Bijna een week na de aanslagen kijken leden van de Tweede Kamer terug op alle plannen. Zo verklaarde minister Korthals van Justitie zich zaterdag in de Volkskrant voorstander van het herinvoeren van de controles aan de grenzen in binnen de Europese Unie. ,,Ik denk echt dat er strenger gecontroleerd moet worden als een paar terroristen zo makkelijk een vliegtuig binnenkomen”, aldus de minister.

Justitiewoordvoerder Gerrit-Jan van Oven van de PvdA-fractie meent dat deze gedachte ,,haaks staat op Schengen”, verwijzend naar de afspraken tussen EU-landen om controles aan de binnengrenzen af te schaffen in het kader van de bevordering van het vrije verkeer van personen en goederen. ,,Maar Schengen voorziet in een systeem van het tijdelijk opschorten van het vrije verkeer in verband met concrete dreigingen. Als de minister daarop doelt heb ik daar alle begrip voor.”

Van Oven zegt grote aarzelingen te hebben als Korthals bedoelde dat hij de binnengrenzen wil herstellen. Van Oven meent dat er zwaardere eisen gesteld moeten worden aan de controle van de buitengrenzen van de Unie. En dat zou gevolgen kunnen hebben voor de nieuwe staten die lid willen worden van de Unie. ,,De controles aan de buitengrens in veel nieuwe staten laat nu vaak te wensen over. De Wetenschappelijke Raad voor het Regeringsbeleid heeft voorgesteld om dat tijdelijk maar door de vingers te zien om de uitbreiding van de Unie niet op te houden. Maar ik denk nu dat die eisen wat betreft de buitengrenzen overeind moeten blijven staan.”

Van Oven kan niet voorspellen of dit betekent dat de uitbreiding verder vertraagd zal worden. ,,Misschien is het wel een impuls voor die landen om hun zaakjes extra snel op orde te krijgen.”

Eimert van Middelkoop (ChristenUnie) is het roerend met minister Korthals eens. Diens voorstellen klinken hem als muziek in de oren. ,,Wij, en ik bedoel de SGP voordat wij met RPF fuseerden, waren altijd al tegen de afschaffing van die controles. Dat vinden wij naïef: grenscontroles zijn ook nodig in het kader van veiligheid en van asielproblematiek. Wij hebben steeds gezegd: denk niet te goed over de mens.”

Ook CDA-woordvoerder Wim van de Camp is het met Korthals eens dat er meer gecontroleerd moet worden. Ook hij noemt het ,,naïef” om te denken dat open grenzen geen extra risico’s opleveren. ,,Maar grenzen weer instellen kan niet meer. Ik denk dat er gezocht moet worden naar een Franse oplossing: Chirac controleerde ook een tijd aan de noordgrens met het oog op verdovende middelen uit Nederland. Ik denk dat het goed is om te komen tot een permanente steeksproefsgewijze controle.”

D66-woordvoerder Dittrich zegt juist ,,vooralsnog geen meerwaarde te zien” in de herinvoering van grenscontroles. ,,Korthals moet de Kamer maar in een brief de voordelen van zijn voorstel voorleggen.”

Mordicus tegen de gedachte van grenscontroles binnen de Unie betoont zich GroenLinks-woordvoerder Femke Halsema. ,,Het is puur paniekvoetbal. Controles moeten scherp zijn aan de buitengrens. Met controles aan de binnengrenzen houdt je geen terroristen tegen.” In zijn algemeenheid zegt Halsema begrip te hebben voor de ,,gevoelens van kwetsbaarheid”. ,,Maar de plannen die ik gehoord heb zijn slechts veiligheidsillusies. Meer bevoegdheden voor opsporingsdiensten, scherpere controles… ondertussen zijn belangrijke democratische waarden in het geding die verdedigd dienen te worden.”

Over de invoering van een algemene identificatieplicht waren vooral CDA, die het in zijn verkiezingsprogramma had staan in 1998, en VVD het al eens. Ook D66 ondertekende bij de begrotingsbehandeling van Justitie, vorig jaar, een motie waarin de minister werd verzocht te komen met voorstellen op dit gebied. ,,Maar daar hebben we nooit meer iets over gehoord,”zegt VVD-woordvoerder Atzo Nicolaï.

Nu blijkt de PvdA, altijd tegenstander van de zogenoemde `toonplicht’, in beweging te komen. Van Oven zegt dat er met hem ,,valt te praten” over zo’n plicht. Op dit moment geldt de toonplicht al wel voor asielzoekers. De VVD is voor een algemene toonplicht, die alleen bestaat in omstandigheden dat ook andere dwangmiddelen gelden. Nicolaï: ,,Dat is dus anders dan in België, waar je op straat zo maar kunt worden gevraagd naar je identiteitsbewijs.”

Hoewel de meeste Kamerleden een klimaat waarnemen waarin men extra vatbaar is voor het nemen van maatregelen op het gebied van veiligheid, wijzen zij allen de gedachte van een speciale minister voor veiligheid af. De suggestie werd gisteravond gedaan door de voormalige minister van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties, Bram Peper, tijdens een televisiediscussie over de aanslagen op de VS. CDA’er Van de Camp ziet meer in drie professionele ministers op Binnenlandse Zaken, Justitie en Defensie dan ,,weer zes jaar investeren in de samenvoeging van die ministeries”.

Anderen noemen het voorstel van Peper ,,typisch Haagse oplossing”. Van Middelkoop noemt de suggestie ,,onderdeel van een veiligheidshype”. ,,De minister van Binnenlandse Zaken is gewoon al verantwoordelijk voor de veiligheid. Het gaat toch niet om het plakken van etiketten?”

De woordvoerder van de ChristenUnie denkt dat veel voorstellen onderdeel zijn van een hype. ,,Maar ik voorzie wel op langere termijn dat er een herbezinning zal komen op de rol van het defensieapparaat. In alle defensienota’s wordt altijd braaf het hoofdje `terrorisme’ meegenomen, maar er volgen nooit concrete voorstellen. Door deze terreuraanslagen zal de verhouding tussen de taken van de politie en het leger drastisch veranderen.”

Het is wijsheid achteraf, maar de Nederlandse politiek had beter kunnen nadenken over het antwoord op terreuraanslagen van moslim-fundamentalisten. VVD’er Wilders vroeg eind 1999 al aan de minister van Buitenlandse Zaken om een analyse te ontwikkelen over het moslimextremisme in het Midden Oosten. ,,Van mening dat dit een bedreiging is voor de vrede en stabiliteit.” In april dit jaar vroeg Wilders er nog eens om. Het ministerie van Buitenlandse zaken antwoorde in juni dat een rapportage onderweg was.