Bewaking van de onkreukbaarheid bij de overheid werd na de
val van de muur een van de nieuwe taken van de BVD.
Inmiddels zijn tal van ministeries, provincies en gemeenten
onder een ‘integriteitsvergrootglas’ gelegd.
Het is echter de vraag of een inlichtingendienst wel de
integriteit van zijn eigen overheid moet bewaken. Was de integriteitsaantasting
begin jaren negentig wel zo groot dat BVD bemoeienis
gerechtvaardigd was? Is deze instelling wel de
juiste partner op dit terrein? Achteraf blijkt het ook de BVD zelf
geweest te zijn die zich dit terrein toegeigend heeft.
In.ltratie van de overheid
Integriteit, onkreukbaarheid, betrouwbaarheid, onaantastbaarheid.
Woorden die begin jaren negentig jaren werden uitgesproken
door de minister van Binnenlandse Zaken Ien
Dales. Het waren jaren waarin het spook van de georganiseerde
misdaad welig tierde.
Belangrijke veldwerkers voor de BVD zijn de medewerkers van
de Regionale Inlichtingendiensten. Ieder regionaal politiekorps
kent zo’n inlichtingendienst. rid’ers zijn zogeheten
artikel 60 functionarissen: artikel 60 van de Wet op de
Inlichtingenen Veiligheidsdiensten (wiv) draagt deze politieambtenaren
op werkzaamheden te verrichten voor de BVD.
Een van deze activiteiten is de informatievergaring in het
kader van de openbare orde.
Vreemd genoeg is er over dit onderwerp niet erg veel gepubliceerd,
ofschoon de inlichtingendienst van de politie al veel
langer, deels politieke, informatie verzamelt dan welke geheime
dienst in Nederland ook. Wie literatuur zoekt over dit
onderwerp vindt met name twee afstudeerscripties van voormalige
medewerkers van dergelijke inlichtingendiensten. In
beide gevallen betreft het medewerkers van de Plaatselijke,
later Regionale, Inlichtingendienst (pid/rid) van de politie in
Nijmegen. In 1988 studeerde inlichtingenrechercheur Th.
Mulder op het onderwerp af aan de Nederlandse Politie
Academie voor de cursus inspecteur der rijksrecherche. 1 In
1997 deed R. Paulis dat ook, maar dan aan de Katholieke
Universiteit Nijmegen in het kader van de opleiding
Nederlands Recht.
Mulder buigt zich in zijn scriptie over de noodzaak tot en
de wijze van informatievergaring. Paulis bekommert zich om
de normering van een en ander: waar liggen de bevoegdheden,
wie mag welke inlichtingenmiddelen gebruiken.
Een van de onderwerpen waar de BVD zich mee bezighoudt, is
‘politiek (gewelddadig) activisme’, actievoerders dus. Na de
roerige jaren tachtig concludeert de BVD met name in het
begin van de jaren negentig dat er van ‘de Beweging’ weinig
over is. ‘De crisis waarin de Beweging al enige tijd verkeert,
heeft zich het afgelopen jaar verder verdiept’, schrijft de BVD
in zijn jaarverslag over 1991. ‘Geringe actiebereidheid’ en
‘Geen opleving in de Beweging’ zijn conclusies die de jaren
daarna getrokken worden. Slechts de aanslagen van rara
mogen nog op serieuze aandacht van de BVD rekenen.
Vanaf 1996 komt er volgens de BVD weer wat meer fut in
de actiebeweging en krijgen met name milieuactivisten een
vermelding in de jaarverslagen. Aan het aantal benaderingspogingen
door de BVD of zijn plaatselijke variant, de rid, is
ook te zien dat men uit de hoek van milieuactivisten een toenemend
aantal acties verwacht. Zo worden er in 1996 mensen
benaderd voor het geven van informatie in onder andere
Groningen, Nijmegen en Arnhem. Ook komt men tot de conclusie
dat er zich een radicalere stroming ontwikkelt binnen
de milieubeweging.
Volledige inhoudsopgave
Met de val van de muur verdween de oude doelgroep van de
BVD en daarmee zijn belangrijkste bestaansrecht. Er lijkt de
laatste tien jaar echter een nieuwe grote vijand te zijn: de
islam. Met name sinds de aanslagen op 11 september 2001 op
het World Trade Center en het Pentagon lijkt een nieuw
koudeoorlogsdenken sterk aan populariteit te winnen. In
hoeverre maakt de BVD zich druk over de activiteiten van aanhangers
van deze religie, waarom doet de dienst dit en wat
zijn hiervan de consequenties?
Volledige inhoudsopgave
De kwestie-calan leidde een paar jaar geleden tot een heuse soap tussen de europese inlichtingendiensten. De uitgeweken leider van de Koerdische Arbeiderspartij (PKK) probeerde in verschillende EU-lidstaten asiel aan te vragen. Geruchten over arrestatie, asielverlening en uitlevering aan Turkije wisselden elkaar in hoog tempo af. Abdullah calan probeerde ook Nederland te bereiken, maar werd nog in de lucht tot persona non grata verklaard. Toen calan in februari 1999 uiteindelijk door een Turks commando werd gekidnapt, werden in heel Europa ambassades bezet.
Op hoog politiek niveau werd nadien de vraag gesteld
waarom de europese veiligheidsen inlichtingendiensten zo
slecht op de hoogte waren van de bewegingen van de PKK-leider
en elkaar niet informeerden. Zo zou Griekenland de
overige Europese landen niet hebben verteld dat het calan
tijdelijk onderdak bood. Ook het plotsklaps intrekken van een
Duits uitleveringsverzoek aan Itali, toen de Koerdenleider
daar op het vliegveld was gearresteerd, leidde tot opgetrokken
wenkbrauwen. Over deze affaire was volgens minister van
Binnenlandse Zaken Bram Peper heel veel te zeggen, maar
niet in het openbaar.
de europese lidstaten spraken tijdens een topontmoeting
in Duitsland af hun inlichtingenen veiligheidsdiensten
(IVD’s) beter te laten samenwerken.
De Inlichtingendienst Buitenland
Het is niet voor het eerst dat er sprake is van activiteiten van
de BVD in het buitenland. Dat heeft te maken met het moeizame
bestaan van de Buitenlandse Inlichtingendienst (BID), sinds
1971 tot zijn opheffing in 1994 Inlichtingendienst Buitenland
(IDB) geheten. Deze is altijd klein gebleven en kort gehouden
door de afnemers van zijn producten, de ministeries van
Algemene Zaken (het departement van de premier),
Buitenlandse Zaken, Defensie en Economische Zaken. Al in de
jaren zestig kwam het rond deze dienst tot een crisis. Zoals Dirk
Engelen het in zijn onderzoek naar de dienst uitdrukt: de BID
verzamelde inlichtingen waar niemand op zat te wachten en
wist geen inlichtingen te leveren waaraan wel behoefte bestond.
Na de aanslagen van 11 september 2001 in de Verenigde
Staten krijgt de BVD een grote rol in de strijd tegen het terrorisme.
De inspanningen zullen zich in Nederland hoofdzakelijk
richten op asielzoekers en migranten. Intensiever dan
in de afgelopen jaren zal de BVD mensen uit deze groepen
werven. In eerste instantie om informatie in te winnen, maar
wellicht ook om te in.ltreren. Maar wat zijn nu eigenlijk de
gevolgen voor asielzoekers en migranten van een grotere BVD-bemoeienis?
Gaat de BVD wel netjes en eerlijk te werk? Maakt
de dienst geen misbruik van de afhankelijke positie waarin
mensen verkeren? Zjn er wel regels waar de BVD zich aan
moet houden? En wordt de BVD hierin gecontroleerd?
Nu de roep om bestrijding van terrorisme luid klinkt, zijn
dit niet de vragen die in de politiek gesteld worden. Maar wanneer
wij niet willen dat iedere asielzoeker of migrant bij voorbaat
verdacht is van betrokkenheid bij terrorisme, moet er wel
degelijk gekeken worden naar de gevolgen van de inzet van de
BVD op dit terrein. In de asielprocedure worden asielzoekers
reeds doorgelicht door de Immigratieen Naturalisatiedienst.
Wanneer hier ook nog een ondoorzichtige BVD omheen cirkelt,
blijken de gevolgen niet altijd te overzien.
De aanslagen op de WTC-torens in New York en het Pentagon
in Washington van 11 september 2001 hebben de wereld
geschokt. De Verenigde Staten reageerden met een alomvattende
strategie. Leger, politie, inlichtingendiensten, politiek
en diplomatie, alles en iedereen werd ingezet in de nieuwe
oorlog tegen het terrorisme.
De vijand kreeg al snel een gezicht: Osama bin Laden en
zijn Al Qaedanetwerk zouden achter de aanslagen zitten.
Maar de ‘nieuwe oorlog tegen het terrorisme’ zou zich niet tot
dit netwerk moeten beperken. Ook terroristen in Indonesi,
de Filipijnen, Jemen, en de landen die ze ondersteunen, zoals
Syri, Soedan en Irak, worden door de VS als doel in de nieuwe
oorlog beschouwd.
De wereld is na 11 september 2001 niet meer dezelfde als
voorheen, concludeerde menigeen na de aanslagen in de
Verenigde Staten. Deze wijsheid geldt onder andere voor de
wereld van inlichtingen-en veiligheidsdiensten. Aan de ene
kant was er wereldwijde verbazing en verontwaardiging dat
met name de Amerikaanse inlichtingendiensten de aanslagen
niet hadden weten te voorkomen, aan de andere kant werd er
vooral richting inlichtingendiensten gekeken om dergelijke
aanslagen in de toekomst juist wel te voorkomen.
Publiekelijk werd de vraag gesteld of de Nederlandse
inlichtingendiensten bij machte zouden zijn een grote ter-reuraanval
tegen te gaan. Zonder deze vraag op een zinnige
manier te beantwoorden wordt de BVD aangemerkt als de
instantie die ons moet beschermen tegen (islamitisch) ter-rorisme
en daarvoor vele miljoenen extra krijgt toegeworpen.
Wat precies het beleid is van de BVD en hoe deze dienst de
zaken aanpakt, zal voorlopig moeizaam te achterhalen blijven.
Over hoe de dienst in hoofdlijnen georganiseerd is, bestaat iets
meer openheid. Aan de hand van de jaarverslagen, uitspraken
van ministers, personeelsadvertenties en (sporadische) inter-views
met BVD’ers valt er in grote lijnen wel een organisatie-schets
te maken. Uitgebreide organisatieschema’s, .nancile
jaarverslagen enzovoort, bij elke andere overheidsinstelling
gewoon op te vragen, zijn voor de BVD nog een brug te ver.
Sinds 29 mei 2002 is de naam van de Binnenlandse
Veiligheids Dienst veranderd in Algemene Inlichtingen-en
Veiligheidsdienst, de AIVD. De dienst valt onder verantwoor-ding
van de minister van Binnenlandse Zaken.
ATBT afdeling Anti Terrorisme en Bijzonder Taken
(KLPD)
ADB Anti Discriminatie Bureau Friesland
AIVD Algemene Inlichtingen-en
Veiligheidsdienst
angst Anti Nucleair Genootschap Stil
Tegeno=ensief
bt Bijzondere Taken (politie)
aci Advies Commissie Inlichtingen
(Raad van Hoofdcommissarissen)
ALF Animal Liberation Front
BBVA Bomen en Bossen voor Alles (.ctief)
BBZ Bureau Bijzondere Zaken (ind)
bd Bijzondere Dienst (marechaussee)
BEB Directoraat Generaal Buitenlandse
Economische Betrekkingen
(Economische Zaken)
Noten bij hoofdstuk 4, Handhaving van de openbare orde
1. Th. A. J. Mulder, Informatievergaring en handhaving
openbare orde, Nijmegen mei 1988.
2. R. F. W. Paulis, Informatie-inwinning in het kader van
openbare ordehandhaving, verantwoordelijkheden,
bevoegdheden, methoden en normering, Nijmegen 1997.
3. Voor een uitgebreidere weergave zie: persbericht van
het OBIV, 30 april 2001; Activist 007, speciale uitgave
van Activist 024, nr 38, april 2001; Ravage, nr 6,
27 april 2001.
4 Kamerstukken TK 1998-1999, 26269, nrs 4-5,
p. 132 (onder 3.8.2-).
5. Kamerstukken TK 2000-2001, 25877, nr 14, p. 28.
6. Kamerstukken TK 2000-2001, 25877, nr 58, p. 15 en
nr 59, pp. 16-17.
Over de auteurs:
Wil van der Schans
Erik Timmerman
Willem Wagenaar
Werken voor Buro Jansen & Janssen, dat onderzoek doet naar
politie, justitie en inlichtingendiensten.
www. burojansen. nl
Buro Jansen & Janssen
Postbus 10591
1001 en Amsterdam
Tel / Fax: 020-6123202
info@ burojansen. nl
Jelle van Buuren en Wil van der Schans
“De tijd van wachten is voorbij, iedereen zal nu iets moeten doen. Wie niet voor ons is, is tegen ons”. Woorden die president Bush sprak op 11 november 2001, twee maanden na de aanslagen, op de Algemene Vergadering van de Verenigde Naties in New York. Een nieuwe wereldorde is aangebroken, de vijand is het terrorisme, de vriend iedereen die dat bestrijd.
Wie die vijand is bepaald de VS. Momenteel Osama Bin Laden en zijn Al Quaeda netwerk, maar ook terroristen in Indonesië, de Filippijnen, en Yemen en de landen die ze ondersteunen, zoals bijvoorbeeld Syrië en Irak, worden door de VS als doel in de nieuwe oorlog beschouwd.
De contouren van die nieuwe oorlog tekenen zich langzaam maar zeker af. Naast de hete oorlog in Afghanistan staat een nieuwe koude oorlog voor deur. Zo is in Groot-Brittannië de noodtoestand inmiddels afgekondigd, in Duitsland het systeem van Rasterfahndung ingezet, in Frankrijk de bevoegdheden van de politie uitgebreid en bereidt de Europese Commissie speciale terrorisme wetgeving voor. Ook in Nederland is er een fiks pakket maatregelen gepresenteerd om terrorisme te bestrijden.
Het tempo waarin alle maatregelen worden genomen doet het ergste vrezen. Ruimte voor kritiek is er amper en over de gevolgen van de maatregelen wordt niet gediscussieerd. Gevolgen die het hardst aan zullen komen bij migranten en vluchtelingen. Ook activisten kunnen in de toekomst gemakkelijker geassocieerd worden met terrorisme.
door Petra Schulz medewerker van de vluchtelingenorganisatie PRIME
Het vluchtelingenbeleid en in het algemeen het vreemdelingenbeleid is een belangrijk punt voor het kabinet Balkenende. Voortbordurend op de vreemdelingenwet van Paars is het beleid gericht op het tegenhouden van nieuwe vluchtelingen en migranten. Het resultaat zal vooral zijn: meer illegalen die onder steeds moeilijker omstandigheden het hoofd boven tafel moeten zien te houden.
Centaal idee in het regeerakkoord is dat er minder vluchtelingen moeten komen. De komst naar Nederland dient zo moeilijk mogelijk gemaakt te worden. Zij die al in Nederland zijn en geen verblijfsvergunning hebben, moeten worden opgesloten en teruggestuurd. Onderzocht wordt of ook migranten die een strafbaar feit hebben gepleegd op het vliegtuig kunnen worden gezet. Wie niet kan worden teruggestuurd kan wel worden gepest, bijvoorbeeld door het inhouden van kinderbijslag als een ouderavond wordt gemist.