De werkkamer van Theo Bot in het gebouw van de AIVD in Leidschendam is alleen te bereiken als de bezoeker zich tevoren heeft aangemeld, bij de bewaking zijn paspoort laat zien en zijn mobiele telefoon inlevert en zich door het gebouw laat begeleiden. Maar afgezien van deze formaliteiten onderscheidt het AIVD-gebouw zich niet van andere kantoren van de rijksoverheid. Theo Bot hoeft geen seconde na te denken als hem wordt gevraagd wat de overeenkomsten en verschillen zijn tussen zijn vroegere en huidige functie. ‘De AIVD is ook een hele operationele dienst. Het gaat hier ook om concrete zaken; lange en kortlopende onderzoeken. Daar komt telkens aan de orde: wanneer zet je welke bevoegdheden in? Die afwegingen zijn gelijk, of je nu bij de AIVD of het OM werkt. Hier wordt ook op slechteriken gejaagd.’ Een andere overeenkomst ziet Bot in de betrokkenheid van de medewerkers. ‘Die betrokkenheid is groot. Het werk is leuk en spannend en men heeft het gevoel maatschappelijk nuttig werk te doen. Een verschil is misschien dat de AIVD wat dichter tegen de politiek aan zit. Er is een rechtstreekse controle door de Tweede Kamer op het doen en laten van de dienst.’ De controle op de AIVD wordt door de nieuwe wet nog uitgebreid met een onafhankelijke Commissie van Toezicht. Bot verwacht dat de leden van die commissie binnenkort zullen worden benoemd. ‘Dat we wat dichter tegen de politiek aan zitten, wil nog niet zeggen dat we ons met de politiek bemoeien. Wij doen veiligheidsonderzoeken naar vertrouwensfuncties bij de overheid en belangrijke bedrijven, maar politieke functies horen daar niet bij. Men heeft om begrijpelijke redenen nooit gewild dat de dienst zich met politici zou bemoeien. Daarom was het ook wat merkwaardig dat van ons werd verwacht dat we in de kwestie van staatssecretaris Bijlhout wel uitvoerig onderzoek zouden hebben gedaan. Dat is onze taak niet. Onze taak is eigenlijk heel bewust altijd vrij beperkt gehouden. Daar komt nu wel enige verandering in, vervolgt de voormalig officier van justitie. ‘De dienst is altijd gericht geweest op bescherming van de nationale veiligheid. Nu is daar de inlichtingentaak bijgekomen. Dat is toch een hele andere tak van sport. Die inlichtingentaak zat vroeger bij de Inlichtingendienst Buitenland, maar de IDB is indertijd door premier Lubbers afgeschaft.’ Bot zit ook niet te wachten op uitbreiding van taken of bevoegdheden van ‘zijn’ dienst. ‘De AIVD is met nog geen achthonderd medewerkers kleiner dan het politiekorps in Middelburg. Alles knokt hier al om prioriteit. Bronbescherming Als fungerend hoofdofficier in Haarlem was Bot belast met de regio Zaanstreek/Waterland. Hij heeft toen veel bemoeienis gehad met spraakmakende zaken rond de brand in Volendam en de zaak-Brongersma.’Dat zijn zaken waarin het normatieve een grote rol speelt. Daarin heb je als hoofdofficier je plaats te nemen. Het hoeven niet altijd loodzware zaken te zijn. Ook kleinere zaken kunnen voor betrokkenen heel belangrijk zijn. Het zijn hele belangrijke momenten in de contacten tussen de burger en de overheid. Voor het beeld dat mensen hebben van de overheid. Dat mogen we niet verwaarlozen.”Als ik een verschil tussen het werken bij het OM en de AIVD mag noemen. De vraag of iets kan of mag wordt hier toch iets meer gesteld dan in mijn oude werkkring. De dienst heeft daardoor een goede naam. Informatie die hier binnenkomt is in vertrouwde handen.’ De dienst staat internationaal ook goed aangeschreven, aldus Bot. ‘We wisselen veel informatie uit met buitenlandse diensten die we kunnen vertrouwen. Als dienst van een klein land worden we zelf kennelijk ook gemakkelijk vertrouwd. We werken vanouds al veel samen met de Amerikanen, maar we hebben de laatste jaren ook uitstekende contacten opgebouwd met landen in Midden- en Oost-Europa.’ Werken bij de AIVD levert natuurlijk beperkingen op. ‘Niet alle successen die we behalen kunnen we etaleren. Maar daar zijn we dan intern heel erg trots op. Andere zaken zijn wel bekend geworden. Zo heeft informatie van onze dienst grote aanslagen weten te voor-komen in Parijs en tijdens het Europees Kampioenschap 2000.”Het OM en de AIVD cirkelen beide rond het thema veiligheid. Ieder kijkt ernaar vanuit zijn eigen invalshoek en verantwoordelijkheden. Waarbij voor ons de plicht tot bronbescherming één van de belangrijkste is. Een ander kenmerk is dat we operationeel meer kunnen als het gaat om het voorkomen van aanslagen. Wij kunnen veel eerder en verder kijken. Daardoor kunnen we de landelijk officier voor terrorisme bestrijding van dienst zijn.’ Verwachtingen. Sinds 11 september 2001 is de aandacht voor terreurbestrijding vanzelfsprekend sterk toegenomen. ‘Pas de laatste jaren is duidelijk geworden dat de bereidheid om aanslagen te steunen is toegenomen. Daarbij komt dat de mogelijkheden om ongezien in onze samenleving rond te lopen groot zijn. Dat vind ik niet meer van deze tijd. Het lokaal bestuur moet weten wie er op zijn turf woont. Met alleen een identificatieplicht los je dit niet op’, meent Bot. Hij vindt dat de burger een duidelijke keuze moet maken. ‘Want aan de ene kant vraagt men om veiligheid, maar aan de andere kant wil men maximale vrijheid in het privé-domein. Dat gaat niet samen Je kunt niet onbeperkt willen feesten en tegelijk kritiek hebben op de gemeente Volendam. De juridische aanpak van terroristen is volgens Bot nog niet zo eenvoudig. ‘In strafrechtelijke termen gaat het vaak om mineure feiten, zoals het vervalsen van een paspoort.’ Daarom is er nu een wetsvoorstel in de maak om het deelnemen aan een terroristische organisatie afzonderlijk strafbaar te stellen. En bij gewone delicten komt er een strafverzwaring voor terreurdaden. ‘We proberen met het ministerie van Justitie ook te bereiken dat vreemdelingen gemakkelijker ongewenst kunnen worden verklaard.’ Bot waarschuwt voor te hoge verwachtingen van de AIVD. ‘Als het gaat om beveiliging van politici wordt ook al losjes naar onze dienst gekeken. Maar dat gaat de taak en de spankracht van deze dienst te boven. Onze wettelijke taak is het bevorderen van beveiliging bij de overheid en vitale diensten. Daar hoort onder meer het uitvoeren van veiligheidsonderzoeken bij.’ De voormalig officier van justitie zegt het bijzonder naar zijn zin te hebben bij de AIVD. Hij was indertijd door Docters van Leeuwen naar de (toen nog) BVD gehaald. Daarna ging hij terug naar het OM. Toen ze hem later vroeger om te solliciteren naar zijn huidige functie, hoefde hij niet lang na te denken. Maar één ding moet hij ruiterlijk erkennen. ‘Wat ik mis is het in de rechtszaal staan’, aldus de 51-jarige Bot, die niet kan uitsluiten dat hij ooit nog terugkeert op het OM-nest. Bron: Oportuun