Stoffel Heijsman van de Raad van Hoofdcommissarissen is de spindokter van de Nederlandse politie. In het NOS journaal van 2 juni legt hij uit dat de Nederlandse politie met bijna 60% van de aangiften helemaal niets doet, dat 29% wel in behandeling wordt genomen en dat 12,5% daarna alsnog op de plank blijft liggen. Of het onderzoek naar de aangiften ook tot een bevredigend resultaat leidt, wordt door de journalist niet gevraagd.
Het is een een-tweetje tussen de hoofdcommissaris en het Journaal met als conclusie: “te weinig opsporingscapaciteit.” De politie kan geen onderzoek doen naar criminele netwerken, en boeven hebben vrij spel. De boodschap is duidelijk, de politie moet er 4.000 extra agenten bij hebben.
Zeven dagen voor de verkiezingen proberen de dames en heren in het blauw nog even veiligheid als verkiezingsthema te promoten en eventuele bezuinigingen af te wenden. Een prachtige spin van de Raad van Hoofdcommissarissen. Een fundamentele discussie over de organisatie en inzet van de politie wordt uit de weg gegaan.
Het rechercheren van criminele netwerken vraagt tijd en geld, en volgens Heijsman heeft de politie die niet. Maar wie regelmatig in de nachtelijke uren over de snelweg rijdt, ziet waar die capaciteit wel aan wordt besteedt. Operatie Ochtendgloren. Meer dan honderd politiefunctionarissen sluiten een snelweg af en voeren op parkeerplaatsen een zogenaamde ‘100% controle’ uit – al dan niet met preventief fouilleren. Ook de Belastingdienst en verschillende Bijzondere Opsporingsdiensten zoals de Sociale Inlichtingen en Opsporingsdienst zijn van de partij. Het gaat ‘veel verder dan boetes uitdelen’ volgens de Amsterdamse districtschef Arno Julsing, ‘het kwaad beweegt zich. Wij werpen een virtuele dam op om dat bewegen minder makkelijk te maken.’
Het doel van Ochtendgloren is de bestrijding van verkeerscriminaliteit en van de ‘middencriminaliteit.’ De A1 bijvoorbeeld fungeert als aan- en afvoer route voor woninginbraken in de buurt. Bovendien blijkt volgens regionaal coördinator Ochtendgloren Lute Nieuwerth uit landelijk onderzoek dat de snelweg wordt gebruikt voor gewapende criminele transporten.
De aanleiding voor Ochtendgloren was een schietpartij in november 1997 bij tussen Deventer en Apeldoorn langs de A1. Er werd vanuit een auto op de politie geschoten. De daders ontkwamen, maar werden in 1998 gearresteerd voor naast het schietincident de moord op een man en een vrouw. De gemeenschappelijke politiediensten waren na een pilot project zo enthousiast dat de operatie in 2000 meteen permanent is ingevoerd.
Buro Jansen & Janssen probeert al twee jaar cijfers boven tafel te krijgen over de effectiviteit van deze operaties. Als je een weg afsluit en iedereen aanhoudt, is er altijd wel wat te vinden. Maar worden er ook inbrekers gepakt of criminele netwerken mee opgerold?
In de stukken die wij tot op heden hebben gekregen zit slechts één keer een arrestatie van vier vermoedelijke overvallers, in februari 2002. Verder gaat het vooral om heel veel snelheidsboetes en bekeuringen voor niet werkende verlichting. Er wordt wat achterstallige belasting geïnd, wat drugs gevonden natuurlijk en zijn er enkele illegale migranten aangehouden, bovendien rijdt er wel eens iemand met een lading illegale vis in het politiefuik.
Evaluaties over de effectiviteit van dit politiewerk zitten niet tussen de stukken. Integendeel, de politie heeft zelf weinig kennis over de omvang van de criminaliteit op bijvoorbeeld de A1. Een cijfermatige onderbouwing van de actie Ochtendgloren, een criminaliteitsanalyse, is er in januari 2008 nog steeds niet. Ochtendgloren is dan al ruim zeven jaar aan de gang. Wel is er dan al verschillende enkele jaren preventief fouilleren aan de acties toegevoegd. Dat is volgens de politie Twente nodig vanwege de verharding van de samenleving en de onveiligheid voor weggebruikers en controle personeel tijdens de acties.
En dat terwijl er uit een gedegen misdaadanalyse uit mei 2003 van dezelfde politie Twente bleek dat er geen reden is tot preventief fouilleren op parkeerplaatsen langs de snelweg Sterker nog, de opstellers van het rapport concluderen dat het van groot belang is om te achterhalen “waar de roep om de A1 tot veiligheidsrisicogebied uit te roepen, vandaan komt. Het zou kunnen gaan om subjectieve gevoelens van collega’s.”
Moet iedereen maar gefouilleerd worden omdat politieagenten die aan Ochtendgloren meedoen bang zijn? Maakt het de samenleving veiliger om af en toe op een willekeurige plek iedereen aan te houden? Het klinkt als een weinig doordachte aanpak. En wat blijkt. “Meer inbraken, maar minder jeugdoverlast” (De Twentsche Courant Tubantia, 31 maart 2010). Juist in de gemeente Rijssen, Holten waar burgemeester Koelewijn fel voorstander is van Ochtendgloren en preventief fouilleren, is het aantal inbraken gestegen.
Niet meer capaciteit en meer geld voor de politie is er nodig, maar een veiligheidsapparaat dat duidelijke doelen stelt en haar effectiviteit continu tegen het licht houdt. Meer agenten aan de A1 zorgen niet voor een veiliger samenleving. Operatie Ochtendgloren maakt van iedereen een verdachte, tegelijkertijd blijven criminele netwerken ongemoeid en worden aangiftes niet behandeld.