‘Actiegroep steunt terroristen in Peru.’
‘Ambassade vraagt opheldering.’
Onder deze vette koppen publiceerde De Telegraaf op 24 januari een artikel waaruit moet blijken dat ‘het Nederlandse links-radicale solidariteitsfonds XminY’ nauwe banden onderhoudt met de Peruaanse terreurorganisatie Tupac Amaru. De krant baseert zich daarbij op ‘stukken’ en ‘interne richtlijnen’ van XminY. De Telegraaf beweert stellig: XminY ‘heeft Peruaanse Tupac Amaru-vertegenwoordigers in ons land ontvangen voor geheim overleg.’ Door koppeling met de actuele gijzelingszaak in Lima ontstaat de indruk dat de contacten van recente datum zijn.
Volgens Arie-Willem Bijl van het Solidariteitsfonds zijn de feiten anders: ‘Jaren geleden, in 1990, heeft XminY oriënterende gesprekken gevoerd met vertegenwoordigers van de UDP, de politieke organisatie van de Tupac Amaru. Op basis daarvan is toen besloten het gewapend verzet in Peru niet te steunen. Die informatie is voor iedereen op te vragen bij XminY, daar is niets geheims aan.’
XminY heeft volgens Bijl geen relaties met de Tupac Amaru, en de Peruaanse ambassade heeft nooit om opheldering gevraagd bij Buitenlandse Zaken.
Het artikel van Martijn Koolhoven eindigt met de zin ‘XminY onthoudt zich van commentaar’. Arie-Willem Bijl weet zeker dat de journalist niet heeft gebeld: ‘Bij navraag wist hij zich niet meer te herinneren op welke dag hij om commentaar had gevraagd, of met wie hij had gesproken.’

Het is niet de eerste keer dat XminY wordt zwartgemaakt in De Telegraaf; het Solidariteitsfonds werd veel vaker opgevoerd als financierder van terroristen – tot en met die van de RAF. De stukken hebben een vast stramien. Suggestief gepresenteerde feiten en selectief geciteerde documenten worden aaneen geassocieerd tot een groot complot, of tot een geheel eigen interpretatie van de waarheid. Wie links van het midden politiek actief is loopt de kans vroeger of later in zo’n stuk beschuldigd te worden van misbruik van subsidies, connecties met extremisten of, de laatste tijd, hulp aan illegalen.

Het Solidariteitsfonds XminY is niet het enige doelwit van De Telegraaf. Het duo Martijn Koolhoven en Joost de Haas heeft, soms in samenwerking met andere collega’s, meer pijlen op de boog. Een paar voorbeelden.
Vlak voor Milieudefensie oktober vorig jaar van plan was ballonnen op te laten bij Schiphol was de campagneleider van deze vereniging de klos. BVD vreest terreur op Schiphol. En: Wijnand Duyvendak, een leven vol verzet. Naast een overzicht van hoogtepunten uit het activistenverleden van Duyvendak, gepresenteerd als feiten die hem in diskrediet moeten brengen, weet De Telegraaf dat hij ooit nummer vier stond een lijst van de CRI met verdachten van RaRa. Als bewijs staan politiefoto’s afgedrukt, zg. drieluikjes van hem, van Rara-verdachte René R. en van Hans Krikke, journalist van Opstand.

Zeer recent vulde Joost de Haas samen met Charles Sanders een pagina over De Tentakels van de Tamils. Onderkop: Harde kern Nederlandse activisten steunt vluchtelingen uit Sri Lanka al sinds jaren ’80. Kritiek op het Nederlandse asielbeleid van ‘een omvangrijk netwerk’ van groepen die Tamils ondersteunen wordt in één moeite door in verband gebracht met de RaRa- aanslag op het huis van de toenmalige staatssecretaris Aad Kosto. De krant citeert daarbij uit een intern memo geschreven door Bram van der Maas van het Platform Solidariteitsgroepen Tamils Nederland en uit brieven die hij destijds stuurde aan betrokken instanties.

Oud papier-affaire

Iedere keer weer blijkt De Telegraaf te beschikken over interne documenten en vertrouwelijke correspondentie van actiegroepen en belangenorganisaties. De herkomst hiervan is inmiddels duidelijk.
Onderzoek van buro Jansen & Janssen, dat politie en inlichtingendiensten kritisch volgt, leidde in de zomer van 1994 tot de ontmaskering van een infiltrant (in Onze Wereld, de Volkskrant en andere dagbladen). Onder de naam Marcel Paul Knotter was hij jarenlang als vrijwilliger werkzaam bij verschillende actiegroepen. Zijn opdrachtgever bleek een particulier recherchebureau, Algemene Beveiligings Consultancy van Peter Siebelt. ABC werd opgericht in de tijd van de RaRa- aanslagen en de Shell-acties. Nederlandse bedrijven met belangen in Zuid Afrika wilden weten wat hen te wachten stond. Het aanbieden van interne informatie over actiegroepen bleek een gat in de markt.
Marcel Paul Knotter haalde sinds eind jaren tachtig oud papier op bij zo’n dertig actiegroepen en belangengroeperingen (waaronder XminY en de Sri Lanka Werkgroep), zogenaamd voor een school in Amsterdam. In werkelijkheid bracht hij de dozen met originelen van faxen, foute fotokopieën en afgekeurde uitdraaien naar het kantoor van ABC in Vinkeveen.
De dossiers over actievoerders en belangengroeperingen die Peter Siebelt met de informatie van Marcel Knotter samenstelde vonden -en vinden- gretig aftrek bij De Telegraaf. Steeds wanneer Joost de Haas en consorten zich baseren op interne documenten uit actievoerend Nederland is een spoor terug te traceren naar adressen waar Marcel Paul Knotter oud papier ophaalde.

Wijnand Duyvendak vertelt hoe zijn ontmoeting met Martijn Koolhoven van De Telegraaf verliep. Halverwege een interview over de acties van Milieudefensie kwam er ineens een heel pak papier op tafel. Duyvendak: “Het leek wel een politieverhoor. Die journalist had veel meer informatie dan hij in zijn artikel heeft gebruikt. Hij had allerlei interne stukken, maar het was nogal hapsnap door de jaren heen. Het was duidelijk bedoeld om mij van m’n stuk te brengen.” Duyvendak wil inbreng van de Binnenlandse Veiligheidsdienst niet uitsluiten, maar ABC als bron van informatie klinkt hem achteraf zeer plausibel in de oren: ‘Het verklaart de willekeur van documenten waar Martijn Koolhoven mee aankwam. Het enige verband tussen die stukken was de oud papier-affaire.’

Sinds de ontmaskering van Marcel Paul Knotter is Peter Siebelt de schaamte voorbij. De infiltrant lijkt van de aardbodem verdwenen, maar de directeur van ABC presenteert zichzelf tegenwoordig als ‘deskundige op het gebied van actiegroepen’. Op die titel leverde hij desgevraagd commentaar in onder andere het Telegraaf-stuk over XminY en in de Tentakels van de Tamils. Siebelt liet zich bovendien interviewen door een Kroatisch dagblad om te waarschuwen voor de handlangers van Pax Christi, die – onder het mom van strijd voor een vrije pers – zieltjes proberen te winnen in voormalig Joegoslavië.

Schade

De nadelige gevolgen van dit soort artikelen gaan verder dan schade aan het imago van de betrokken organisaties.
Waar deze suggestieve journalistiek toe kan leiden, bewijst het verhaal van de vervolging van het journalistenkollektief Opstand. Anderhalf jaar lang waren Hans Krikke en Jan Müter slachtoffer van een rechtelijke dwaling, op verdenking van betrokkenheid bij RaRa. Uiteindelijk werd de zaak geseponeerd en onlangs kregen de journalisten bijna tweeënhalve ton schadevergoeding toegewezen.
Een belangrijke bron voor de verdachtmaking van Opstand, zo blijkt uit het politiedossier, is een artikel uit De Telegraaf geweest. De Tentakels van RaRa, een produkt van Joost de Haas en Martijn Koolhoven, verscheen in de zomer van 1993 paginagroot in de zaterdagkrant. Het verhaal, geïllustreerd met een ingewikkeld schema, suggereert een directe lijn tussen de RAF en de RaRa.
Verbanden tussen een verzameling organisaties wijzen op de voorbereiding van een ‘ondergronds solidariteitswerk’ met illegale vluchtelingen, gefinancierd door XminY. Dit netwerk wordt, sinds de jongste aanslagen op onder andere staatssecretaris Kosto, door de BVD aangeduid als het ‘Umfeld’ van de RaRa – alles volgens De Telegraaf. Wie zich om vluchtelingen bekommerd, is een potentiële terrorist, althans die suggestie wordt gewekt.
Het Tentakel-stuk leunt niet uitsluitend op dossiers van ABC. Grondig speurwerk in het stichtingenregister van de Kamer van Koophandel vormt de basis, aangevuld met moeizaam bijeengesprokkeld commentaar van betrokkenen.
Hans Krikke was een van de weinige mensen die De Telegraaf te woord stond, en dat zou een jaar later tegen hem worden gebruikt. Krikke heeft in de krant gezegd, weet de politie, dat hij het gebruik van bomaanslagen niet uitsluit. De tweede helft van het citaat: ‘in tijden van behoorlijke onderdrukking zoals tijdens de Tweede Wereldoorlog’ bleef in het politiedossier onvermeld.

Wat te doen

Wat is er te doen tegen suggestieve journalistiek en het gebruik van onder valse voorwendselen verkregen informatie? Jan Nico Scholten en de Parlementariërs tegen Apartheid -ook een adres op de oud papierlijst- voerden begin 1994 een kort geding tegen De Telegraaf. De krant had de club valselijk beschuldigd van misbruik van subsidies, en citeerde selectief uit vertrouwelijke correspondentie. Een rectificatie volgde -op postzegelformaat. Die weg werd Duyvendak en Krikke afgeraden door hun advocaat, het risico van nog meer negatieve publiciteit leek te groot. Wel is de betrokken ministers opheldering gevraagd over de publikatie van politiefoto’s bij het artikel over Milieudefensie. Als er een lek is bij de politie, naar particuliere recherchediensten of naar de pers, stelt Milieudefensie de staat aansprakelijk voor de geleden schade aan eer en goede naam. Het antwoord van de ministers laat nog op zich wachten.

Zeven van de door het recherchebureau ABC benadeelde organisaties deden in 1994 aangifte van ‘oplichting in vereniging’. Andere mogelijkheden iets te ondernemen tegen deze alternatieve vorm van bedrijfsspionnage biedt het wetboek niet. Siebelt en Knotter werden verhoord, maar de politie nam genoegen met warrige en tegenstrijdige verklaringen. De officier van Justitie besloot niet tot vervolging over te gaan.
Organisaties die menen dat ze door De Telegraaf in discrediet zijn gebracht, zouden er goed aan doen de journalistieke werkwijze van de krant te laten beoordelen door de Raad voor de Journalistiek. Misschien dat de kant zich daar toch iets van aantrekt.