Sommige mensen in de beweging hebben volgens mij het idee dat de staat, BVD of wat dan ook, toch al alles van je weten, en je altijd afluisteren en infiltreren, en leggen zich daar maar helemaal bij neer : “Je kunt er toch niks tegen doen”. Ze geven het min of meer op zonder zich af te vragen hoe het zo ver heeft kunnen komen en / of wat je er tegen kunt doen, en hoe je er mee om moet gaan.
Ik zou een hoop dingen ook zeker niet laten, als ik zou weten dat inlichtingendiensten er ook mee bezig zijn. Ze geven natuurlijk ook weer niet alles door aan bijvoorbeeld de politie. Ze weten misschien wel veel, maar doen er ook vaak niks mee.
Een grote vraag die activisten bezighoudt : hoeveel wordt er afgeluisterd, wie worden er afgeluisterd, word ík afgeluisterd ? Vragen waar over het algemeen moeilijk antwoord op te geven is.
Technisch gezien kan zon beetje alles. Ook qua bevoegdheden hebben politie en inlichtingendiensten vele mogelijkheden om af te luisteren. Maar dat wil niet zeggen dat iedere activist afgeluisterd wordt. De kans dat je afgeluisterd wordt zal in veel gevallen niet zo groot zijn, maar speculeren over hoe groot die kans is heeft niet zo veel zin.
Veel belangrijker is om jezelf een aantal dingen aan te leren. Ga voorzichtig met informatie om. Vertel geen geheime dingen over de telefoon. Hou geen grote verhalen in de kroeg. Hou vergaderingen over grote acties niet in je woonkamer, maar ga liever naar een neutrale plek, loop een blokje om met iemand.
En zelfs al worden bepaalde acties wel afgeluisterd, vaak wordt er helemaal niks met die informatie gedaan. Dus ga niet paranoïde doen bij bijvoorbeeld een vergadering over een fietsdemonstratie of een andere vriendelijke actie.
Voorzichtig zijn met informatie is belangrijk, paranoia werkt alleen maar contra-productief.
Dit hoofdstuk geeft beknopt weer wie er afluisteren en hoe er afgeluisterd kan worden. In het boek Luisterrijk van Buro Jansen & Janssen (zie literatuurlijst) staat alles een stuk uitgebreider beschreven.
Wie luistert er af ?
Als er iets duidelijk geworden is de laatste tijd, is het wel dat er door de politie in Nederland veel getapt wordt. De afgelopen jaren werden er, officëel, gemiddeld zon 3500 telefoons per jaar afgeluisterd, overigens met zeer uiteenlopende tijdsduur. Dat dit aantal de laatste jaren gestegen is (in 1986 was het aantal nog 1080) heeft twee redenen. Ten eerste is het telefoonverkeer de laatste jaren erg toegenomen en ten tweede heeft er een verandering in de opsporingsgerichtheid van de politie plaatsgevonden. Vroeger ging men pas na een misdrijf aan de slag, tegenwoordig, in het kader van de aanpak van georganiseerde misdaad, brengt de politie (en dan met name de CID) pro-actief hele (dader)netwerken in kaart. Afluisteren is daarbij een populair middel. Ook is vaak gebleken dat de gemiddelde Nederlandse boef moeilijk zn mond kan houden door de telefoon, zoals een politieman ooit opmerkte : “het lijkt wel of ze opgepakt wìllen worden.” Bij taps die de politie heeft geplaatst gaat het meestal om verdachten in grote drugszaken, heling, fraude of diefstal. Dit komt vooral omdat dit soort criminaliteit vaak door meerdere mensen wordt gepleegd die veelvuldig telefonisch contact hebben, waar dan voor de politie weer allerlei bruikbare gegevens uitgefilterd kunnen worden. Meestal worden taps niet als enige opsporingsmiddel ingezet. Dit gaat vaak in combinatie met observatieteams (OTs), cameras en plaatsbepalingsapparatuur. Over het algemeen gebruikt de politie gespecialiseerde teams om deze dingen te plaatsen, zoals de Dienst Technische en Operationele Ondersteuning (DTOO), Steunpunt Technische Ondersteuning (STO), Arrestatie Teams (ATs) of Observatie Teams (OTs). Als de politie wil afluisteren hebben ze een handtekening nodig van een rechter-commissaris.
Een voor activisten belangrijkere dienst is de Regionale Inlichtingen Dienst (RID). De RID is een dienst met twee petten : aan de ene kant hebben RIDers een opsporingsfunctie (ze zijn gewoon politieman) en aan de andere kant hebben ze een inlichtingenfunctie (ogen en oren van de BVD). Op afluistergebied houdt dit in dat RIDers in hun inlichtingenfunctie veel meer bevoegdheden hebben om af te luisteren dan als politieagent, terwijl het vaak onduidelijk is waar precies de informatie vandaan komt. Zo gebeurt het regelmatig dat informatie die in het kader van een politie-onderzoek naar boven is gekomen, toch bij de BVD belandt en andersom.
Daarnaast wordt door de MID en de BVD regelmatig gebruik gemaakt van afluisterpraktijken. Cijfers over hoe vaak en bij wie precies zijn echter niet beschikbaar. Over de aftapcapaciteit schrijft een beleidsmedewerker van de BVD in een geheim verslag het volgende : De tapkamers van de gezamelijke overheidspartijen hebben op dit moment een totale capaciteit van 1500 gelijktijdige taps op het (analoge) vaste net en 2000 gelijktijdige taps op het (digitale) mobiele net. Deze capaciteit is zeer snel uit te breiden tot maximaal 30000 gelijktijdige taps. (Overigens vindt de BVD deze capaciteit nog niet voldoende)
Ook vinden er regelmatig afluisteracties plaats in samenwerking met buitenlandse diensten. In maart 2000 zijn de lidstaten van de EU overeen gekomen dat men in elkaars landen verdachten mag afluisteren.
Wat de laatste jaren op afluistergebied een steeds prominentere plaats in neemt zijn de particuliere inlichtingen- en beveiligingsbedrijven. In de meeste gevallen zullen zij zich bezig houden met bedrijfsspionage, en het afluisteren van concurrenten. Al was het alleen maar omdat op dat gebied het meeste geld te verdienen valt. Toch moet je er als activist of actiegroep rekening mee houden dat dit soort bedrijven zich ook met jou bezig kunnen houden. Vooral als je je bezig houdt met campagnes tegen bedrijven loop je het risico afgeluisterd te worden. Bedrijven kunnen er alle belang bij hebben om te weten wat activisten van plan zijn te ondernemen tegen hen zodat ze zich daar op voor kunnen bereiden en een eventuele tegenstrategie kunnen bedenken.
Hoe wordt er afgeluisterd ?
Afluisteren gebeurt op veel verschillende manieren. Voor dit boek voert het een beetje te ver om al die manieren tot in de details te behandelen, dus alles wordt alleen aangestipt.
Gewone telefoon
Het afluisteren van een gewone telefoon is vrij eenvoudig. Zo zijn er bijvoorbeeld apparaatjes te koop die direct aan iemands telefoonlijn te hangen zijn. Deze apparaatjes nemen dan alle gesprekken op die over die lijn gaan of zenden ze uit via een ingebouwd zendertje. Ook zijn er kleine apparaatjes die in het telefoontoestel zelf geïnstalleerd kunnen worden en waarmee een gesprek uitgezonden kan worden op een radiofrequentie. Verder kunnen er taps geplaatst worden in de centrale schakelkast, die in een gebouw met meerdere woningen vaak in de kelder staat, in B15 hokken (betonnen telefoonbunkers op straat) en natuurlijk in de telefooncentrales. Dit laatste wordt het meest door de diverse inlichtingen- en opsporingsdiensten gebruikt. Voor particuliere diensten is dat een stuk moeilijker. Overigens is het oude verhaal ik hoor een rare tik op mn lijn, ik zal wel afgeluisterd worden achterhaald. Met de moderne, digitale technieken is het mogelijk om onmerkbaar af te luisteren. Wat niet wil zeggen dat je niet wordt afgeluisterd als je ruis op de lijn hebt.
Mobiele Telefoon (GSM)
Was er in de begintijd van de GSM nog regelmatig een klaagzang van de politie te horen, over het feit dat zij GSMs niet konden afluisteren en dat criminelen, voetbalsupporters en activisten er steeds meer gebruik van gingen maken, op dit moment is de situatie wat dat betreft nogal veranderd. Inmiddels is duidelijk dat GSMs moeiteloos af te luisteren zijn door de diverse diensten. Ze kunnen net als bij een gewone telefoon een tap leggen bij de provider. Ook kunnen sommige telefoons zo ingesteld worden dat ze als afluisterapparatuur gebruikt kunnen worden. Van een afstand kan het toestel worden gebeld en geluidloos om worden gezet van telefoon naar een soort microfoon die alle geluiden en gesprekken die hij opvangt in de ruimte waar hij ligt doorzendt naar de afluisteraar.
ISDN
Met ISDN (Integrated Services Digital Network) kunnen alle soorten gegevens spraak, beeld, geluid of computerdata- met hoge snelheid digitaal verzonden worden. Vooral sinds de komst van internet nam het gebruik van ISDN toe. De meeste mensen zullen thuis een ISDN-centrale gebruiken omdat je daarmee tegelijkertijd kunt bellen en internetten, of met meerdere mensen tegelijk kunt telefoneren. ISDN is niet zo gemakkelijk af te luisteren als de ouderwetse telefoon, maar toch nog relatief simpel. Wat gebruikt kan worden is een protocol-analyser. Zon protocol-analyser laat zich gemakkelijk aan het ISDN-netwerk koppelen, is niet traceerbaar, en op afstand te bedienen via een PC. Het is te verstoppen in plafonds en kelders, maar ook in schakelkasten of in telefooncentrales. Ook is het afluisteren van ruimtes via ISDN-apparatuur vaak mogelijk, doordat in veel apparatuur mogelijkheden als het aanzetten van een antwoordapparaat of het gebruik als babyfoon ingebouwd zitten.
Telefooncellen
Ook het bellen vanuit een ogenschijnlijk anonieme telefooncel geeft geen garantie dat je niet afgeluisterd wordt. Ten eerste kunnen telefooncellen gewoon afgeluisterd worden. Dit gebeurt nog wel eens bij grote drugszaken, bijvoorbeeld in de buurt van een café waar veel schimmige dealtjes plaatsvinden (zie ook het voorbeeld van onze dierenvrienden elders in dit hoofdstuk). Daarnaast is bellen met je creditkaart of persoonlijk chipkaart niet echt aan te raden. Maar ook een telefoonkaart die je bij de sigarenboer koopt heeft een serienummer. Als je met deze kaart bijvoorbeeld een actie opeist, kan er daarna een electronische tap op het serienummer worden gezet. Dit houdt in dat als je de volgende keer weer met deze kaart belt er ergens toeters en bellen gaan rinkelen. Men kan zien vanuit welke telefooncel gebeld wordt, en je dus de kans loopt dat je binnen de kortste keren omringd wordt door politie. Dit klinkt misschien wat vergezocht, maar er is in Nederland al iemand op deze manier opgepakt. Een alternatief hiervoor kan zijn dat je gebruik maakt van de munttelefoons die sinds kort weer in Nederland aan te treffen zijn, ware het niet dat je deze telefoons alleen op stations vindt, en de kans dat je dan met je gezicht binnen het bereik van beveiligingscameras komt is niet gering
Afluisteren van ruimtes
Er bestaan verschillende manieren om gesprekken die in een ruimte gevoerd worden af te luisteren. Allereerst kan dat natuurlijk gewoon met je oren. Bedenk goed of datgene wat jij in een bepaalde ruimte vertelt wel voor iedereen in die ruimte bestemd is. Daarnaast zijn er allerlei technieken om gesprekken te volgen. In gespecialiseerde winkels kun je klokken, beeldjes, schilderijen enzovoort met ingebouwde microfoontjes kopen. Ook zijn er tegenwoordig al microfoontjes zo groot als een speldenknop die zo goed als onzichtbaar in de muur gedrukt kunnen worden en van een grote afstand beluisterd kunnen worden. Verder zijn er nog de aloude richtmicrofoons, die geluidsgolven oppikken, en contactmicrofoons. Deze laatste kun je aan de buitenkant van een muur of tegen een raam plaatsen en vangen de trillingen op van het gesprek dat binnen die ruimte gevoerd wordt, en maken het verstaanbaar, je hoeft dus niet naar binnen te gaan om iets te installeren. De geluidskwaliteit is vaak niet zo goed.
Computers
Stond er in vroegere vergelijkbare uitgaves nog van alles over typemachines, de moderne activist zit voornamelijk (teveel ?) achter de computer. Hartstikke handig, je kunt er snel mee communiceren, netwerken opbouwen en wereldwijde acties mee coördineren. Maar ook als opsporingsmiddel voor diverse diensten is het uitermate geschikt. Het gaat een beetje te ver om in dit boek uitgebreid in te gaan op alle technische details, maar als vuistregel geldt : computers zijn niet veilig !!!
Vaak is het zo dat dingen waarvan jij dacht dat je ze toch echt gedeleted had, met een beetje (en soms ook echt maar een beetje) technische kennis zo weer tevoorschijn gehaald kunnen worden. Als je online bent, ben je helemaal kwetsbaar. Ten eerste is het vrij eenvoudig om je computer te hacken, binnen te dringen, ook als je je computer zogenaamd hebt beveiligd met een password. Op deze manier is te zien met wie en waarover je correspondeert en wat voor sites je bezoekt. Dit kan ook worden bijgehouden met behulp van taps, al dan niet legaal aangebracht. Deze taps kunnen vlak achter jouw computer geplaatst worden, maar ook bijvoorbeeld bij je provider, en over het algemeen zul je hier niets van merken. Voor een inlichtingendienst is het vaak erg interessant om te zien wie er met elkaar emailen of wie er allemaal lid zijn van een bepaalde emaillijst, om zo netwerken in kaart te kunnen brengen van mensen die geïnteresseerd zijn in een bepaald onderwerp.
Als je toch per sé gevoelige informatie over het net wilt sturen, bijvoorbeeld over een geplande actie, zijn er wel een paar programmas en diensten die hier geschikt voor zijn, zoals PGP, Freedom en remailers. Het vergt soms wel wat energie om die onder de knie te krijgen, maar kan je de ellende van een uitgelekte actie besparen. In de nieuwe Wet op de Inlichtingen- en Veiligheidsdiensten (WIV), die op dit moment (begin 2000), nog door de Tweede Kamer moet, is het voorstel opgenomen dat gecrypte berichten tot een jaar na ontsleuteling bewaard mogen worden.
Tempest (afluisteren via straling)
Het is niet erg waarschijnlijk dat de gemiddelde activist hier ooit mee te maken krijgt, maar het moet toch even genoemd worden. Tempest is de term voor het afluisteren via de straling die veel electrische apparaten afgeven. Zo kan er bijvoorbeeld via de straling die een computerbeeldscherm afgeeft meegelezen worden. Het is niet erg waarschijnlijk dat je daar mee te maken krijgt omdat het ontzettend duur is om de apparatuur aan te schaffen en er veel tijd en geschoold personeel nodig is om resultaten te boeken.