheidsdiensten en de hoofden van deze diensten. De bepaling
biedt daarmee onder meer bescherming aan informanten en
agenten.

lees meer

8.4 Bijzondere methoden

8.4.1 Algemeen

Artikel 20, eerste lid WIV bepaalt dat de ambtenaren van de BVD
geen bevoegdheid tot het opsporen van strafbare feiten hebben. De
ambtenaren als bedoeld in artikel 18 WIV (onder wie de
RID-rechercheurs) beschikken doorgaans uit hoofde van hun functie
over opsporingsbevoegdheden. In geval zij werkzaamheden verrichten
in het kader van de BVD-taak oefenen zij geen bevoegdheden tot het
opsporen van strafbare feiten uit (artikel 20 lid 2 WIV).

lees meer

8.3 De BVD en criminaliteitsbestrijding

8.3.1 Het gebruik van BVD-informatie in een
strafproces

Het gebruik van BVD-informatie ten behoeve van strafvordering
doet zich in de praktijk voor, bijvoorbeeld na de aanhouding van
actievoerders bij de ontruiming van het Wolters-Noordhoff-complex
te Groningen op 27 mei 1990. De BVD zou met name informatie hebben
verschaft ten behoeve van de identificatie van de aangehouden
personen.

lees meer

8.2 De Binnenlandse veiligheidsdienst

8.2.1 Organisatie

De BVD bestaat uit zes directies die hirarchisch ressorteren
onder het hoofd van de BVD. In de eerste directie zijn
ondergebracht strategie, planning en controle alsmede juridische
zaken en communicatie. Deze directie kan worden beschouwd als een
stafafdeling. Directie twee (D2) heeft als aandachtsgebied de
democratische rechtsorde, directie drie (D3) de veiligheid van de
staat, en directie vier (D4) het maatschappelijk en
economisch leven. Elk van deze drie directies heeft vijf
afdelingen: teamleiders, onderzoek, documentatie, studie en
bewerking, en beveiligingsadvies. De vijfde directie (operationele
informatievergaring) geeft ondersteuning aan het primaire proces.
In deze directie zijn de vaardigheid en deskundigheid aanwezig die
de inzet van bijzondere middelen ter informatievergaring, zoals de
telefoontap en de observatie van personen vereisen. Directie zes
houdt zich bezig met managementadvies en de centrale faciliteiten
(personeelszaken, financin e.d.). Bij de BVD zijn ongeveer 560
personen werkzaam.

lees meer