Iedere Nederlander moet vanaf die datum bij het aanvragen van een nieuw paspoort vier vingerafdrukken afstaan, waarvan er twee op een chip bevestigd in het reisdocument worden geplaatst en vier door de gemeenten worden bewaard. De overheid wil die vingerafdrukken graag in een centrale databank stoppen.

‘Bouw uw eigen databank’ klinkt wellicht ironisch, maar binnen de structuur van de Europese Unie zijn in de loop der jaren allerlei initiatieven genomen om informatie over mensen op te slaan. Zoals de centrale Europese databanken SIS, VIS en Eurodac. Hoe ontwikkelt zich de Europese dataopslag, wat ligt daar zoal in opgeslagen en wie controleert eigenlijk de toenemende opslagcapaciteit?

Schengen Informatie Systeem

Het Schengen Informatie Systeem (SIS) is de oudste databank in Europa. Er is een Nederlandse SIS (NSIS) dat informatie naar Straatsburg stuurt waar alle elektronische informatie uit Europa in een grote bak (CSIS) terecht komt. NSIS krijgt weer een kopie van het CSIS. Het gaat dan om informatie over mensen die gezocht worden, mensen die grote delen van de Europese Unie niet in mogen, vermiste personen, gezochte getuigen en verdachten en gestolen voorwerpen. Dit worden signaleringen genoemd.

In Nederland hebben de politie, het openbaar ministerie, de belastingdienst, de douane en andere instanties toegang tot het NSIS. Het bureau Sirene van de dienst IPOL van de Landelijke politie (KLPD) houdt de wijzigingen van het NSIS bij. In de toekomst worden ook vingerafdrukken centraal in het SIS opgeslagen, de naam verandert dan in SIS II. Op dit moment worden vingerafdrukken al wel tussen landen gedeeld via SIRPIT (SIRENE Picture and Image Transfer).

Het SIS wordt in de praktijk vooral gebruikt om de immigratie te beperken. De kwaliteit van de informatie blijkt daarnaast ronduit slecht. De Duitse Federale Datenschutzbeauftragter, een privacy waakhond, toonde in 2004 aan dat 20 procent van de onderzochte Duitse signaleringen gebaseerd is op een onjuiste rechtsbasis, ofwel niet terecht. In Frankrijk bleek tussen 2003 en 2005 40 tot 45 procent van de onderzochte signaleringen onjuist of onrechtmatig. In totaal zijn er ruim 17 miljoen signaleringen in het SIS opgenomen, waarvan 1 miljoen mensen.

Eurodac

Een centrale databank met vingerafdrukken bestaat al in Europa, en bevat de afdrukken van vluchtelingen die asiel aanvragen en van aangehouden migranten die zonder verblijfspapieren in een Europees land verblijven. Deze databank heet Eurodac, European Dactyloscopie (naar het systeem van verzamelen, bewaren en identificeren van vingerafdrukken).

Eurodac verzamelt sinds januari 2003 de afdrukken van de tien vingers van alle vluchtelingen ouder dan 14 jaar. De afdrukken mogen maximaal tien jaar in de databank worden bewaard, tenzij iemand zich in de tussentijd de nationaliteit van een Europees land verwerft. Op 31 december 2008 telde Eurodac 1,3 miljoen vingerafdrukken.

In Nederland worden de vingerafdrukken afgenomen in aanmeldcentra voor asiel. Deze identiteitsgegevens, inclusief die van kinderen onder de 14 jaar, komen ook bij de dienst IPOL van de landelijke politie terecht, en worden opgeslagen in de zogenoemde BasisVoorziening Vreemdelingen (BVV), een databank van alle vluchtelingen die in Nederland asiel aanvragen.

Visum Informatiesysteem

Het Visum Informatiesysteem, kortweg VIS genoemd, is een registratie van visa die uitgegeven worden om naar de Europese Unie  te reizen. Stel dat je afkomstig bent uit Suriname en je wilt hier je familie twee weken bezoeken, dan moet je bij de Nederlandse ambassade in Paramaribo een Schengenvisum aanvragen.

Voor sommige landen wordt een verschil gemaakt tussen een Schengenvisum -niet alleen Nederland bezoeken maar ook Duitsland- en een visum voor Nederland. Bij de visumaanvraag moet je een waslijst aan gegevens verstrekken en ook een foto en afdrukken van je tien vingers afgeven. Deze gegevens worden gedurende vijf jaar in het VIS, een Europese databank gevestigd in het Franse Straatsburg opgeslagen.

Politie, justitie, de Algemene Inlichtingen en Veiligheidsdienst (AIVD) en bijzondere opsporingsdiensten hebben toegang tot de Nederlandse kopie van het VIS. Deze is weer gekoppeld aan de databank met de vingerafdrukken van alle vluchtelingen die hier asiel aanvragen, de bovengenoemde BVV. Het VIS is nog niet operationeel, maar zal volgens Richard Rinkens, een manager van de Europese Commissie, in de toekomst de vingerafdrukken van rond de 70 miljoen mensen bevatten.

Koppelen maar

Het Directoraat-generaal Justitie, Vrijheid en Veiligheid van de Europese Commissie, ofwel  het Ministerie van Veiligheid van de EU, heeft in juni 2009 voorgesteld om een dienst op te richten voor het beheer van zowel SIS II, VIS als Eurodac. De Commissie heeft dit aangenomen en wil de drie databanken samenvoegen om zogenoemde e-borders te ontwikkelen.

Digitale slotgrachten rondom Europa, zoals hoofdcommissaris Welten van de Amsterdamse politie in 2005 na de publicatie van het rapport Politie in Ontwikkeling voorstelde voor de lokale situatie. De slotgrachten lopen echter niet alleen om Europa, maar ook dwars erdoorheen, omdat het Schengen Informatiesysteem ook informatie over Europese staatsburgers bevat.