6. DE AARD EN OMVANG VAN ZWARE MILIEUCRIMINALITEIT IN DE
AFVALVERWERKINGSBRANCHE

6.1. De aard van criminele activiteiten

In de inleiding is aangegeven dat dit deelrapport zich beperkt
tot milieucriminaliteit die wordt gepleegd door de
afvalverwerkingsbranche. Het gaat dus niet om bedrijven die, hoe
ernstig milieuvervuilend en laakbaar die handelingen ook zijn, zich
op illegale wijze ontdoen van hun afval (in de vorm van lozingen in
lucht of water en/of storten). Waar het in dit rapport om gaat is
de criminaliteit in de afvalbranche in kaart te brengen. Om enige
zicht te krijgen op vormen van milieucriminaliteit is het zaak de
afvalketen te volgen (voor de diverse afvalstromen) via de
verplaatsingen (pijlen in figuur 1 van hoofdstuk 3) en de daarbij
horende financile stromen. De criminele activiteiten die in de
afvalketen worden ontplooid, zijn niet herkenbaar terug te vinden
in de officile criminaliteitsstatistieken.

lees meer

2. DE VERZEKERINGSBRANCHE

2.1. Aard en omvang van de verzekeringsbranche

Dankzij het Nederlandse verzekeringswezen worden wij in staat
gesteld een onzekere kans op mogelijk niet te dragen financile of
persoonlijke risico’s in te ruilen tegen de zekerheid van
premiebetaling (Welwezen, 1995, p. 3). Dit principe wordt
verzekeren genoemd: een vorm van onderlinge risicodeling waarbij
essentile kenmerken de toekomstige onzekere gebeurtenis, de
risico-overdracht en een bepaalde mate van solidariteit zijn.
Verzekeraars verplichten zich door middel van een
verzekeringsovereenkomst tot het geheel of gedeeltelijk overnemen
van de financile risico’s die samenhangen met het (al dan niet)
optreden van zo’n onzekere gebeurtenis. Sociale verzekeringen
(zoals de arbeidsongeschiktheidsverzekering, ziekengeldverzekering,
en ouderdomsverzekering) hebben een verplichtend karakter,
particuliere verzekeringen kunnen vrijwillig worden aangegaan. In
het eerste geval is de prijs van de verzekering meestal afhankelijk
van de hoogte van het inkomen, in het tweede geval is de prijs van
de verzekering afgeleid van de hoogte van het risico (Welwezen,
1995, p. 5). In beide instanties treedt de verzekeraar op als
producent van diensten. De verzekeraar is daarmee een belangrijke
schakel in het Nederlandse stelsel van sociale voorzieningen.
Tegelijkertijd zijn verzekeraars echter ook risicodrager: de
verzekeringnemer neemt het risico van een toekomstige onzekere
gebeurtenis over (Assurantie Jaarboek, 1994, p. 5).

lees meer

Gerben Bruinsma Universiteit Twente

1. INLEIDING:

ACHTERGRONDEN EN OPZET VAN HET ONDERZOEK

Een nieuwe ontwikkeling waarover de laatste tijd met enige
regelmaat in de media wordt gerept, betreft de bemoeienis van de
georganiseerde misdaad met de illegale handel in nucleair
materiaal. Met name zou er sprake zijn van handel in nucleair
materiaal dat door Russische criminele organisaties via het westen
aan andere delen van de wereld wordt aangeboden (Schmidbauer, 1995;
Mller, 1995). Wanneer deze verontrustende berichten waar zijn, dan
is het voor landen die het non-proliferatieverdrag niet hebben
ondertekend mogelijk buiten alle internationale controle om aan
verrijkt uranium of plutonium te komen. Daarmee zijn deze landen in
staat zelf kernwapens te ontwikkelen en te produceren. Het nucleair
materiaal zou afkomstig zijn van kerncentrales uit Oost-Europa die
wegens geldgebrek, desinteresse en een tekort aan gekwalificeerd
personeel kwetsbaar zijn voor Russische mafiagroepen. Corrupt
personeel van de (verouderde) kerncentrales zou nucleair
(afval)materiaal verkopen aan degene die interesse toont. De
Russische mafia zou als makelaar deze illegale handel organiseren.
De meeste berichten over de illegale handel in nucleair materiaal
stammen uit Duitsland. In deze deelstudie staan de volgende drie
onderzoeksvragen centraal: 1. welke criminele groepen maken zich
schuldig aan de illegale handel in nucleair materiaal? 2. Op welke
manieren wordt deze vorm van illegale handel gepleegd? 3. Hoe
worden de opbrengsten uit deze illegale handel besteed? Deze studie
gaat over de illegale handel in nucleair materiaal. Aan de hand van
een aantal zaken zal worden besproken of van een atoommafia in
Nederland sprake is. De basis van de empirische analyses wordt
gevormd door enkele dossiers die door de CRI en diverse
regiokorpsen ter beschikking zijn gesteld. Het rapport wordt
afgesloten met enkele conclusies.

lees meer

10.8 Normering van de methoden algemeen

10.8.1 Definitie opsporing

Opsporing in Wetboek van Strafvordering

lees meer

2.9 Fraude, misbruik legale constructies en witwassen

2.9.1 Aanleiding onderzoek

Onderzoek naar de georganiseerde criminaliteit beperkt zich
veelal tot de traditionele vormen van georganiseerde criminaliteit:
drugshandel, wapenhandel, vrouwenhandel en andere vormen van handel
in illegale goederen en diensten. Maar ook bij
financieel-economische criminaliteit (fraude, witwassen, misbruik
van legale constructies) kan sprake zijn van georganiseerde
criminaliteit. Bevindingen over de aard en omvang van deze
financieel-economische georganiseerde criminaliteit bieden inzicht
in de aard, omvang en ernst van
de georganiseerde criminaliteit in Nederland.

lees meer

4.3 Juridische structuur en organisatie

Observeren als zodanig is niet wettelijk geregeld. Wel is een
aantal observatiemiddelen zoals het afluisteren van
telecommunicatie en inzage in computerbestanden in het Wetboek van
Strafvordering geregeld. Deze methoden hebben daarmee een
expliciete wettelijke basis. De juridische basis voor andere vormen
van observatie door de politie wordt in de jurisprudentie gevonden
in de algemene taakuitoefening door de politie (art. 2 Politiewet
1993) en de uitoefening van de opsporingsbevoegdheid (art. 141 en
142 Sv). ^Noot Observatie vindt bij grootschalige
onderzoeken plaats door observatieteams (OT), eventueel ondersteund
door de secties technische ondersteuning (STO) en de Dienst
technische operationele ondersteuning (DTOO). In een aantal
gevallen heeft een arrestatieteam (AT) specifieke observaties
verricht. Het gaat daarbij dan voornamelijk om inkijkoperaties. In
enkele gevallen observeren tactische rechercheurs of
CID-rechercheurs zelfstandig. Het OT beschikt standaard over foto-
en video-camera’s, verrekijkers, camouflage-middelen en veelal een
kolibrie.
Dit is een middel om communicatie via mobiele telefoons te kunnen
onderscheppen.

lees meer

7.2 Bevindingen

7.2.1 Informatie-inwinning bij derden

De politie wint allerlei informatie in bij andere organisaties voor
en tijdens een opsporingsonderzoek. Het gaat daarbij deels om
openbare informatie zoals gegevens van de Kamers van koophandel.
Daarnaast vraagt de politie aan derden informatie die valt onder de
bescherming van de privacy, zoals bepaald in de Grondwet (artikel
10) en de daaruit voortvloeiende Wet persoonsregistraties (WPR), of
die anderszins (meer) vertrouwelijk is, zoals bijvoorbeeld gegevens
van banken. De commissie heeft geconstateerd dat daarbij veelal
niet de formele weg wordt bewandeld. Formele strafvorderlijke wegen
om informatie van derden te krijgen zijn onder meer het oproepen
van de derde als getuige in het kader van een gerechtelijk
vooronderzoek en, wanneer het gaat om op gegevensdragers
vastgelegde informatie, is er de huiszoeking, onderzoek in
computers of het bevel tot uitlevering van stukken. Daarnaast
vraagt de politie informatie, die valt onder de bescherming van de
WPR, aan derden. In overeenstemming met artikel 11 WPR beoordeelt
de houder van een register in de private sector het verzoek
gegevens te verstrekken. Een probleem hierbij is dat het voor de
houder van een register feitelijk vrijwel onmogelijk is om bij de
beslissing tot verstrekking van gegevens de wettelijk
voorgeschreven afweging (artikel 11, lid 2 WPR) te maken tussen de
dwingende en gewichtige reden (van opsporing) en de mate waarin de
persoonlijke levenssfeer van de geregistreerde door verstrekking
wordt geschaad. Voor verstrekking uit registers van de
(semi)publieke sector aan een persoon of instantie met een
publiekrechtelijke taak (zoals de politie) geldt niet de eis van
een dringende en gewichtige reden, de vrager moet deze gegevens
nodig hebben voor de uitvoering van zijn taak en de persoonlijke
levenssfeer van de geregistreerde mag door verstrekking niet
onevenredig worden geschaad. In de praktijk hanteert de politie bij
de meeste vormen van informatie-inwinning het uitgangspunt dat als
derden (al dan niet) op een (informele) vraag van de politie
beslissen vrijwillig informatie te verstrekken, zij die informatie
mag gebruiken. Deze vrijwillige verstrekking aan politie-ambtenaren
en het gebruik van de verkregen gegevens is gezien de hiervoor
genoemde formele weg en op zijn minst omstreden.

De voorzitter:

Als ik opbel naar een bank en vraag wat op de rekening van
de heer Willems staat, dan wordt gezegd: ga fietsen, je hebt er
niets mee te maken.

De heer Willems:

Ik vind dat ze dat ook tegen een politieman moeten zeggen.
Ik vind dat daar een beschermd recht ligt.

De voorzitter:

H?

De heer Willems:

Ik vind dat de burger er aanspraak op heeft om niet zo maar
zijn bankgegevens meegedeeld te krijgen aan iemand die daarom
vraagt.

De voorzitter:

Het is misschien wel rechtens als wij kijken naar de Wet
persoonsregistratie.

De heer Willems:

In die fase en met het oog op de mogelijke verdenking die je
gaat koesteren, vraag ik mij af of dat inderdaad de positie
is.

De voorzitter:

Dat zou nieuw licht werpen op de vraag of in de proactieve
fase de politie dit soort dingen kan doen.

De heer Willems:

Ik heb daar wel vraagtekens bij. Ik heb begrepen dat er vrij
intensief onderzoek is gedaan bij banken. Ik meen dat dit niet
zonder meer vrij kan staan. Je kunt beginnen met de formulering,
dat de politie mag wat een burger mag. U zegt terecht dat de
politie toch niet de gewone burger is. Als de politie het doet,
gebeurt dat op een manier en een schaal, waaraan je nooit toekomt
in de gedachte van wat de burger mag. U moet mij niet vragen hoe ik
dat precies moet definiren. ^Noot

In de praktijk komt het bijvoorbeeld voor dat
politiefunctionarissen bij bankmedewerkers informeel vragen of een
bepaald persoon een rekening heeft bij die bank en welk bedrag
hierop staat of welke financile handelingen recent zijn verricht.
Indien daar een voor de politie positief antwoord op volgt en de
informatie noodzakelijk lijkt voor het bewijs, wordt alsnog de
formele procedure gevolgd. Zo ook in het financile traject in de
zaak Charles Z.: In 1991 heeft het team die de zaak Charles Z.
onderzocht contact gelegd met de toenmalige ABN bank om te vragen
naar een hypotheek die verstrekt was voor het woonverblijf van
Charles Z. Later is, aan de NMB bank dit keer, gevraagd naar een
rekening van een bedrijf Investment cars B.V. die in relatie stond
met Charles Z. Tevens is gevraagd of het onderzoekssubject aldaar
een rekening hield. Dit was het geval. Bovendien meldde de bank dat
zij nog een oninbare vordering had van ruim acht ton op betrokkene.
Van de kant van de politie is vervolgens aan de veiligheidsdienst
van de NMB aangegeven dat een beruchte wisselaar van criminele
gelden in dienst was bij een van de vestigingen. De
veiligheidsdienst ontdekte daarop een aantal verdachte
wisseltransacties op het betreffende kantoor welke zijn gemeld aan
het onderzoeksteam. Deze informeel verkregen informatie tijden de
diverse bankbezoeken is later formeel opgevraagd met machtigingen
van de rechter-commissaris. Zo is het team in oktober 1993 op
bezoek geweest bij de ING bank waar een afschrift van het
klantendossier van het bedrijf Investment Cars B.V. is opgevraagd.
^Noot In het openbaar verhoor van Van Gemert is het
volgende gezegd over deze zaak:

De voorzitter:

In de zaak-Z is het toch wel gebeurd?

De heer Van Gemert:

In de zaak-Z is er inderdaad contact met een bank geweest en
is informatie opgevraagd, maar de manier waarop het gebeurd is, is
een andere geweest dan u net schetste.

De voorzitter:

Hoe dan?

De heer Van Gemert:

(…) Een derde mogelijkheid is dat in een groot onderzoek –
ik praat dan over een opsporingsonderzoek, zoals in de zaak-Z – in
een contact met de bank wordt aangegeven dat een
opsporingsonderzoek gaande is en dat de vraag wordt gesteld of er
van politiezijde behoefte is aan informatie. In bedoeld geval is
dat gebeurd en heeft de bank een afweging gemaakt en heeft zij
besloten, informatie aan de politie te verstrekken.

De voorzitter:

Zij gaf u dus die informatie vrijwillig.

De heer Van Gemert:

Ja. (…)

De heer Van Gemert:

Er was nog geen GVO.

De voorzitter:

Was er al een verdachte?

De heer Van Gemert:

In mijn beleving was er al een verdachte. (…)

De voorzitter:

Ik wil helder hebben of u in de manier waarop u informatie
verzamelt onderscheid maakt tussen gevallen waarin er een verdachte
is en gevallen waarin die er niet is.

De heer Van Gemert:

Daar maken wij onderscheid tussen. Ik zal u proberen uit te
leggen waarom ik zo’n moeite heb met het antwoord op de vraag: ja
of nee? Er was een situatie waarin besloten was een onderzoek te
verrichten naar bepaald activiteiten van de heer Zwolsman. Er waren
allerlei aanleidingen om dat te doen. Wij waren bezig met het
verzamelen van informatie, er was sprake van een opsporingsfase,
waarin ook open bronnen werden benaderd en er waren contacten met
de belastingdienst. Op enig moment is er contact met een bank
geweest. Toen hebben wij om informatie gevraagd en hebben wij die
verkregen.

De voorzitter:

Dus in het opsporingsonderzoek?

De heer Van Gemert:

Ja.

De voorzitter:

Moet er voor een opsporingsonderzoek sprake zijn van een
verdachte of kan er ook sprake zijn van zo’n onderzoek zonder dat
er een verdachte of een verdenking is?

De heer Van Gemert:

Als u denkt aan het benoemen van een verdachte, zoals
weergegeven in artikel 27 Strafvordering, moet ik zeggen dat er
sprake kan zijn van een fase waarin je dat wellicht nog niet exact
kan. Maar dan is er wel sprake van een opsporingsfase. Dat
probeerde ik aan te geven toen ik het had over het arrest in de
zaak-Zwolsman. ^Noot

In deze zaak is bovendien niet alleen sprake van
informatie-inwinning bij verschillende banken, maar ook van
informatie-verstrekking aan een bank.
Inmiddels zijn met banken nadere afspraken gemaakt over de wijze
waarop
politiefunctionarissen informatie kunnen verkrijgen.
^Noot Men streeft naar het vinden van een minder
omslachtige weg om informatie op te vragen en te verstrekken.

De heer Koekkoek:

Maakt u in uw huidige onderzoeken ook gebruik van het vragen
van informatie bij banken?

De heer Dros:

Wij hebben dat tot voor kort gedaan. Toen ik begonnen ben
als teamleider op 1 april 1994 hebben wij hier uitputtend over
gesproken met het openbaar ministerie en wij zijn met elkaar tot de
conclusie gekomen dat het juridisch verantwoord kan, mits de
resultaten van de vrijwillige medewerking van een bank niet leiden
tot bewijzen in het dossier. Daarmee zou je namelijk mensen in de
problemen kunnen brengen die hieraan meewerken. Wij hebben dit
gedaan uit de optiek dat het bijzonder moeilijk is om zicht te
krijgen op geldstromen. Het is, meen ik, hier verschillende malen
aan de orde geweest dat het verstandig is om de financile
deskundigheid bij de politie te vergroten. In mijn optiek is dat
niet het grootste probleem, want die deskundigheid begint zo
langzamerhand wel op orde te komen. Het grootste probleem is om de
losse uiteinden te vinden van geldstromen en
witwas-constructies. ^Noot

Dezelfde wijze van informatie-inwinning heeft de commissie
aangetroffen bij creditcardmaatschappijen en andere financile
instellingen dan banken. Politiefunctionarissen benadrukken dat het
hier gaat om een volkomen geaccepteerde vorm van informatie-
inwinning. Vragen staat vrij.

7.2.2 Misdaadanalyse

Onder misdaadanalyse verstaat de commissie het opsporen en
inzichtelijk maken van verbanden tussen criminaliteitsgegevens
onderling en andere mogelijk relevante gegevens met het oog op de
praktijk van politie en justitie. ^Noot Misdaadanalyse
kan enerzijds gericht zijn op direct toepasbare resultaten voor de
opsporings- en vervolgingspraktijk, dit is operationele
misdaadanalyse. Dit kan onder meer resulteren in relatie-, familie-
of handelsactiviteitenschema’s. Anderzijds kan de analyse een rol
spelen in de bepaling van beleid, dit is strategische
misdaadanalyse. Niet altijd is er een duidelijke scheiding tussen
deze twee vormen. Bij operationele misdaadanalyse wordt met name
gewerkt met reeds beschikbare gegevens uit opsporingsonderzoeken.
Incidenteel wordt ter complementering informatie bij derden, ook
van buitenlandse instanties, ingewonnen. Deze vorm van
misdaadanalyse, en dan met name de relatieschema’s, wordt
veelvuldig gebruikt in het kader van de bestrijding van de
georganiseerde criminaliteit.

lees meer

9.5 Korpsbeheerders

Ook korpsbeheerders dragen verantwoordelijkheid voor de sturing
en controle van opsporingsmethoden.

lees meer

169 Zo raakten we aan de praat en we spraken af dat we alle informatie eens bij elkaar zouden leggen en dat hebben we dus gedaan. Wij wilden gewoon weten of we voorbeelden zouden vinden van parallel-importen.” Van Stormbroek nam vanaf dit moment deel aan de activiteiten van het “team-Snijders”. In een notitie d.d. 20 september 1997 van Snijders aan Van Brummen werden de achtergrond en het doel van een dienstreis naar Zuid-Amerika nader toegelicht. Snijders riep daarbij in herinnering dat zijn  voornaamste  opdracht  bestond  uit  het  exploitabel  maken  van  beschikbare  CID-informatie  voor diverse  onderzoeken.  Daarnaast  rekende  hij  het  tot  zijn  taak  –  als  afgeleide  van  spoor  2  –  om  te onderzoeken  welke  informatie  over  corruptie  van  overheidsambtenaren  beschikbaar  kon  komen  van de inlichtingendienst van de rijksrecherche.378 Hiermee sloot hij in zekere zin aan op het standpunt dat Pijl, de directeur rijksrecherche, in verband met de afbouw van spoor 2 had verwoord in een brief aan Steenhuis  betreffende  het  belang  van  corruptie-onderzoek  door  zijn  inlichtingendienst.379  Pijl  liet  zich in deze brief nogal negatief uit over het veelsoortig en ondoorzichtig geheel van opsporingsactiviteiten om  de  vragen  over  het  handelen  van  overheidsfunctionarissen  in  het  begin  van  de  jaren  negentig  op te   helderen.   Hij   wilde   bij   een   eventuele   hernieuwde   betrokkenheid   van   de   rijksrecherche   meer helderheid over het doel en de inhoud van de opdracht. Zijn uitgangspunt was dat alleen vraagpunten respectievelijk   onopgehelderde   kwesties   uit   het   verleden   moesten   worden   onderzocht   die   een doorwerking  hadden  op  de  integriteit  van  het  overheidshandelen  anno  1997.  Naast  zijn  voorstel  om het onderzoek naar vuurwapenbezit/handel van FIOD-medewerker De J. onder te brengen in het 060- onderzoek  van  het  LRT,  wees  hij  op  twee  ID-trajecten  die  interessante  informatie  konden  opleveren over  de  betrokkenheid  van  overheidsfunctionarissen  bij  drugstransporten  en  over  corruptie  van  een magistraat.    Het    was    in    dit    verband    nadrukkelijk    de    bedoeling    om    samen    te    werken    met reguliere CID’en, aldus Pijl. De activiteiten zouden worden verricht onder verantwoordelijkheid van de hoofdofficier van justitie te Haarlem. Om   de   bedoelde   inlichtingentrajecten   nader   vorm   te   geven   kwam   op   23   september   1997   een “denktank”  samen  waarin  het  parket  Haarlem,  de  rijksrecherche  en  de  CRI  participeerden.380   De aanwezigheid    van    Schouten    en    Van    Stormbroek    in    deze    denktank    bracht    met    zich    dat    de problematiek van de zogenaamde parallel-importen hoog op de agenda kwam te staan. Op   24   september   1997   werd   door   Snijders   aan   Schouten   en   Van   Stormbroek   de   opdracht verstrekt om een analyse van de parallel-importen te maken. De opdracht luidde381: “Onderzoek  of  er  in  Nederland  gelijktijdig  importen  van  grote  partijen  verdovende  middelen hebben plaatsgevonden middels op schepen aangevoerde containers (zogenaamde parallel- importen) en onderzoek een eventuele systematiek daarin.” Bij de analyse werd gebruik gemaakt van de volgende bronnen: A. Het   Interim   Informatie   Processen   Systeem   (IIPS)   van   de   CRI.   Dit   is   een   geautomatiseerd systeem  waarin  onder  andere  het  register  van  de  Nationale  Criminele  Inlichtingen  Dienst  (NCID) is ondergebracht. IIPS bevat onder anderen informatie over: – lopende en afgeronde politieonderzoeken in Nederland en Europa; – inbeslagnemingen van drugs in Nederland en Europa;                                                 378 Notitie J. Snijders d.d. 20 september 1997 aan H. van Brummen (D21). 379 Brief D. Pijl d.d. 12 september 1997 aan D. Steenhuis (B1). 380 Notitie J. Snijders d.d. 20 september 1997 aan H. van Brummen (D21) 381 Proces-verbaal d.d. 10 juli 1998 door A. van Stormbroek en P. Schouten (parallel-pv) (D5).

78 Deze    aanpassingen    waren    dus    bepaald    niet    gering:    een    zekere    ontkoppeling    van    de    beide onderzoeken  op  het  niveau  van  het  openbaar  ministerie  en  de  mogelijke  inschakeling  van  het  LRT voor   het   onderzoek   in   spoor   1.   Waardoor   of   door   wie   deze   belangrijke   alternatieven   werden ingegeven  valt  niet  op  te  maken  uit  de  beschikbare  stukken.  Duidelijk  is  wel  dat  Gonsalves  een uitgesproken   voorkeur   had   voor   de   inzet   van   het   LRT.   In   de   brief   die   hij   als   portefeuillehouder georganiseerde   criminaliteit   op   24   juni   1996   schreef   aan   het   college   van   procureurs-generaal, adviseerde  hij  het  college  met  betrekking  tot  spoor  1  te  kiezen  voor  het  alternatief  een  deel  van  het LRT  met  het  onderzoek  te  belasten  onder  het  gezag  van  het  LBOM  onder  leiding  van  een  op  het LBOM    gedetacheerde    zaaksofficier,    in    de    wetenschap    dat    het    LRT    voor    dat    onderzoek    op detachementbasis  tijdelijk  zou  moeten  worden  versterkt  vanuit  een  of  meer  kernteams  en  de  FIOD. Waarom dan toch deze keuze? Het voordeel van dit alternatief, zo schreef Gonsalves, boven de optie om dit onderzoek te doen uitvoeren door het kernteam NON was dat spoor 1 en spoor 2 beide onder het   gezag   van   het   LBOM   konden   worden   uitgevoerd   en   dat   dit   voor   een   optimale   onderlinge afstemming van groot belang moest worden geacht. Het voorstel om spoor 1 door het kernteam NON onder   het   gezag   van   het   hoofd   LBOM   te   doen   verrichten   zou,   zo   vreesde   hij,   kunnen   leiden   tot bezwaren van de kernteam-driehoek. Daarenboven   liet   Gonsalves   weten   dat   hij   zich   met   het   scenario   voor   spoor   2   kon   verenigen.69 Holthuis  voelde  er  wel  voor  –  zoals  we  eerder  zagen  –  om  het  onderzoek  toe  te  vertrouwen  aan  een team  van  buiten  de  Randstad  maar  hij  was  er  daarentegen  niet  voor  om  het  LRT  in  te  schakelen. Waarom niet? 70: “Ik  heb  in  het  begin  gepleit  voor  een  ander  team  dan  het  LRT.  Het  LRT  was  in  opbouw.  Ik vond het geen geschikt moment om in die fase al zo’n onderzoek op te pakken. Ik heb ook Van der Burg en Van Gemert een nota hierover laten schrijven.” 3.3 De goedkeuring van “versie 2” door het college van procureurs-generaal en de minister van Justitie Blijkens  de  notulen  van  de  vergadering  op  26  juni  1996  nam  het  college  het  advies  van  Gonsalves over.71 Er werd afgesproken dat Gonsalves samen met Holthuis zou zorgen voor de nadere uitwerking van    de    voorstellen.    Zij    zouden    tevens    een    notitie    met    hoofdlijnen    maken    ten    behoeve    van overlegvergadering op 10 juli 1996. De  vergadering  waarop  hiervoor  wordt  gedoeld,  was  de  overlegvergadering  van  de  minister  van Justitie  en  het  college  van  procureurs-generaal.  Het  scenario  stond  op  de  bewuste  dag  –  10  juli  –  in een  aangepaste  versie  inderdaad  op  de  agenda  (punt  4  b).  Alle  deelnemers  beschikten  dus  over  de tekst. Blijkens het verslag van deze vergadering werd er echter niet over gediscussieerd. Het bleef bij een voorstelling van het scenario door Docters van Leeuwen.72 Het  scenario  dat  op  10  juli  aan  de  minister  werd  voorgesteld  –  en  dat  fungeerde  als  de  “notitie met  hoofdlijnen”  waarover  op  26  juni  in  het  college  van  procureurs-generaal  was  gesproken  –  was  in meer dan één opzicht aangepast aan het besluit van het college van procureurs-generaal van die dag. Deze nieuwe versie – “versie 2” d.d. 1 juli 1996 – werd op 2 juli gefaxt aan Docters van Leeuwen. Wat spoor  1  betreft  was  zowel  de  toedeling  van  het  betrokken  onderzoek  aan  het  LRT  verwerkt  in  de plannen  als  ook  de  relatie  met  het  landelijk  bureau  openbaar  ministerie  concreter  ingevuld.  Gelet  op                                                 69 Brief R. Gonsalves d.d. 24 juni 1996 aan het college van procureurs-generaal (B8). 70 Interview H. Holthuis d.d. 17 januari 2001. 71 Vastgestelde notulen van de vergadering van het college van procureurs-generaal d.d. 26 juni 1996 (B1). 72 Het desbetreffende deel van de notulen bevindt zich in B1.

93 formeren  maar  ook  dat  werd  beslist  de  recherchediensten  van  de  Randstedelijke  politiekorpsen  hier niet rechtstreeks bij te betrekken. Gelet op het tumult dat de IRT-affaire had verwekt is deze beslissing tot   op   zekere   hoogte   wel   te   begrijpen.   Hier   staat   echter   tegenover   dat   het   onderzoek   nu   werd toevertrouwd  aan  twee  teams  waarvan  veel  leden  helemaal  niet  vertrouwd  waren  met  de  IRT-affaire en  ook  geen  ervaring  hadden  met  de  complicaties  bij  de  aanpak  van  de  drugshandel  in  het  Westen des  lands  en  die,  voorzover  zij  al  waren  ingevoerd,  hierin  alleen  inzicht  hadden  verworven  via  het onderzoek  van  het  Fort-team  waarvan  de  resultaten  bij  politie  en  justitie  in  de  Randstad  overigens bepaald  niet  onomstreden  waren.  Dat  het  voor  hen  allen  dan  ook  bijzonder  moeilijk  zou  zijn  om  op eigen kracht de complexe en delicate onderzoeken tot een goed einde te brengen die het college voor ogen   stonden,   spreekt   dus   haast   vanzelf.   Zoals   het   eigenlijk   toch   ook   direct   duidelijk   moet   zijn geweest  –  gelet  op  de  vechtlustige  manier  waarop  de  strijdende  partijen  zich  tot  dan  toe  in  de  IRT- affaire  hadden  gedragen  –  dat  de  meest  betrokken  politiediensten  en  parketten  in  de  Randstad  zich niet    gewillig    buiten    spel    zouden    laten    zetten    bij    het    onderzoek    naar    de    affaire    die    hun maatschappelijke positie en onderlinge verhoudingen zo op de proef had gesteld. Integendeel, het lag voor de hand dat zij onophoudelijk zouden proberen in dit onderzoek daadwerkelijk mee te spelen of althans zouden proberen het naar hun hand te zetten. Het besluit van het college op 4 september dat alle  relevante  onderzoeken  in  dit  project  moesten  worden  samengebracht,  was  in  zekere  zin  een terecht besluit omdat er juist ook in de Randstad diverse onderzoeken liepen die alle hun vertakkingen naar  de  IRT-affaire  hadden.  Maar  het  liet  wel  de  vraag  onverlet  hoe  deze  integratiegedachte  zou kunnen   worden   verwezenlijkt   als   de   strijdende   korpsen   en   parketten   geen   eigen   mensen   in   de onderzoeksteams hadden? Of, sterker nog, als zij niet eens werden betrokken bij het overleg over de manier  waarop  het  vervolgonderzoek  naar  de  IRT-affaire  gestalte  zou  moeten  krijgen?  Was  er  dan überhaupt  wel  integratie,  ja  zelfs,  coördinatie  op  welk  niveau  en  van  welke  aard  ook,  mogelijk?  De toekomst zou uitwijzen dat dit niet het geval was. Zelfs het besluit om het onderzoek toe te vertrouwen aan  twee  soorten  officieren  van  justitie  en  twee  soorten  politiemensen  –  zij  die  wel  en  zij  die  niet betrokken  waren  (geweest)  bij  het  Fort-onderzoek  –  moet  achteraf  worden  gekwalificeerd  als  een hoogst ongelukkige beslissing. Want de omstandigheid dat de voorkennis omtrent de IRT-affaire bij de betrokkenen  zo  sterk  uiteenliep  vormde  vanaf  het  begin  een  grote  belasting  voor  hun  onderlinge verhoudingen.   Daarbovenop   kwam   dan   nog   het   feit   dat   bij   de   rijksrecherche   aanvankelijk   het (verkeerde) idee had postgevat dat het vervolgonderzoek, of althans dat deel ervan dat aan Zwerwer was  toevertrouwd,  een  rijksrecherche-onderzoek  zou  zijn.  Want  dit  verkeerde  uitgangspunt  zou  – anders dan Zwerwer in den beginne verwachtte – in een later stadium eveneens zwaar wegen op de voortgang van het project en uitgerekend op die van zijn eigen onderzoek. Het  vorenstaande  laat  zien  dat  de  eenheid  van  gezag  die  werd  gecreëerd  door  de  beide  teams op  te  hangen  aan  het  landelijk  parket  heel  betrekkelijk  was.  Zij  had  immers  geenszins  betrekking  op het  optreden  van  andere  politiekorpsen  of  andere  parketten  die  op  zoek  waren  naar  de  zogezegde onderste  steen  in  de  IRT-affaire.  Hierom  is  het  niet  teveel  gezegd  dat  de  sturing  van  het  onderzoek vanuit  de  top  van  het  openbaar  ministerie  vanaf  het  begin  niet  eenduidig  is  geweest  omdat  zij  over meerdere  sporen  liep.  Holthuis  accepteerde  deze  dubbelzinnige  situatie  omdat  hij  absoluut  niet  de aanstichter  wilde  zijn  van  conflicten  zoals  die  in  de  IRT-affaire  hadden  gespeeld.  Gonsalves  was overigens,  anders  dan  Holthuis,  wel  in  de  positie  om  zijn  gezag  te  laten  gelden  over  alle  betrokken parketten  heen,  dus  ook  over  Amsterdam  en  Haarlem.  Vraag  is  of  hij  deze  mogelijkheid  heeft  benut om  de  integratie  van  de  onderscheiden  onderzoeken  te  bewerkstelligen  of  desnoods  af  te  dwingen? Voor  de  goede  orde  zij  bij  dit  alles  aangetekend  dat  nergens  uit  de  stukken  blijkt  van  een  actieve  rol van de minister van Justitie respectievelijk het ministerie van Justitie in dit stadium van het onderzoek. De situatie was – volgens de notulen van de overlegvergaderingen althans – toen kennelijk veeleer zo dat de top van het departement kennisnam van de besluiten van het college van procureurs-generaal en die stilzwijgend accordeerde.

107 4.4.1 De zaak–Swennen Op  14  maart  1996  werd  in  een  Amsterdams  café  een  Belgische  man  doodgeschoten:  M.  Swennen. De  dader  werd  kort  daarop  aangehouden.  Uit  het  nadere  onderzoek  bleek  dat  genoemde  Swennen belastende verklaringen had afgelegd over een politieman uit Antwerpen die betrokken zou zijn bij de invoer  van  containers  met  verdovende  middelen.  Deze  containers  kwamen  binnen  in  de  haven  van Antwerpen  en  waren  bestemd  voor  criminele  organisaties  in  België  en  Nederland.  Op  15  maart  1996 zou   bedoelde   Swennen   foto’s   en   bandjes   over   zijn   ontmoetingen   met   die   politieman   hebben overhandigd aan de Belgische justitie maar zover is het dus niet gekomen. Het parket Amsterdam had in dit verband interesse voor het traject van een welbepaalde container en vermoedde  dat  dit  traject  reeds  in  kaart  was  gebracht  door  het  Fort-team.  Hierom  vroeg  Vrakking  bij brief van 3 oktober 1996 aan Gonsalves om de zaaksofficier inzage te verlenen in de analyse van dit traject.147 Deze stuurde de brief van Vrakking direct door aan Pijl met het verzoek na te willen (doen) gaan  of  de  gevraagde  gegevens  zich  bevonden  in  het  Fort-archief  en  of  er  al  dan  niet  bezwaar bestond  tegen  verstrekking  en,  zo  ja,  onder  welke  voorwaarden.148  Pijl  reageerde  ruim  twee  weken later met de mededeling dat in samenspraak met de Amsterdamse (politiële) teamleider – deze kreeg dus  ook  niet  zelf  toegang  –  het  Fort-archief  was  bekeken  en  dat  er  geen  relevante  informatie  in  was aangetroffen.149 Gonsalves schreef dit op 20 november 1996 weer aan Vrakking. Wat  deze  briefwisseling  natuurlijk  niet  laat  zien  is  dat  het  verzoek  van  Amsterdam  om  inzage  in het  Fort-archief  bij  het  team  van  spoor  1  onmiddellijk  de  wenkbrauwen  deed  fronsen.  Van  Gemert noteerde  bij  3  oktober  1996  in  zijn  journaal  dat  hij  over  het  verzoek  van  Amsterdam  uitgebreid  had overlegd met Noordhoek en Entken.150  Wat  hen  vooral  verbaasde  was  dat  het  verzoek  met  Docters van  Leeuwen  was  besproken  en  dat  die  akkoord  was  gegaan,  want  dit  druiste  toch  in  tegen  de beslissing  van  het  college  dat  alle  trajecten  bij  het  LRT  moesten  worden  gedraaid.  Zij  spraken  af  dat dit  voorval  hen  alert  moest  maken  voor  de  toekomst.  Tevens  werd  volgens  dit  journaal  afgesproken dat  zij  nog  een  keer  een  vergadering  met  Pijl  zouden  beleggen  en  dat  zij  na  een  aantal  weken  de samenwerking  met  Zwerwer  zouden  evalueren  en  daaruit  óók  hun  conclusies  zouden  trekken.  Deze aantekening laat dus zien dat de betrokken partijen in de praktijk erg op hun hoede waren voor elkaar en  in  het  bijzonder  scherp  in  de  gaten  hielden  hoe  het  college  in  het  licht  van  zijn  beslissing  van  4 september 1996 te werk ging. Dat de argwaan van Van Gemert niet misplaatst was blijkt trouwens uit  het  interview  met  Teeven. “Amsterdam” zag in de zaak-Swennen inderdaad een mogelijkheid om de ware toedracht van de IRT- affaire te achterhalen151: “In  elk  geval  wat  Amsterdam  betreft,  en  dan  bedoel  ik  Vrakking  en  mij,  moet  men  in  dit verband natuurlijk niet vergeten, dat wij toch wel door de Commissie-Wierenga zwaar waren aangepakt en dat wij het gevoel hadden dat de onderste steen niet boven was gekomen. En dat fameuze telefoontje van mr. Van der Veen aan mr. Brilman gaf ons helemaal het gevoel dat de deksel op de put moest blijven.152 Ik bedoel dat telefoontje dat ik beter van de zaak K. zou afblijven. Maar dat telefoontje heeft wel de trend gezet voor 5 à 6 jaar en onze aandacht helemaal op K. gespitst. Kennelijk was dat de sleutel tot de “schatkamer”. En om bij hem te komen  hebben  wij  in  het  najaar  van  ’96  de  zaak-Swennen  opgepakt.  Ik  heb  toen  echt  wel van  Vrakking  de  ruimte  gekregen  om  dat  helemaal  uit  te  zoeken,  de  deksel  van  de  put  te lichten.”                                                 147 Brief H. Vrakking d.d. 3 oktober 1996 aan R. Gonsalves (B8). 148 Brief R. Gonsalves d.d. 3 oktober 1996 aan D. Pijl (B8). 149 Brief D. Pijl d.d. 22 oktober 1996 aan R. Gonsalves (B8). 150 Dagboek W. van Gemert (F24). 151 Interview F. Teeven d.d. 7 februari 2001. 152 Mr. Brilman was op dat moment hoofd van de unit zware criminaliteit bij het Amsterdamse parket.