De WID

Sinds 1 juni geldt er in een groot aantal gevallen de verplichting je te legitimeren: bij voetbalwedstrijden, bij zwartrijden, bij financi‰le transacties, bij arbeidsbemiddeling, en bij de aanvraag van een uitkering. Je kunt zeggen dat het hierbij gaat om een ‘beperkte’ plicht; je weet immers van te voren dat je voor het verlenen van bepaalde diensten of het begaan van een overtreding je identiteit moet aantonen. In twee andere gevallen kun je echter spreken van een algehele legitimatieplicht: op het werk en bij het binnenlands vreemdelingentoezicht. De WID is een gevolg van de Schengen-akkoorden; de grenscontrole zou immers komen te vervallen, waardoor er meer in Nederland zelf gecontroleerd zou moeten worden. Tegen de identificatieplicht is jaren geprotesteerd. Een deel van de protesten richtte zich tegen de toenemende controle en inbreuken op de privacy van personen, de mogelijkheid van misbruik van gegevens en selectief gebruik, en een verslechterende verstandhouding tussen burgers en overheid, die haar onderdanen meer en meer is gaan zien als verdachten. Voor velen spelen ook nog emoties mee, omdat de invoering van de identificatieplicht hen doet denken aan de Duitse bezetting. Voor hen doemt het schrikbeeld van de totalitaire staat op; onduidelijk is namelijk waar de registratiedrang van de overheid ophoudt en wat er met gegevens gaat gebeuren in de toekomst. Een ander deel van de protesten richtte zich op het nut van een identificatieplicht in verhouding tot een aantal negatieve kanten die zo’n wet met zich meebrengt. Zo is er tegen zwartrijden iets beters te bedenken (bv. controleurs op de tram) en is misbruik van sociale voorzieningen al bijna uitgesloten door invoering van het sofi-nummer. Het beroep dat de overheid doet op ‘fraude’ is vaag, omdat onduidelijk is hoe veel er gefraudeerd wordt. Onderzoeken die wel zijn gedaan wijzen uit dat het niet zo dramatisch is als de overheid ons wil doen geloven, en daarnaast blijft het de vraag of een identificatieplicht daar het beste middel tegen is. Wel is het waarschijnlijk zo dat bepaalde vormen van fraude onmogelijk worden. Dit heeft hooguit tot gevolg dat het zgn. ‘grijze circuit’ verdwijnt, en dat het ‘zwarte circuit’ misschien kleiner wordt, maar ook ‘zwarter’ en crimineler. Een ander punt van kritiek is nog dat een identificatieplicht helemaal niets doet het bestrijden van oorzaken van bepaalde vormen van fraude (b.v. armoede). In dit opzicht is de WID niet meer dan symptoombestrijding.

De legitimatieplicht op het werk en bij vreemdelingentoezicht zijn hoofdzakelijk bedoeld als middel om illegale tewerkstelling en illegaal verblijf tegen te gaan. Het is vooral deze kant van de wet die voor ons aanleiding is geweest een campagne te starten tegen de legitimatieplicht. De invoering van de legitimatieplicht op het werk heeft nu al tot gevolg gehad dat veel illegalen hun baan zijn kwijt geraakt. Zij zullen nu op een andere manier aan hun geld moeten komen. Samen met een aantal andere wetten (zoals de Wet Ketenaansprakelijkheid) en het toenemende aantal controles op plaatsen waar veel illegalen werken leidt dit er toe dat slechts het werk verdwijnt. De getroffen illegalen echter hebben geen andere keus dan hier te blijven. Het sluiten van de arbeidsmarkt en de collectieve voorzieningen voor deze groep zal er slechts toe leiden dat velen in de armen gedreven worden van de georganiseerde misdaad.

Hoofddoel van het vreemdelingentoezicht is de opsporing van illegalen. De WID zorgt er in combinatie met de Vreemdelingenwet voor dat iedereen op straat staande gehouden kan worden indien een opsporingsambtenaar een “redelijk vermoeden” heeft met een vreemdeling te maken te hebben. Het gaat hierbij niet alleen om het vaststellen van de identiteit, maar ook om een controle of de vreemdeling het recht heeft hier aanwezig te zijn. In theorie betekent dit dat iedereen op straat in staat moet zijn zich te legitimeren. Er mag volgens de overheid geen controle plaatsvinden op grond van uiterlijke kenmerken. In praktijk zal het natuurlijk betekenen dat gekleurde inwoners van Nederland zich altijd moeten kunnen legitimeren. Zeggen dat je Nederlander bent in zo’n geval is niet meer voldoende. Wie zich niet kan legitimeren kan op grond van de Wet Anonieme Verdachten worden overgebracht naar het politieburo ter vaststelling van de identiteit. De plicht om je te kunnen identificeren zal in de praktijk betekenen dat er ook meer gecontroleerd zal worden. In landen waar een dergelijke plicht al bestaat (Belgi‰, Frankrijk, Engeland) heeft dit geleid tot grote spanningen en geweldsuitbarstingen tussen migranten en politie, omdat daar overdreven identiteitscontroles plaatsvinden uit pesterij. Zelfs de BVD heeft gewaarschuwd dat de invoering van een dergelijke plicht zou kunnen leiden tot ‘raciale spanningen’. In ieder geval kun je nu al stellen dat er op grond van deze wetten een verschil in behandeling zal gaan ontstaan tussen witte en niet-witte Nederlanders. De laatsten zullen zich immers geconfronteerd zien met toenemende identiteitscontroles, en doen er verstandig aan altijd met een document op zak te lopen. Om deze controles eenvoudig mogelijk te maken voor politie en Marechaussee wordt momenteel gewerkt aan de invoering van het Vreemdelingen Administratie Systeem (VAS). Hierin worden gegevens van alle buitenlanders in Nederland geregistreerd. Het VAS wordt gekoppeld aan bestanden van allerlei collectieve voorzieningen. De verblijfsstatus wordt per 1 januari 1995 de sleutel om toegang te krijgen tot allerlei voorzieningen. Op deze wijze worden overigens niet alleen illegalen uitgesloten van voorzieningen, ook zgn. ‘gedoogde’ vluchtelingen. Het VAS zal ook bij straatcontroles worden gebruikt. Nederlanders met een kleurtje doen er daarom verstandig aan hun paspoort altijd bij zich te hebben: een persoon die niet in het VAS voorkomt is immers hetzij illegaal, hetzij Nederlander. Effect van al deze maatregelen is onder andere dat ambtenaren en de uitvoeringsorganen binnen de sociale verzekeringen worden opgezadeld met de opsporing van illegalen. Ze hoeven deze alleen (nog?) niet aan te geven.

Zo is er de laatste jaren een scala aan maatregelen genomen die hoofdzakelijk tot doel hebben een jacht op illegalen mogelijk te maken en het hier legaal verblijvende vreemdelingen zo onaangenaam mogelijk te maken. De maatregelen zorgen ervoor dat Nederland steeds meer begint af te glijden in de richting van administratieve apartheid. De WID is ‚‚n van de maatregelen. Het is bovendien een maatregel waar, omdat de overheid het verwijt wil voorkomen een racistische politiek te voeren, iedereen mee te maken krijgt: op het werk en aan de loketten. Wij hebben er bij de campagne tegen de legitimatieplicht voor gekozen mensen op te roepen te weigeren zich te legitimeren bij hun werkgever. Degenen die op 1 juni 1994 al in loondienst waren hebben tot 1 juni 1995 de tijd een kopie van hun identiteitsbewijs in leveren. Het niet nakomen van die plicht kan bestraft worden; de werkgever is namelijk verplicht dit te melden bij de belastingdienst, die vervolgens de werknemer in het anoniementarief van de belastingen plaatst. De werknemer gaat dan 60% loonbelasting betalen. Als de werknemer op de werkplek bij controle geen identiteitsbewijs kan laten zien volgt een boete van maximaal Ÿ10.000,= of een hechtenis van 1 maand. Dit laatste geldt ook voor vrijwilligers. Overigens wordt door veel juristen getwijfeld aan de haalbaarheid van deze sancties. Mensen die na 1 juni 1994 in dienst zijn getreden moeten zich bij de ondertekening van hun arbeidscontract legitimeren. Doen ze dit niet, dan worden ze niet aangenomen.

De campagne loopt nu bijna een maand. Er zijn veel positieve reacties gekomen, ook van mensen die al wel een kopie aan hun werkgever hadden afgestaan. Veel mensen hebben dit gedaan onder protest, durfden niet te weigeren omdat ze bang waren ontslagen te worden of omdat ze bang waren de sfeer op te werk te verzieken. Er zijn echter ook veel mensen die nog niets hebben ingeleverd. We willen proberen hen via publicaties en aandacht voor de campagne in de media te laten weten dat ze niet alleen staan en dat er meer mensen zijn die willen weigeren. Al is dan niet gelukt de invoering van de WID te voorkomen, dat wil niet zeggen dat de diskussie over deze wet en de ontwikkeling van onze samenleving daarmee ophoudt, laat staan het verzet ertegen. Hoe meer mensen weigeren, hoe moeilijker het zal zijn de wet uit te voeren.

Autonoom Centrum