De ontmaskering van iemand die langere tijd voor de politie of de BVD heeft gewerkt is een pijnlijke geschiedenis. Aangezien het praktisch onmogelijk is de beweging of wat daar voor door gaat kontinu te scannen op mogelijke infiltranten, komen de meeste mollen vanzelf naar boven. Omdat ze het niet meer uithouden, wat het gevolg kan zijn door wantrouwen van de omgeving. Vaak zijn er achteraf gezien onbegrepen ‘seintjes’ van de infiltrant geweest, waarmee hij heeft aangegeven dat er iets aan de hand was. In de regel wordt een infiltrant na zijn ontmaskering uitgehoord, worden er een of meerdere lange gesprekken gehouden. Dat is geen eenvoudige zaak.
Afhankelijk van de lust tot praten en de dwang waaronder de bijeenkomsten plaatsvinden, komen er allerlei verhalen boven tafel, die echter niet altijd even betrouwbaar zijn. Bij de beoordeling daarvan moet bedacht worden dat de ontmaskerde infiltrant zich in die situatie niet bepaald op zijn gemak voelt. Hij (of zij) is afgebrand en slaat een flater, voor de BVD én vrienden & vriendinnen en de beweging. Dat heeft consequenties voor het verhaal dat hij vertelt. Enerzijds heeft hij misschien de neiging niet met alle details op de proppen te komen, anderzijds kan er sprake zijn van overdrijving, de boel mooier voorstellen dan het was. En voor het ontzenuwen van de komplottheorie moet altijd even overwogen worden of de hele ontmaskering niet een onderdeel is van een strategie om de betrokkene of iemand anders onverdacht te maken, of om paniek te zaaien in de scene.

De ervaring leert dat iemand die ontmaskerd wordt práat; het probleem is meer de woordenstroom in een bepaalde richting te leiden. Tegenstrijdige faktoren spelen daarbij een rol. Vlak na de ontmaskering is er nog geen ruimte geweest om na te denken over het eigen gedrag, de vraag of er maatjes verraden worden is vaak erg diep weggestopt. Het praten met de BVD of PID is al langere tijd een normaal onderdeel van het leven, dus eróver vertellen lijkt ook niet zo vreemd. Tegelijkertijd geeft open kaart spelen een gevoel van opluchting, een opheffing van de spanning van het verborgene.
Ronnie, die in 1989 in Den Haag naar buiten kwam met zijn verhaal, deed dat ook omdat hij een verplichting voelde ten opzichte van de kraakbeweging. Ondanks dat hij dacht dat hij iets goeds gedaan had, kreeg hij het gevoel dat het steeds meer de verkeerde kant uitging. De PID-ers vindt hij nu niet sympathiek meer. Hij kon er niet meer tegen dat hij de enige was die het wist, werd bang voor krakers én PID-ers. Hij had een informatiebron voor de beweging willen worden, maar overschatte zichzelf. Achteraf vindt hij dat hij het niet in zijn eentje had moeten doen.

Kontraspionage is een vak, en als het gepruts wordt is het zinloos, dat kan niet vaak genoeg worden gezegd. Als iemand wil proberen de BVD of PID een hak te zetten, moet dat zeer goed voorbereid worden. Voor hen is het hun dagelijks werk, het is geen spelletje, wil je er wat aan hebben dan moet het goed gebeuren. Te vaak wordt er in het kader van veiligheid gekozen voor teveel geheimzinnigheid.
Ook als je alleen een gesprek gaat houden om iemand goed uit te horen, is het belangrijk de zaak goed voor te bereiden. Wát er wordt onthuld hangt verder voor een groot deel af van degenen die met de infiltrant praten. In de meeste gevallen zijn dat direkt-betrokkenen, mensen uit de omgeving van de infiltrant. Voor hen is vooral van belang wát er allemaal is doorgegeven: welke akties, over wie is er gepraat, wat waren de panden die ze interessant vonden, enzovoort. Op zich natuurlijk zeer belangrijke vragen om een inschatting te kunnen maken van de schade die de infiltrant heeft aangericht en om inzicht te krijgen in de strategie en taktiek van de inlichtingendiensten. De achterliggende vragen met betrekking tot operationele werkwijzen van de PID of BVD komen echter vaak tussendoor of pas helemaal op het laatst ter sprake. Wat erg jammer is, omdat feiten als foto’s, beschrijvingen van uiterlijk, auto’s en kentekens, adressen van kantoren en safe-houses het werk van de diensten aanmerkelijk kan bemoeilijken. Bovendien kan praktische informatie inzicht verschaffen in de daadwerkelijke kracht en grootte van het apparaat dat ons in de gaten houdt. Daarmee kan een betere inschatting gemaakt worden.

Dus:

1.

Stel een groepje samen van betrouwbare mensen met wie aan de zaak gewerkt gaat worden. Dit groepje zou moeten bestaan uit:

a. mensen die direkt betrokken zijn, uit kringen waarin geïnfiltreerd werd, om de schade te beoordelen;

b. mensen die de persoon in kwestie wat beter kennen om te bedenken hoe er met hem of haar gepraat moet worden en om het waarheidsgehalte van de verhalen te beoordelen;

c. mensen met meer achtergrondkennis over de politie en inlichtingendiensten voor het opvissen van achtergrondinfo;

d. voor zover nog niet aanwezig: mensen die goed zijn in gesprekstechnieken;

2.

Maak een lijst met dingen die je wilt vragen.

Ter ondersteuning hebben we hier al een lijst bijgevoegd, niet om zo achter elkaar af te vuren maar als aandachtspunten.

3.

Bespreek hoe je het gesprek gaat aanpakken.

Grote kans dat het verhaal van de infiltrant een grote warboel is, van de hak op de tak, zonder dat er een duidelijke lijn in zit. Dit kan als voordeel hebben dat er meer gezegd wordt dan bij een strikte ondervraging. Risiko is wel dat je zelf ook de draad kwijtraakt.

4.

Bedenk wie het gesprek gaan voeren.

Twee of drie mensen is genoeg. Een of twee voor het voeren van het eigenlijke gesprek, waarbij het goed is om een rolverdeling af te spreken. Degene die niet aan het woord is kijkt hoe het gesprek gaat, wat er aan bod komt, hoe degene die uitgehoord wordt reageert op vragen en probeert te beoordelen of er gelogen wordt.

5.

Zorg voor zo min mogelijk stress.

Ga niet nachten achter elkaar zitten praten, maar wissel het ondervragingsteam af. Zorg voor genoeg slaap en eten. Neem de tijd om tussentijds te evalueren en te bekijken of het nog zin heeft (op dat moment) door te gaan. De druk opvoeren tijdens een gesprek heeft alleen zin als je zelf de macht over het stuur houdt.

6.

Openheid.

Probeer je eigen paranoïa op waarde te schatten, niet met bivakmutsen op gaan zitten verhoren. Kies voor zover dat kan voor openheid. Het enige wapen dat er is tegen geheime diensten is het bekend maken van hun sneaky praktijken en je er zelf zo min mogelijk aan schuldig maken.

7.

Publiciteit.

Neem alles op op de band. Stel benadeelde mensen zo snel mogelijk op de hoogte. Maak een verslag van de belangrijkste onderdelen voor de mensen die dat moeten hebben. Geef nuttige informatie door aan aktieblaadjes of Jansen & Janssen. En publiceer er over, maak duidelijk wat er aan de hand is. Anders lukt het ze ondanks de ontmaskering toch nog een hoop schade aan te richten. Meer dan nodig is.

Lijst met mogelijke vragen.

* Over de benadering & het kontakt

Wanneer is het begonnen

Hoe is het begonnen

Hoe intensief waren de kontakten

Hoe vaak waren er gesprekken

Waar zag je ze

Hoe verliepen die gesprekken

Had je een band met die mensen

Vond je ze aardig

Geloofden ze je altijd

Wisten ze vaak al wat je zei

Hadden ze het door als je zat te liegen

Vertelden zij je wel eens iets

Met wie had je kontakt

Met hoeveel verschillende mensen

Kon je ze altijd bellen

Belde jij hen vaak

Hoe vaak

Belden ze jou thuis

Belden ze jou nog elders

Belden ze je vaak

Heb je telefoonnummers

Heb je kentekens

Heb je adressen

Weet je safe-houses

* Over de runners

Van welke dienst waren ze

Uit welke stad kwamen ze

Hoe heetten ze

Hoe zagen ze eruit

Wat voor types waren het

Waar houdt de PID kantoor

Hoeveel PID-ers zijn er

Klaagden ze (over geldgebrek bijv.)

Waar wonen die PID-ers

Waar wonen die BVD-ers

Is er veel kontakt PID/BVD

Hoe gingen de ontmoetingen precies

Wist je van tevoren waar het was

Was er kontra-observatie

Hoe was die kontra-observatie

Waren ze zenuwachtig

Bang voor ontmaskering

* Over het werk

Hoe moest je te werk gaan

Waar waren ze in geïnteresseerd

Kreeg je foto’s te zien

Wat voor foto’s?

Politiefoto’s (drieluik)

Aktiefoto’s

Observatiefoto’s

Stiekeme foto’s (waarvandaan genomen?)

Wat voor opdrachten kreeg je

Moest je ergens gaan werken

En waarom daar?

Moest je aan akties meedoen

Stuurden ze je naar akties toe

Kreeg je daar een bepaalde rol

Moest je fotograferen

Werd je naar vergaderingen gestuurd

Wat moest je dan vertellen

Moest je zelf iets zeggen/voorstellen

Moest je rapporteren wie er wat zei

Moest je op foto’s aanwijzen wie er waren

Wat was de bedoeling

Op de lange termijn

Doordringen in bepaalde groep

Bepaalde mensen leren kennen

Had je een eigen inbreng

Werd dat op prijs gesteld

Over welke aktie/vergadering/pand heb je gepraat

(stuk voor stuk behandelen)

Over wie heb je iets verteld

Wat heb je precies over diegene gezegd

Heb je akties verraden

* Wat stond er tegenover?

Kreeg je een vergoeding

en hoeveel dan?

Kreeg je onkostenvergoeding

en hoeveel dan?

Kreeg je strafvermindering aangeboden?

Kreeg je vrijstelling van boetes?

Kreeg je een huis, een brommer o.i.d.?

Kreeg je abonnementen

Wat zou er gebeuren als je opgepakt zou worden

Mocht je hun bellen

Zouden zij zorgen dat je vrijkwam

Zou je een schadevergoeding krijgen

Wat zou er gebeuren als je ontmaskerd zou worden

Mocht je hun bellen

Boden zij bescherming

En hoe dan

Hebben ze meer beloofd

* Over de persoon van de infiltrant

Waarom ben je er aan begonnen

Waarom ben je ermee doorgegaan

Wanneer begon je te twijfelen

Hoelang heeft het toen nog geduurd

Waarom ben je er niet eerder mee gekomen

Wie weet er van jouw dubbelrol

Waar kom je vandaan

Hoe opgegroeid

Gebruik je drugs

Kontakten met justitie

Ben je ooit gearresteerd, wanneer

* De ontmaskering

Moest de PID/BVD je kwijt

Werd je niet meer vertrouwd

Weten ze al dat je ermee ophoudt

Heb je nog kontakt

Is er nog een afspraak

Ga je erheen

Wat zeg je dan

* Voor de groep

Hoe is het aan het licht gekomen

Kwam hij er zelf mee

Wat waren de eerste aanknopingspunten

Hoe sloot het net zich

Werd hij al gewantrouwd

Zijn er nep-akties georganiseerd

Hoeveel kontakt is er na de ontmaskering geweest

Heeft hij zijn runners nog gesproken

Aan welke akties heeft hij meegedaan

* Voor anderen:

Wie heeft er ooit iets gemerkt

Wisten vrienden/naasten er van af

Werd hij al gewantrouwd

Zat hij diep in de scene

Hoeveel schade is er aangericht

Bij wie kwam hij over de vloer

Hoeveel wist hij echt

Wie waren zijn vrienden

Wie zag hem vaak

Bij wie kwam hij thuis

Waarom ging hij infiltreren

Bij welke akties was hij

* Maatregelen:

Is zijn huis doorzocht (is dat nodig)

Is zijn verhaal gecheckt

Heeft hij veel verzwegen

Hoeveel zit hij te liegen

Gaattie verhuizen

Waar heeftie nog toegang

Weten genoeg mensen ervan af

Zijn de direkt betrokkenen ingelicht