Van nieuwsblog.burojansen.nl

“When police forces and intelligence services engage in international cooperation, parliamentary oversight is the loser. The increasing significance of undercover police networks is making this situation far more critical.” These comments were made by Bundestag Member Andrej Hunko in response to the Federal Government’s answer, which is now available in English (see below), to his Minor Interpellation.

The purpose of the interpellation, a written parliamentary question, was to heighten awareness of the following little-known police structures:

•    the Cross-Border Surveillance Working Group (CSW), comprising mobile task forces on surveillance techniques, drawn from 12 EU Member States and Europol;

•    Europol’s analysis work file entitled Dolphin, which entails the surveillance of left-wing activists in areas such as animal rights and anarchism;

•    the Remote Forensic Software User Group, which was created by the Bundeskriminalamt, the German Federal Criminal Police Office, to promote sales of German Trojan software abroad.

•    the European Cooperation Group on Undercover Activities (ECG), comprising spy chiefs from Member States of the EU and from countries such as Russia, Switzerland, Turkey and Ukraine;

•    the International Working Group on Undercover Policing (IWG), comprising spy chiefs from European countries as well as from countries such as the United States, Israel, New Zealand and Australia;

Mr Hunko went on to say:

“One of the main parts of the interpellation focused on the undercover activity of British police officer Mark Kennedy, whose infiltration of European leftist movements exemplifies police cooperation conducted beyond the bounds of parliamentary oversight. It remains unclear under whose orders the undercover investigator was operating during the years of his activity.

Kennedy used his infiltration of the Icelandic environmental movement to worm his way into leftist circles from Finland to Portugal through the information events he staged. The Icelandic police are stubbornly rejecting requests from the Minister of Justice to release full details of his activity into the public domain, claiming that disclosure would prejudice British security interests. Even though Members of the Icelandic Parliament have a right to ask questions on police matters, they are not being given any information.

The exposure of the British police officer, by contrast, has been the focus of deliberations in the European Cooperation Group on Undercover Activities (ECG), of which Iceland is not a member. The Federal Government has not revealed the substance of German and British contributions to this discussion. The remit of the ECG, which meets behind closed doors, includes the creation of false identities and the examination of legal frameworks in the countries that send and host undercover agents.

Foreign police officers must obtain authorisation before entering the territory of a sovereign state. They must not commit any criminal offences during their stay. Kennedy, however, sought to impress activists in Berlin by setting fire to a refuse container. Arrested by the police, he even concealed his true identity from the public prosecutor. This is illegal, as the Federal Government has indicated now.

Last year, Germany, together with Britain, urged the European Commission to exempt cross-border undercover activities from a planned new directive establishing a European Investigation Order. This would also make parliamentary oversight of such activities even more difficult.

The necessity of this parliamentary oversight is illustrated by the government use of software to hack into personal computers. In 2008, the German Federal Criminal Police Office established a cross-border Remote Forensic Software User Group with a view to helping police forces in other countries to introduce German spyware.

The Federal Criminal Police Office has also sent delegations to Canada, Israel, the United States and other countries to discuss Trojan programs with police forces and intelligence services. Although the German supreme court had imposed rigid limits in 2007 on the widespread practice of searching entire computer systems, representatives of the Criminal Police Office travelled to the United Kingdom and other destinations to ‘share experience’ on that practice.

Even in the national context it is difficult to detect illegal practices on the part of police forces and intelligence services. Securing judicial convictions for criminal offences is even harder. How much more, then, must the increasingly cross-border nature of police cooperation muddy these waters.

This is why the activity of undercover police networks must be relentlessly exposed. This applies especially to cooperation with the private business sector, which became just as blatant in the case of spyware as it had been in the criminalisation of animal-rights activism, to the benefit of British companies such as Gamma International, GlaxoSmithKline and AstraZeneca.

I call on the UK Government to disclose all information regarding the activity of Mark Kennedy in Germany and to inform all interested parties retrospectively of his activity. This is the only way in which key questions can be answered, such as whether he had sexual relations on false pretences with targets or contacts in Germany, as he did in the UK.

I must assume in any case that the use of British undercover agents to infiltrate left-wing movements was unlawful, because no police officer is allowed to spend years investigating activists in the absence of any specific grounds for suspicion or any other defined investigative objective.”

Download the answer to the parliamentary question concerning secretly operating international networks of police forces (in English): http://www.andrej-hunko.de/start/download/doc_download/236-concerning-secretly-operating-international-networks-of-police-forces

Download the answer in German (International im Verborgenen agierende Netzwerke von Polizeien): http://dipbt.bundestag.de/dip21/btd/17/098/1709844.pdf

Find this story at 22 August 2012 

Van nieuwsblog.burojansen.nl

Statewatch can reveal the existence of a previously unknown international police working group geared towards discussing and developing covert investigative techniques. At the same time parliamentary questions in Germany have seen further details of other police networks emerge – although many questions remain unanswered – in particular on the work and activities of former policy infiltrator Mark Kennedy.

Project ISLE

Recent research by Statewatch has led to the discovery of an EU-funded project known as ISLE (International Specialist Law Enforcement), a project initiated with the aim of building “a network of [EU] Member State organisations that may develop coordination, cooperation and mutual understanding amongst law enforcement agencies using ‘specialist techniques’.” [1]

Project ISLE has its origins in a “pilot seminar consisting of twenty-six ‘specialist technique’ practitioners” held in London in 2006, and was created to increase cooperation and coordination amongst EU law enforcement authorities utilising “specialist techniques”: “covert entry into premises or vehicles and the facilitation of covert searches of property, covert forensic capabilities and covertly installed technical devices.” [2]

In 2010, as part of its programme “Prevention of and Fight against Crime”, the EU awarded €115,614 for the project to the UK’s Serious Organised Crime Agency (SOCA). SOCA is one of three main “project partners”, alongside Belgium’s Commissariaat-Generaal Special Units (CGSU), and Germany’s Bundeskriminalamt (BKA).

SOCA provides a project manager and administration, and as part of the steering group with the CGSU and BKA has a mandate to “create a larger Working Group” consisting of “full-time practitioners from organisations where their countries [sic] legislation supports ‘specialist techniques’.”

The “workgroup of practitioners” will:

– “Expand on existing partnerships and create new ones, including developing Member States, to promote and develop coordination, cooperation and mutual understanding of ‘specialist techniques'”;
– “Broaden the range of ‘specialist techniques’ by sharing knowledge on capability, identifying common standards and jointly developing new technologies”; and
– “Implement an agreed control strategy with shared responsibility and engagement in achieving a long-term program of activity toward the development of ‘specialist techniques'”

A document outlining the group’s terms of reference states that:

“Participants and their organisations must be prepared to promote and encourage international, inter-agency cooperation in ‘specialist techniques’ and contribute to the establishment of a long-term program.”

Perhaps unsurprisingly, secrecy is clearly the order of the day:

“Organisations with diplomatic/political responsibilities may find it difficult to participate openly during information exchanges and due consideration should be given to their role in the project.”

Europol provides a secure database and communication channels in order to permit secure communication and information exchange between participants.

ISLE’s official starting date as an EU-funded project was 9 November 2009, with one document stating that the project “will take no more than 36 months, including three months for the production and submission of the final report.”

The group should currently be moving into the phase of producing this final report. The financing, participants, practices, and accountability of the group are currently the subject of further research.

One of many

Project ISLE is the latest addition to a growing list of publicly-known but highly secretive international police networks concerned with infiltration and surveillance. They include:

– The Cross-Border Surveillance Working Group, made up of “mobile task forces on surveillance techniques, drawn from 12 EU Member States and Europol”;
– The Remote Forensic Software User Group, created “to promote the sale of German Trojan software abroad”;
– The International Working Group on Undercover Policing (IWG), made up of “spy chiefs from European countries as well as from countries such as the US, Israel, New Zealand and Australia”; and
– The European Cooperation Group on Undercover Activities (ECG)

In May this year, the German MP for Die Linke, Andrej Hunko, received a lengthy response to a number of parliamentary questions that have now been translated into English. The answers to some of his questions reveal further details of these the composition and practices of these groups, although many of the government’s responses cite “reasons of confidentiality” for refusing public access to information. [3]

The Cross-Border Surveillance Working Group (CSW) first met in 2005, and its meetings have included representatives from thirteen states (Germany, Austria, Belgium, Denmark, Finland, France, Ireland, Italy, Luxembourg, the Netherlands, Spain, Switzerland, the UK) and Europol, whose representative contributes “Europol’s technical perspective.”

The German government has refused to say on whose initiative the group first met and what “operative and tactical options” were raised by the German delegation at CSW meetings. It has also refused to disclose what contributions Europol has made to the group in the last five years. In nine of his thirteen questions about the CSW Hunko was told that for “reasons of confidentiality” the government could not make their answer publically available.

However, there is more transparency over meetings concerned with surveillance software used for telecommunications interception and the remote searching of individuals’ computers – products that German police forces have in the past used to “surveil people’s internet activity beyond what is allowed by the law.” [4]

Details are provided in the German government’s answers at ten different meetings held since 2008, with law enforcement agencies from a number of different states attending, including France, the Netherlands, Canada, the USA and Israel.

Their answers reveal that a meeting in October 2010 was devoted to discussion of the software package FinSpy, produced by the German company Gamma International. Assessment of the product by the BKA was “fundamentally positive” from a technical point of view and they “purchased a licence for the FinSpy software for a limited period of time for test purposes in early 2011.”

Gamma has also offered its products to the authorities of countries such as Oman, Turkmenistan, Egypt, and Bahrain, and in 2012 received a Big Brother Award for its willingness to cooperate with “government agencies of countries where human rights are respected to a far lesser degree than here in Germany.” [5]

In April, the European Parliament called for the introduction of strict rules on the export of tools that could be used to block websites and monitor communications, although no new legislation has yet been drafted. [6]

The German government’s answers also confirm that the International Working Group on Undercover Activities (IWG) was established in 1989, when the BKA joined. The German Customs Investigation Service (Zollkriminalamt) began participating in 2000. Once again, however, the government declined to answer the majority of questions publicly for “reasons of confidentiality.”

The European Cooperation Group on Undercover Activities was also the subject of a number of questions from Hunko, and the German government has stated the group was established for:

“The promotion of international cooperation by law enforcement agencies at the European level with respect to the deployment of undercover investigators to combat organised crime.”

It is unclear why the “covert deployment of the British police officer Mark Kennedy” was discussed at the group’s meeting in 2011, considering its apparent concern with organised crime. Despite seven years undercover, there is no clear evidence that his work succeeded in preventing or exposing any specific incidents that would amount to serious or organised crime.

Global infiltration

Kennedy was exposed as a police spy following the collapse of a prosecution against environmental activists in the UK in early 2011, sparking a public outcry and the subsequent outing of a number of other infiltrators in protest movements. [7]

Whilst deployed undercover, Kennedy visited “11 countries on more than 40 occasions,” feeding back information to the UK’s National Public Order Intelligence Unit (now the National Domestic Extremism Unit) and subsequently police intelligence units from other countries. [8]

Outside of the UK and Northern Ireland, he visited the Republic of Ireland, Germany, Spain, Denmark, the USA, Poland, France, Italy, and Iceland, and according to the ruling of the UK Court of Appeal in the case that finally led to him being exposed, “Kennedy was involved in activities which went much further than the authorisation he was given,” and was “arguably, an agent provocateur.” [9]

Oversight and accountability

Despite fairly detailed knowledge of some of Kennedy’s movements and activities [10] national parliaments are still being denied information on his work, as noted by Andrej Hunko:

“The Icelandic police are stubbornly rejecting requests from the Minister of Justice to release full details of his activity into the public domain, claiming that disclosure would prejudice British security interests. Even though Members of the Iceland Parliament have a right to ask questions on police matters, they are not being given any information.”

Invoking “British security interests” would seem to suggest that there is clearly still much more information on the deployment by British authorities of police infiltrators overseas to come to light.

A report published earlier this year by Her Majesty’s Inspectorate of Constabulary on “national police units which provide intelligence on criminality associated with protest” was condemned by one police monitoring group, Fitwatch, as “a farce” that “fails to address any of the concerns addressed by activists.” [11]

Those concerns include the matter of sexual relations between infiltrators and activists, an issue also raised by Hunko, who has called for the British government to:

“Disclose all information regarding the activity of Mark Kennedy in Germany and to inform all interested parties retrospectively of his activity. This is the only way in which key questions can be answered, such as whether he had sexual relations on false pretences with targets or contacts in Germany, as he did in the UK.”

Numerous examples of infiltrators entering relationships with activists have come to light, and eight women are currently engaged in a lawsuit against the Metropolitan Police alleging that they “were deceived into having long term intimate relationships with undercover police officers.” [12]

Yet despite one chief police officer stating that it would be “morally wrong” and “grossly unprofessional” for infiltrators to sleep with activists, the UK’s policing minister, Nick Herbert, has endorsed the practice, saying that a ban: “would provide a ready-made test for the targeted criminal group to find out whether an undercover officer was deployed among them.” [13]

Kennedy is now reported to be working for the Densus Group, “a US company that targets anti-capitalist demonstrators” run by Sam Rosenfeld, a “former British Army officer who toured Northern Ireland.” Kennedy “provides ‘risk and threat assessments’ to companies that suspect they might fall victim to ‘direct action’,” according to London’s Evening Standard [14] in an article seemingly based largely on reports originally posted on Indymedia UK. [15]

It remains unclear whether the full details of what happened during Kennedy’s seven years of undercover work will ever come to light or be comprehensively addressed by the authorities. As admitted by Her Majesty’s Inspectorate of Constabulary: “no single authorising officer appears to have been fully aware either of the complete intelligence picture in relation to Mark Kennedy or the NPOIU’s activities overall,” and “the full extent of his activity remains unknown.” [16]

Information currently in the public domain makes up only a small piece of a global puzzle of police working groups and networks dealing with infiltration, intrusion and surveillance not just of criminal groups, but political activists.

That there is a pan-European effort to collect and collate information and intelligence on left-wing activists is clear from the existence of Europol’s Analysis Working File Dolphin, which contains information on the No Borders network and “attacks against railway transports,” taken by some to cover either protests against trains carrying nuclear waste, or the No TAV (Treno Alta Velocità) movement in Italy that opposes the construction of a high-speed railway line. [17]

The legal implications of the deployment of undercover officers and intrusive surveillance techniques are significant, as is their impact on individuals. According to Hunko, the internationalisation of police work means that “parliamentary oversight is the loser.” He has called for secret international police networks to be “relentlessly exposed”, stating that:

“Even in the national context it is difficult to detect illegal practices on the part of police forces and intelligence services. Securing judicial convictions for criminal offences is even harder. How much more, then, must the increasingly cross-border nature of police cooperation muddy these waters?” [18]

Note: This article was amended on 28 August 2012 to show the correct amount of money awarded by the EU to SOCA. This was originally published as being €70,000.

Sources
[1] ‘International Specialist Law Enforcement’, Document 1, 2009
[2] ‘International Specialist Law Enforcement’, Document 2, 2009
[3] German Bundestag, ‘Answer of the Federal Government to the Minor Interpellation tabled by the Members of the Bundestag Andrej Hunko, Jan Korte, Christine Buchholz, other Members of the Bundestag and the Left Party parliamentary group’, 31 May 2012, in English and in German
[4] Statewatch Analysis: ‘State Trojans: Germany exports “spyware with a badge”‘ by Kees Hudig, March 2012
[5] ‘Category Technology’, Big Brother Awards, April 2012; Vernon Silver, ‘Cyber attacks on activists traced to FinFisher spyware of Gamma’, Bloomberg, 25 July 2012
[6] ‘Parliament wants EU rules for firms exporting internet censorship tools’, European Parliament, 18 April 2012
[7] Paul Lewis, Matthew Taylor and Rajeev Syal, ‘Third undercover police spy unmasked as scale of network emerges’, The Guardian, 15 January 2011
[8] HMIC, ‘A review of national police units which provide intelligence on criminality associated with protest’, February 2012; Statewatch Analysis: ‘Using false documents against “Euro-anarchists”: the exchange of Anglo-German undercover police highlights controversial police operations’, June 2012; ‘Mark Kennedy: A mole in Tarnac’, Monitoring European Police!, 17 April 2012
[9] Eveline Lubbers, ‘HMIC’s ’empty’ review leaves little hope for robust scrutiny of undercover cops’, SpinWatch, 28 March 2012
[10] ‘Mark Kennedy: A chronology of his activities’, PowerBase
[11] HMIC, ‘A review of national police units which provide intelligence on criminality associated with protest’; ‘HMIC report into domestic extremism – disgusting and farcical’, Netpol, 2 February 2012
[12] Rob Evans, ‘Women start legal action against police chiefs over emotional trauma – their statement’, The Guardian, 16 December 2011
[13] Tom Whitehead, ‘Undercover police not banned from sleeping with targets’, The Telegraph, 2 February 2012; Martin Beckford, ‘Undercover police must be allowed to have sex with activists’, The Telegraph, 14 June 2012
[14] Tom Harper, ‘EXCLUSIVE: Undercover detective in eco trial fiasco now works for US firm that spies on activists’, London Evening Standard, 21 June 2012
[15] ‘Ex-police spy Mark Kennedy’s current business activities’, Indymedia UK, 1 June 2012
[16] ‘A review of national police units which provide intelligence on criminality associated with protest’, p.24
[17] Andrej Hunko, ‘Abolish international databases on anarchy!’, 5 June 2012; ‘Europol boosts its reach, scope and information-gathering’, Statewatch News Online, 1 June 2012
[18] Andrej Hunko, ‘Secret police networks must be relentlessly exposed’, 22 August 2012

Find this story at 28 August 2012

© Statewatch ISSN 1756-851X. Personal usage as private individuals/”fair dealing” is allowed. We also welcome links to material on our site. Usage by those working for organisations is allowed only if the organisation holds an appropriate licence from the relevant reprographic rights organisation (eg: Copyright Licensing Agency in the UK) with such usage being subject to the terms and conditions of that licence and to local copyright law.

New report examines the composition of DG Enterprise and Industry expert groups. Among its findings, the shocking conclusion that there are 482 corporate lobbyists versus only 11 union representatives.

Industry experts and corporate lobbyists have effectively captured key areas of policy advice within the European Commission, according to new research carried out by the Alliance for Lobbying Transparency and Ethics Regulation (ALTER-EU) launched today at a joint event with the Austrian Trade Union Federation (ÖGB) and the Austrian Federal Chamber of Labour [1].

The study finds that two thirds of all of DG Enterprise’s non-governmental advisory groups are dominated by big business interests [2] with some 482 corporate advisors influencing key areas of policy, such as international trade, consumer protection, food and aspects of environmental protection.

In contrast, the interests of small and medium-sized enterprises have little opportunity to influence policy decisions through advisory groups, accounting for just 5% of the total non-governmental representatives. Representatives from NGOs (non-governmental organisations) account for just 8%, and unions for 1%.

The Commission’s advisory groups provide specialist advice on policy issues and their work can form the backbone of new legislation. The European Parliament has previously criticised the Commission for engaging more with big business than with any other social group through these advisory groups.

ALTER-EU argues that allowing big companies’ interests to dominate risks that the interests of these companies are given greater priority than the public interest. It also criticises the Commission’s own rules on expert groups which stress that “Commission services shall, as far as possible, ensure a balanced representation”.

One of the report authors, Yiorgos Vassalos from ALTER-EU, said:

“DG Enterprise seems to have become the champion of big business in the Commission. Their dominance in expert groups is providing business with privileged access to influence the policy agenda, while other interests do not have a similar voice. As a result there is a very real risk that industry lobbyists may capture whole areas of policy making at the European level, to the detriment of wider society.”

Oliver Roepke from the Austrian Trade Union Federation said:

“DG Enterprise seems to have forgotten that employees and workers are at the heart of the European economy. Their expertise and experience should also lie at the heart of policy making. Far too often we see DG Enterprise working with transnational corporations which have no interest in protecting jobs and decent living standards in Europe. This one-sided policy-making must be reformed.” [suggestion only – to be amended]

ALTER-EU is calling on the Commission to make major changes in the composition of its advisory groups to ensure that the public interest is properly served. It also calls on the Commission to implement the European Parliament’s demands and introduce safeguards against corporate capture of expert groups.

Contacts:

Yiorgos Vassalos, ALTER-EU, phone: 32-484675162 and email: yiorgos@corporateeurope.org

Paul de Clerck, ALTER-EU, phone: 32-494380959 and email: paul@milieudefensie.nl

Notes:

[1] Who’s driving the agenda at DG Enterprise and Industry? ALTER-EU, July 2012, see: http://www.alter-eu.org/sites/default/files/documents/DGENTR-driving.pdf

[2] The report authors defined that a group is dominated by a certain interest if that interest has more than half of the non-government seats.

The Alliance for Lobbying Transparency and Ethics Regulation (ALTER-EU) is a coalition of over 200 civil society groups, trade unions, academics and public affairs firms concerned with the increasing influence exerted by corporate lobbyists on the political agenda in Europe, the resulting loss of democracy in EU decision-making and the postponement, weakening, or blockage even, of urgently needed progress on social, environmental and consumer-protection reforms.
DGENTR-driving.pdf
Campaign:
Balanced expert groups

Publication date:
Tuesday, July 10, 2012

Press release issued by:
The Alliance for Lobbying Transparency and Ethics Regulation (ALTER-EU)

Find the report at

Die EU-Polizeiagentur Europol soll mehr Kompetenzen für eigene Ermittlungen erhalten. Im November will die EU-Kommission einen Vorschlag über die zukünftige Aufgaben, Struktur und Arbeitsweise vorlegen

Früher galt die EU-Grenzschutzagentur Frontex als die “Kleine Schwester” Europols: Die Polizeiagentur wurde offiziell 1999 gegründet, während die EU-Migrationsabwehr erst seit 2004 am Start ist. Doch was die Kompetenzen angeht, ist Frontex längst vorgeprescht. Jetzt soll Europol aufholen: Zur Debatte steht der Ausbau von Datensammlungen, das Einleiten von Ermittlungen und ein stärkeres Vorgehen auch gegen unerwünschte Migration. Die gleichzeitig anvisierte Ausweitung der parlamentarischen Kontrolle bleibt wohl marginal.

Bis zum Lissabon-Vertrag galt Europol als zwischenstaatliche Einrichtung der sogenannten “Dritten Säule” zur polizeilichen und justiziellen Zusammenarbeit in Strafsachen, in der die EU keine eigenen Beschlüsse fassen konnte. Mit dem seit 1. Januar 2010 gültigen neuen Europol-Beschluss[1] ist die Behörde in den Rechtsrahmen der EU überführt worden und wird aus dem Gesamtbudget der EU finanziert (Europol in der dritten Generation[2]). Die Aufgabenbereiche wurden im Vertrag von Lissabon als Bekämpfung der “schweren Kriminalität, des Terrorismus und der Kriminalitätsformen, die ein gemeinsames Interesse verletzen” sehr weitgehend definiert[3]. Voraussetzung ist immer, dass zwei oder mehr Mitgliedstaaten betroffen sind. Jedoch dürfen polizeiliche Zwangsmaßnahmen ausschließlich von den Behörden der Mitgliedstaaten vorgenommen werden.

Derzeit arbeitet Europol mit 17 Nicht-EU-Staaten, neun EU-Organen und -Agenturen sowie drei weiteren internationalen Organisationen, darunter Interpol, zusammen. Rechtlich problematisch sind die unterschiedlichen Datenschutzstandards der beteiligten Länder. Europol verhandelt beispielsweise auch mit Israel, Albanien, Bosnien, Kolumbien und Russland über eine Partnerschaft (Europol will mehr Datentausch mit Israel[4]). Im Falle Israels würde beim Abschluss eines Abkommens formal auch die Siedlungspolitik der Regierung in Tel Aviv anerkannt[5] – und damit die bislang vertretene, ablehnende Position des Rates der Europäischen Union untergraben.

Unterstützung bei der Aufrechterhaltung der “öffentlichen Sicherheit und Ordnung”?

Im Arbeitsprogramm für 2012[6] werden ehrgeizige Pläne artikuliert: Europol will “polizeilicher Hauptansprechpartner” für Strafverfolgungsbehörden der EU und “Drehscheibe für polizeiliche Informationen” werden. Dennoch ist die Behörde vergleichsweise klein: Vor zwei Jahren waren dort 662 Mitarbeiter angestellt. Die Bundesregierung erläutert[7], dass sich die Zahl nicht nur auf das Vertragspersonal der Agentur bezieht. Einbezogen seien demnach auch Personen in den Verbindungsbüros der EU-Mitgliedstaaten bei Europol (ca. 125) sowie aus den EU-Mitgliedstaaten entsandte Sachverständige. Deutschland stellt 39 Mitarbeiter, darunter 13 aus dem Bundeskriminalamt. Im deutschen Verbindungsbüro bei Europol arbeiten weitere acht Mitarbeiter und vier Sachverständige.

Laut dem Jahresabschluss von 2010[8] hat Europol die zuständigen Behörden in den Mitgliedstaaten in 11.738 grenzüberschreitenden Fällen unterstützt. Dies entspräche gegenüber 2009 einer Steigerung von 12%. In über 150 “bedeutenden grenzüberschreitenden Ermittlungen” habe das Amt “analytische und operative Unterstützung” geleistet. 35% der Operationen betrafen “Drogenvergehen”.

Doch die Polizeiagentur hat weitaus Größeres vor: Zukünftig könnte Europol den Mitgliedstaaten sogar bei der Aufrechterhaltung der “öffentlichen Sicherheit und Ordnung” assistieren. So jedenfalls ist es in einem Debattenbeitrag der derzeitigen dänischen Ratspräsidentschaft[9] niedergelegt. Gleichzeitig soll die Zusammenarbeit mit den anderen zehn EU-Agenturen im Bereich Justiz und Inneres intensiviert[10] werden: Die Grenzschutzagentur wünscht, dass Europol beim Erstellen der sogenannten “Risikoanalysen” zu unerwünschter Migration aushilft.

Auch mit der Agentur zur Betrugsbekämpfung (OLAF), der Europäischen Polizeiakademie (CEPOL), der Grundrechteagentur (FRA) und dem EU-Geheimdienst (SitCen) soll Europol stärker kooperieren. Das Gleiche gilt für die Europäische Sicherheits- und Verteidigungspolitik (ESDP): Die Mitgliedstaaten sollen erörtern, inwieweit “Synergien” erzielt werden können. Hierbei hilft die inzwischen institutionalisierte Zusammenarbeit der Leiter der Agenturen[11]: 2010 hatte Europol den Vorsitz dieser informellen Vereinigung inne.

Europol gegen “Migrationsdruck”

Was unter “Synergien” verstanden wird, macht eine weitere Initiative der dänischen Ratspräsidentschaft deutlich: Die Regierung in Kopenhagen überraschte Ende letzten Monats mit einer “EU-Aktion gegen Migrationsdruck”[12]. Gefordert werden als “strategische Antwort” mehr Anstrengungen auch von Europol bei der Bekämpfung unerwünschter Einwanderung. Sofern es das Mandat erlaubt, könnte die EU-Kriminalisten sogar gegen Scheinehen vorgehen, die laut der dänischen Ratspräsidentschaft durch “organisierte kriminelle Gruppierungen” inszeniert würden.

Die Polizeiagentur soll in die Zusammenarbeit mit Herkunfts- und Transitländern eingebunden werden, um unentdeckte Einwanderungsrouten aufzuspüren. Auch im Rahmen des zur Zeit verhandelten Rückübernahmeabkommens zwischen der EU und der Türkei soll Europol demnach eine besondere Rolle spielen. Angestrebt wird der Ausbau der Zusammenarbeit mit türkischen Polizeikräften und der Abschluss einer hierzu notwendigen Arbeitsvereinbarung.

Laut dem Papier der dänischen Regierung könnte die Migrationsabwehr im Dreiländereck von Griechenland, Bulgarien und der Türkei in der Einrichtung eines “trilateralen gemeinsamen Kontaktzentrums für Polizei-, Grenzschutz- und Zollzusammenarbeit” münden. 38 solcher Kooperationsprojekte entstehen zur Zeit in zahlreichen EU-Mitgliedstaaten. Ihr Vorbild sind die “Zentren für Zusammenarbeit von Polizei und Zoll” (PCCC), die als Pilotprojekte an den Grenzen Deutschlands mit Frankreich (Kehl), Polen (Swiecko) und Luxemburg aufgebaut wurden. Europol ist gehalten, sich verstärkt in die Kooperation mit diesen Zentren von Polizei und Zoll einzubringen. 2010 hatte die Agentur ein entsprechendes Seminar organisiert.

Bereits jetzt ist Europol verstärkt in den Balkanstaaten[13] aktiv. Nach Vorbild Europols errichten 13 Länder unter dem Namen Southeast European Law Enforcement Center[14] (SELEC) eine neue Polizeibehörde, in der Europol eine “Schlüsselrolle” spielen soll. . Das Vorhaben wird von der EU-Kommission gefördert[15] (Wer kontrolliert Europol?[16]).

“Poweruser” Deutschland

Zu den offenen Fragen einer neuen Europol-Rechtsgrundlage gehört vor allem die Erleichterung des Informationsaustausches mit der Agentur. Dabei geht es um das Europol-Informationssystem (EIS) und die Nutzung der sogenannten “Dataloader” durch die EU-Mitgliedstaaten. Diese automatisierte Übermittlung von Informationen über Personen, Sachen oder Vorgänge wird bereits für 81% aller Einspeisungen in das EIS in Anspruch genommen.

Die Mitgliedstaaten nehmen jährlich rund 10.000 Suchabfragen vor. Laut Europol verkraftet das Informationssystem ohne Probleme die doppelte Menge. Schon jetzt gehört Deutschland zu den vier Hauptlieferanten und Datenstaubsaugern bei Europol: Rund ein Drittel aller Daten im EIS stammen vom Bundeskriminalamt, etwa die gleiche Zahl an Abfragen kam über Wiesbaden. Zur “Spitzengruppe” gehören außerdem Frankreich, Belgien und Spanien. 70% der per “Dataloader” gelieferten Datensätze werden von den vier Ländern herangeschafft.

Einige Mitgliedstaaten begründen ihre Zurückhaltung bei der automatisierten Befüllung mittels “Dataloader” damit, dass dadurch qualitativ schlechte und damit für die anderen Mitgliedstaaten unbrauchbare Daten generiert würden. Trotzdem will der Rat der Europäischen Union Schlussfolgerungen verabschieden, um auch die weniger aktiven Mitgliedstaaten unter Druck zu setzen: Die nationalen Europol-Kontaktstellen sollen dann eine feste Quote an übermitteln Datensätzen erfüllen. In der Diskussion sind zudem “finanzielle Anreize”. Der Vorschlag wird unter anderem von Polen und den Niederlanden unterstützt.

Doch der Datenhunger Europols ist damit längst nicht gestillt: Erörtert wird beispielsweise, inwiefern die Nutzung von “Daten aus dem Privatsektor” intensiviert werden könnte. Fraglich ist aber, auf welche Art und Weise diese Informationen überhaupt verwertet werden dürfen. Auch ist unbestimmt, wie Provider, Firmen oder Institute auf entsprechende Anfragen zur Herausgabe von Daten reagieren müssen. Da Europol bislang über keine operativen Kompetenzen in den Mitgliedstaaten verfügt, können entsprechende Anfragen zunächst getrost ignoriert werden. Weitaus delikater ist aber die Frage, inwiefern die privaten Stellen mit Daten von Europol beliefert werden dürfen.

Einleitung von “Ermittlungsinitiativen” anvisiert

Im Rahmen der Kompetenzerweiterung wird darüber diskutiert, ob Europol zukünftig selbst Ermittlungen anstoßen darf (sogenannte “Ermittlungsinitiativen”). Die wesentlich jüngere Agentur Frontex ist dazu im Rahmen ihrer “Gemeinsamen Operationen”[17] bereits ermächtigt. Mit derartigen “Ermittlungsinitiativen” würde Europol aber tief in die Souveränität der Mitgliedstaaten eingreifen. Im Gespräch ist deshalb eine “Subsidiaritätsprüfung”, also die Festlegung einer Schwelle, bis zu der die nationalen Polizeibehörden zuständig bleiben sollen. Gleichzeitig sollen die Zurückweisungsgründe für die Maßnahmen eingeschränkt werden: Wenn die Mitgliedstaaten also eine entsprechende Forderung ablehnen, muss dies gut begründet werden.

Die neuen Ambitionen Europols werden jetzt im “Ständigen Ausschuss für die operative Zusammenarbeit im Bereich der inneren Sicherheit” debattiert. Im November sollen die Verhandlungen in einen Verordnungsvorschlag der EU-Kommission münden, der sowohl zukünftige Aufgaben, Aufbau, Arbeitsweise und den Tätigkeitsbereich definiert.

Parallel zum Upgrade der Polizeiagentur wird auch über eine erweiterte parlamentarische Kontrolle verhandelt. Hierzu hatte die Kommission im April Vertreter nationaler Parlamente und des Europäischen Parlaments eingeladen. Doch das zweistündige Treffen kann kaum als ernsthafte Debatte gelten: Auch der neue Rechtsrahmen von Europol wurde in der kurzen Zeit behandelt.

Die Kommission bietet den Abgeordneten an, sich zukünftig durch jährliche Rechenschaftsberichte und interparlamentarische Aussprachen mit dem Direktor von Europol zu informieren. Dies beträfe aber nur die Strategie von Europol, die Beratungen über Mehrjahresprogramme oder die “Sicherheitslage in der EU”. Es soll sich dabei aber lediglich um einen Gedankenaustausch handeln. Jegliche “Ko-Administration” wird von Europol abgelehnt.

…

Anhang

Links
[1]

http://www.europol.europa.eu/sites/default/files/council_decision.pdf
[2]

http://www.heise.de/tp/artikel/31/31792/1.html
[3]

http://dejure.org/gesetze/AEUV/88.html
[4]

http://www.heise.de/tp/artikel/36/36540/1.html
[5]

http://www.heise.de/tp/artikel/36/36540/1.html
[6]

http://register.consilium.europa.eu/pdf/en/11/st13/st13516.en11.pdf
[7]

http://dipbt.bundestag.de/dip21/btd/17/031/1703143.pdf
[8]

http://eur-lex.europa.eu/LexUriServ/LexUriServ.do?uri=OJ:C:2011:366:0179:01:DE:HTML
[9]

http://euro-police.noblogs.org/files/2012/04/Debate_on_possible_future_user_requirements_for_Europol.pdf
[10]

http://www.statewatch.org/news/2012/feb/eu-council-cosi-jha-agency-heads-24-11-11-18075-11.pdf
[11]

http://www.statewatch.org/news/2010/feb/eu-cooperation-between-agencies-5816-10.pdf
[12]

http://euro-police.noblogs.org/files/2012/05/eu-aktion-gegen-migrationsdruck.pdf
[13]

http://www.andrej-hunko.de/register.consilium.europa.eu/pdf/en/10/st18/st18148.en10.pdf
[14]

http://www.secicenter.org/m485/SELEC
[15]

http://www.statewatch.org/news/2011/mar/eu-council-draft-conclusions-seci-6504-rev1-11.pdf
[16]

http://www.heise.de/tp/artikel/34/34337/1.html
[17]

http://www.frontex.eu.int/structure/operations_division/joint_operations
[18]

http://dip21.bundestag.de/dip21/btd/17/082/1708277.pdf

Find this story at & Mai 2012

Matthias Monroy 07.05.2012

Copyright © Telepolis, Heise Zeitschriften Verlag

Op 26 maart 2011 vertrok vanuit Tripoli een bootje met aan boord 72 Afrikaanse vluchtelingen. De mannen, vrouwen en 2 baby’s waren op weg naar een nieuwe toekomst in Europa. Onderweg raakte de benzine op, en vervolgens dobberde de boot 2 weken op volle zee. Gadegeslagen door een helikopter, vissersschepen en een marineschip. Maar omdat niemand wat deed, vonden uiteindelijk 61 opvarenden de dood, waaronder de twee baby’s. Wouter Kurpershoek bericht over de schandalige gebeurtenis op de Middellandse Zee.

Uitzending Brandpunt 08 april 2012 

“For four years now, Germany’s Federal Criminal Police Office and intelligence services have been recording what they call a ‘spectrum of potentially violent left-wing extremism in Europe’. The police and intelligence services are applying the dubious term ‘Euroanarchy’ to their work in this area. Not only are they creating a secret political database, they are degrading the original meaning of the word ‘anarchy’,” said Member of the German Bundestag Andrej Hunko, expressing his criticism of the answer of the Federal Ministry of the Interior to a minor interpellation.

At the end of April, members of the Dolphin database met for a two-day conference at Europol in The Hague. The database, known as an Analysis Work File, receives information from 20 EU Member States, as well as Switzerland, Australia and Norway. During the meeting in The Hague, speakers from Italy, Switzerland and Spain also gave talks on the opposition to high-speed trains and the activities of the No Border Network.

“Previously Europol only stored data on ‘terrorism’ in Dolphin. According to the answer of the German Federal Government, however, Dolphin’s members are also interested in left-wing opposition, which is categorised as ‘extremism’ in the database. The purpose of the file was therefore amended in 2010.

Similar to Germany’s Section 129, Dolphin is about snooping in political contexts. So it does not come as much of a surprise when the Federal Government itself has to admit that the database has played no ‘significant role’ in any criminal investigations to date.

Like Germany, Europol is chiefly interested in taking action against emancipatory movements. It was only after the attacks in Norway that Europol proposed setting up a task force to combat right-wing extremism.

Germany’s Federal Criminal Police Office has been maintaining files on ‘Euroanarchy’ for four years now. During that time, the office has been actively exchanging information with political police departments in Switzerland, France, the UK, Italy and Greece. The German secret services are also involved and are sharing information on ‘Euroanarchy’ with services in other countries.

Last year saw official confirmation of reports that protests at the G8 summits in 2005 and 2007 were infiltrated by covert investigations. According to the president of the Federal Criminal Police Office, the German-British initiative was targeted at ‘Euroanarchists’. But in its answer, the Federal Government refuses to use the term ‘police spies’ to refer to the people involved in this attack on individual privacy.

At the same time, evidence is mounting that Simon Bromma, a police officer from Baden-Württemberg, was involved in spying on international activists in Brussels. The Federal Criminal Police Office also exchanged information on at least 88 protestors with the Belgian police and – despite the fact that no one was charged – stored the information in its own political databases.

Investigating cross-border left-wing activism is unacceptable. I call on the Federal Government to refrain from supplying this type of information to Europol. Above all, the government must dispense with the working groups and databases on ‘Euroanarchy’. I remain critical of the planned extensions to Europol’s competences.”

The Federal Government’s answer to the Minor Interpellation “Europol’s criminalisation of international left-wing activism and anarchy” can be downloaded at: http://www.andrej-hunko.de/start/download/doc_download/223-kriminalisierung-von-internationalem-linken-aktivismus-und-anarchismus-durch-europol (in German only)

5 june 2012

Andrej Hunko

Mitglied des Bundestages

Fraktion DIE LINKE

www.andrej-hunko.de

www.linksfraktion.de

Oplossing of utopie? De opvang van asielzoekers in de regio van herkomst staat opnieuw in het middelpunt van de belangstelling. Het demissionaire kabinet Balkenende definieerde opvang in de regio als gewenste oplossing voor het asielvraagstuk.

lees meer

In oktober bespreken de Europese regeringsleiders het toekomstige Europese asielbeleid. Men wil tot bindende afspraken komen over het verder dichtmetselen van Fort Europa. Vluchtelingen moeten ver buiten Europa al worden gestopt. Wie Europa nog wel bereikt, wacht tijdelijke en flexibele regelingen zonder rechten.

In 1985 werden in het lieflijke Luxemburgse dorpje Schengen de eerste bouwstenen gelegd voor een gezamenlijk Europees asiel- en migratiebeleid. Het Akkoord van Schengen, dat de regeringsleiders van Nederland, Duitsland, België, Luxemburg en Frankrijk toen afsloten, stond model voor het beleid dat de vijftien lidstaten van de Europese Unie later zouden voeren. Schengen introduceerde het begrip ‘compenserende maatregelen’. Als tegenwicht tegen het opengooien van de binnengrenzen moesten maatregelen genomen worden om te voorkomen dat Europa een lustoord werd van drugscriminelen, terroristen en illegale migranten.
Bijna vijftien jaar later komen de Europese regeringsleiders bijeen in het kleine Finse stadje Tampere. Tijdens een speciale Europese Top over het asielbeleid, op 15 en 16 oktober, willen de regeringsleiders spijkers met koppen slaan. Het proces van afsluiting en uitsluiting, dat in de jaren tachtig begon, moet hier haar definitieve beslag krijgen.

Gestaffelde veiligheidslinies

Het Europese asielbeleid, zoals dat in de afgelopen jaren vorm heeft gekregen, bestaat uit een systeem van gestaffelde veiligheidslinies, zoals het in Schengendocumenten heet. Vrij vertaald komt dat erop neer dat er verdedigingslinies tegen asielzoekers en migranten zijn opgeworpen. Een eerste ring begint ver buiten Europa, waar grenswachten en migratiedeskundigen proberen te verhinderen dat vluchtelingen überhaupt de reis naar Europa kunnen ondernemen.
De tweede linie is de buitengrens van Europa, waar een steeds verder gemilitariseerde grensbewaking moet voorkomen dat mensen ongezien binnen de muren van het Fort komen. De derde linie ligt in Europa zelf, waar mobiele grenspatrouilles, overheidsloketten, de identificatieplicht en razzia’s het net om vluchtelingen sluiten.
Ondanks een indrukwekkende rij maatregelen en een flink opgetuigd repressie-apparaat, zijn de Europese beleidsmakers nog niet tevreden over de resultaten tot nu toe. Men vindt dat er nog steeds teveel asielzoekers en illegale migranten naar Europa komen. De aantallen moeten, koste wat het kost, omlaag. Daarnaast is er nog niet heel veel terechtgekomen van een echt geharmoniseerd Europees asielbeleid. Het gevoerde beleid is eerder een optelsom van nationaal beleid dan het resultaat van bindende Europese afspraken.
Voor een vluchteling maakt het natuurlijk niet veel uit of die nu door de hond of de kat gebeten wordt. De praktijk van het afgelopen decennium heeft vooral een neerwaartse spiraal laten zien: uit angst een ‘aantrekkelijker’ toevluchtsoord te zijn dan de buren, doet elk land voor zich veel moeite om zo onaantrekkelijk mogelijk te zijn. In Nederland heeft zich dit vertaald in de term ‘aanzuigende werking’, waarmee het asielbeleid van elk humanitair randje is ontdaan. Onder het neoliberale motto ‘de maatschappij is niet maakbaar maar wel afbreekbaar’, wordt een zo hardvochtig mogelijk beleid gevoerd.
Het liet zich vorig jaar nog glashelder zien in de lekkende asieltenten op de heide van Ermelo. Diverse justitiewoordvoerders lieten tussen neus en lippen doorschemeren dat men hoopte dat de CNN-beelden, die van dit Nederlandse waterballet over de wereld vlogen, asielzoekers zou afschrikken naar Nederland te komen.

Europese asielstrategie

Dat een gezamenlijk Europees beleid nog niet echt uit de verf komt heeft te maken met onderlinge tegenstellingen tussen de Europese lidstaten. De Zuidelijke EU-landen, die relatief weinig asielzoekers krijgen, vinden het wel best zo. De vele illegalen die er zijn houden op een goedkope manier de grijze economie draaiend. De Noordelijke landen vinden daarentegen dat ze teveel asielzoekers opvangen en pleiten daarom voor gezamenlijk beleid dat tot een evenredige spreiding van asielzoekers moet leiden. Burden sharing, wordt dat genoemd.
Aangezien de Europese justitieministers met unanimiteit beslissen over maatregelen, kon elk land ongewenste ontwikkelingen blokkeren. Tevens waren de meeste besluiten die werden genomen, juridisch niet verbindend voor de lidstaten. Dat maakte het Europese asielbeleid de afgelopen jaren tot een opportunistisch ad hoc beleid.
Dat gaat echter veranderen. In het Verdrag van Amsterdam, dat in mei 1999 in werking trad, is bepaald dat over vijf jaar met meerderheid van stemmen besloten kan worden. Bovendien geldt vanaf mei 1999 dat besluiten die worden genomen, verbindend zijn voor de lidstaten. Een besluit dat door de Europese Raad voor Justitie en Binnenlandse Zaken (JBZ-Raad) wordt genomen, is daarmee in een klap dwingend nationaal beleid. Besluit de JBZ-Raad, om maar eens een actueel thema te noemen, dat slachtoffers van niet-statelijke vervolging voortaan geen ‘vluchtelingen’ meer zijn, dan zijn alle Europese landen daaraan gebonden.
De Top in Tampere moet voor de komende vijf jaar een asielstrategie vastleggen en een begin maken met bindende Europese asielwetgeving. Een aanzet voor zo’n asielstrategie gaf Oostenrijk, dat vorig jaar een voorstel schreef waarin enkele revolutionaire voorstellen stonden. Zo wilde Oostenrijk het asielverdrag van Genève aanpassen. Mensen die vluchten voor oorlogsgeweld, burgeroorlogen, militiegeweld of afscheidingsoorlogen zouden niet langer als ‘vluchteling’ volgens het asielverdrag gelden. Voor hen moeten aparte regels gelden: tijdelijke bescherming, geen toegang tot de asielprocedure, geen rechten en een zo snel mogelijke verwijdering. ‘De asielsector zou minder gebaseerd moeten worden op rechtstatelijke procedures en afdwingbare individuele rechten en meer op politieke benaderingen,’ stond in het document te lezen.
Het Oostenrijkse strategiedocument werd in de ijskast gezet toen er een storm van kritiek losbarstte. De ideeën zijn echter nog springlevend. Nederland nam het voortouw om de belangrijkste elementen uit het Oostenrijkse plan te redden door het praktisch te vertalen naar beleidsplannen voor een aantal herkomstlanden.

Harmonisatie

De High Level Working Group on Asylum and Migration (HLWG), die op Nederlands initiatief werd opgezet, maakt op dit moment concrete actieplannen voor Somalië, Albanië/Kosovo, Marokko,  Afghanistan/Pakistan, Sri Lanka en Irak. Het is een poging om zonder al te veel inhoudelijke discussie vast aan de slag te kunnen gaan. Je kunt lang of kort praten over een Europese definitie van een ‘veilig land’ of een Europese verwijderingsbeleid, redeneerde men in Den Haag, maar dat schiet niet op. Dan verzand je weer in de aloude Europese tegenstellingen op dit gebied. Je kunt beter een paar concrete plannen maken voor de landen waar veel asielzoekers en illegalen vandaan komen, dan kan je tenminste aan het werk. Later kan dan nog weleens bekeken worden of de praktijkresultaten omgezet kunnen worden in officiële Europese regels. Een soort harmonisatie via de achterdeur dus.
Waar het immers uiteindelijk om gaat, is dat Europa een gezamenlijk belang heeft bij de aanpak van vluchtelingen en migranten, schreef de Nederlandse regering in haar voorstel de HLWG te lanceren: ‘Het gaat om de beheersing van de komst naar de EU van personen die ten onrechte een beroep doen op de asielprocedures en de komst van illegale migranten. Een ongecontroleerde komst van deze categorieën personen stelt de lidstaten meer en meer voor onoverkomelijke problemen ten aanzien van: de opvang, de administratieve verwerking, de lengte van de juridische procedures, het verdwijnen van grote groepen personen in de illegaliteit de terugkeer naar hun land van herkomst. Een groot deel van de migranten en asielzoekers is voorts het slachtoffer van praktijken van mensensmokkelaars die misbruik maken van de situatie van deze personen. Het gevaar bestaat dat deze gang van zaken de opvang en legitieme bescherming van personen die, in overeenstemming met het internationale recht wel bescherming verdienen, ondermijnt.’
In de aanpak van de HLWG komen alle elementen terug die ook in het controversiële Oostenrijkse voorstel stonden. Er is sprake van een ‘geïntegreerde, pijler overstijgende, landenspecifieke aanpak’. Dat betekent dat men op een aantal verschillende fronten tegelijk actief wil zijn.
Het doel is om mensen te beletten te ontvluchten door betere samenwerking tussen politie-, justitie- en migratiediensten. Mensen die toch ontvluchten, moeten opgevangen worden in de regio. Mensen die toch Europa weten te bereiken, moeten zo soepel en efficiënt mogelijk teruggestuurd worden naar het land van herkomst of een regionaal opvangkamp. In ruil hiervoor rammelt Europa met de geldbuidel. Herkomstlanden die ervoor zorgen dat hun landgenoten binnen de grenzen blijven, krijgen economische samenwerking of ontwikkelingshulp toegezegd.

Geconcentreerde aanpak

De Top van Tampere moet deze actieplannen goedkeuren. Als dat gebeurt, betekent het dat er een geconcentreerde Europese aanpak komt van een aantal ‘lastige’ landen, die te veel asielzoekers en migranten produceren. De hoop is dat er zo in praktijk een min of meer uniform Europees beleid ontstaat ten aanzien van de belangrijkste vluchtelingenproducerende landen.
Tegelijkertijd wordt er aan gewerkt om de boel in Europa zelf op orde te brengen. De komende jaren moet er een Europese ontheemdenregeling komen. Te voorspellen valt dat vrijwel elke vluchteling voortaan onder zo’n ontheemdenregeling valt omdat die veel minder juridische waarborgen kent dan een asielprocedure. Daarnaast willen de Europese landen een gezamenlijke definitie van vluchtelingenschap invoeren. De kans is groot dat in die definitie geen ruimte meer is voor slachtoffers van niet-statelijk geweld. Voor hen rest dan de ontheemdenregeling, of een enkele reis terug.
Het proces van afsluiting dat vijftien jaar geleden begon, nadert zo haar einde. De Europese Unie probeert vooral in een vroeg stadium te verhinderen dat vluchtelingen Europa bereiken. Degenen die daar toch in slagen, krijgen te maken met allerlei flexibele, tijdelijke regelingen, die het asielrecht uithollen. Onder dat alles ligt de veronderstelling dat slechts weinigen ‘echt’ reden hebben om te vluchten.
Zoals een Nederlandse topambtenaar, die het Oostenrijkse strategiedocument omhelsde, verleden jaar in het Parool zei: ‘Er zijn bijna geen politieke vluchtelingen meer. Van de honderd komen er misschien vijf voor die kwalificatie in aanmerking. Niets is meer uitgesloten. We moeten samenwerken: vingerafdrukken uitwisselen, illegalen terugsturen en Europol inschakelen.’
Een uitspraak die betwistbaar is, zullen we maar zeggen.
Jelle van Buuren

Naast de toekomst van het Europees asiel- en migratiebeleid staat op 15 en 16 oktober a.s. ook de politie- en justitiesamenwerking ter discussie.
De Europese leiders zetten hoog in op een ‘Ruimte van Vrijheid, Veiligheid en Rechtvaardigheid’.
Europol zou zich meer dan nu moeten richten op ‘illegale migratienetwerken’.
Een aantal landen wil de bevoegdheden van de dienst ook
drastisch uitbreiden. Toch nog een Europese FBI?

Wil van der Schans

Het Verdrag van Amsterdam markeerde een nieuwe fase in de Europese Eenwording. Voor het eerst in het bestaan van de Unie werd het asiel- en migratiebeleid en de politie- en justitiesamenwerking uitgeroepen tot officiële doelstelling van de EU. Met de afspraken van het Verdrag van Amsterdam moest men komen tot een ‘Ruimte van Vrijheid, Veiligheid en Rechtvaardigheid (RVVR), waarin het vrije verkeer van personen gewaarborgd is in combinatie met passende maatregelen met betrekking tot controles aan de buitengrenzen, immigratie, asiel en voorkoming en bestrijding van criminaliteit’. Het is dezelfde doelstelling waarmee het Schengenakkoord jaren geleden aan de slag ging. Open grenzen voor burgers uit de Schengenlanden, uitsluiting van immigranten uit niet-Schengenlanden.

De Europese regeringsleiders riepen tijdens de Europese Top in Cardiff op 15 en 16 juni 1998 de Europese Raad voor Justitie en Binnenlandse Zaken (JBZ-Raad) en de Europese Commissie op om een actieplan op te stellen. Een half jaar later besloten ze dat in oktober 1999 een speciale Europese Top aan het onderwerp gewijd wordt. Deze vindt op 15 en 16 oktober a.s. plaats te Tampere in Finland.
In het actieplan dat de Europese Commissie en de JBZ-Raad eind 1998 presenteerden, maakten de beide instanties duidelijk waar het om gaat. Het concept vrijheid moet volgens het actieplan breed worden opgevat. Het gaat niet slechts om het vrij verkeer van personen, maar ook om de vrijheid te leven in een gezagsgetrouwe omgeving waar alle autoriteiten hun uiterste best doen iedereen die de vrijheid bedreigt, te bestrijden. Vrijheid vraagt ook om de respectering van fundamentele mensenrechten, privacy en bescherming van persoonlijke gegevens.
Het concept veiligheid betekent volgens het actieplan vergaande politie- en justitiesamenwerking tegen zware criminaliteit, waarvan het Verdrag van Amsterdam stelt dat dit bestaat uit ‘georganiseerde criminaliteit of anderszins, speciaal terrorisme, mensensmokkel en misdaden tegen kinderen, drugshandel en wapenhandel, corruptie en fraude’. Europol is de spin in het Europese politieweb.
Het concept rechtvaardigheid wordt ingevuld met juridische samenwerking, toegang tot de rechter en burgerrechten.

In het Verdrag van Amsterdam is een periode van vijf jaar gekozen voor de realisering van alle maatregelen die de RVVR vorm geven. In het actieplan wordt een aantal prioriteiten gesteld. Bepaalde maatregelen waaronder het zich gaan richten op operationele activiteiten, een databank op zetten (voor speciale teams) om overlap van onderzoeken te voorkomen en waar mogelijk analyses vertalen naar operationele conclusies moeten al binnen twee jaar aangenomen zijn. Zo moet Europol binnen twee jaar zijn werk meer gaan richten Daarnaast moet Europol prioriteit gaan leggen bij de strijd tegen illegale immigratienetwerken onder andere door een databank op te zetten over deze netwerken en door gezamenlijke operaties met andere opsporingsdiensten te stimuleren.
In Tampere moet nu ‘worden getracht aan de nieuwe bepalingen inzake justitie en binnenlandse zaken een politieke en burgers aansprekende inhoud te geven’, aldus het Finse voorzitterschap in juni van dit jaar. De Nederlandse inbreng sluit nauw aan bij wat er in het RVVR is afgesproken. Ook de prioriteit richting illegale immigratienetwerken krijgt volledige Nederlandse steun.

Ook de extra bevoegdheden, die Europol volgens het Vedrag van Amsterdam zou moeten krijgen, moeten in Tampere verder uitgewerkt worden. Volgens het Vedrag van Amsterdam moet Europol ‘operatieve’ bevoegdheden krijgen.
Op de achtergrond speelt hierbij de discussie die al loopt sinds de eerste plannen voor een Europese politie: moet Europol nu wel of niet een dienst worden die ook zelf de straat op mag, m.a.w. executief of niet?
Jarenlang was eigenlijk alleen Duitsland voorstander van een executieve Europese politie. Eind 1996 begon echter een omwenteling. De Europese regeringsleiders bepleitten in dramatische woorden een strijd tegen de georganiseerde misdaad, waarbij Europol ‘effectieve’ bevoegdheden zou moeten krijgen.
Onder Nederlands voorzitterschap werd er vervolgens een actieplan tegen de georganiseerde misdaad gemaakt, waarin voor Europol een belangrijke coördinerende taak was weggelegd. Deze voorstellen, met daarin een belangrijke rol voor de samenwerking tussen politie en justitie dienden tegelijkertijd als blauwdruk voor het Verdrag van Amsterdam. Europol moest in staat gesteld worden voorbereiding, coördinatie en uitvoering van specifieke opsporingsonderzoeken van de lidstaten mogelijk te maken en te ondersteunen. Dat kunnen operationele activiteiten zijn van gezamenlijke teams waaraan Europol assistentie verleent. Europol zou lidstaten direct moeten kunnen verzoeken bepaalde opsporingsonderzoeken uit te voeren.
De bevoegdheden schuiven hiermee al een flink stuk richting de executieve dienst die Duitsland altijd al wilde. In de aanloop naar Tampere blijkt ook Frankrijk ontevreden over het huidige Europol. Volgens de Franse minister van Justitie, Elisabeth Guigou, is er ter bestrijding van de Europese georganiseerde misdaad meer nodig dan een Europol dat gegevens uitwisselt. Begin maart pleitte zij voor de opzet van een ‘European Investigation Force’ waar Europol hooguit de basis voor zou kunnen vormen. De dienst zou een Europese FBI moeten worden met eigen onderzoeken, eigen teams en zou in alle lidstaten moeten kunnen opereren.
Ook in Nederland lijkt de houding t.a.v. Europol te verschuiven. Oud-minister van Justitie, Winnie Sorgdrager, noemt in haar boek ‘Een verantwoordelijke minister’ een executief Europol uiteindelijk onvermijdelijk: “We zullen op den duur veel verder moeten gaan in de samenwerking. Er moet een stap worden gezet naar een echte Europese bestrijding van de georganiseerde criminaliteit. Waarom mag Europol geen executieve bevoegdhedeen hebben? Waarom mogen er geen Europese politieteams zijn die internationale criminele netwerken aanpakken? Duitsers die bevoegdheden hebben op Nederlands grondgebied? Dat is eigenlijk waar we bang voor zijn. Maar als we echt europees denken zullen we ook hier overheen moeten stappen.”

Het lijkt er erg op dat er in Tampere een flinke stap in de ontwikkeling van Europol gezet zal worden. Op grond van het actieplan RVVR en de ontwikkelingen van de laatste jaren (zie kader) zal Europol meer en meer spin worden in de politiële bestrijding van illegale immigratie. Verontrustend wordt het op het moment dat Europol daarbij zelf actief de straat op kan gaan.
Gevolg zal zijn dat asielzoekers en immigranten nog verder gecriminaliseerd worden. Nu al gaan de beleidsmakers ervan uit dat 80% van de asielzoekers Nederland binnen komen m.b.v. mensensmokkelaars. Vluchtverhalen worden vooral gebruikt om deze mensensmokkelaars te achterhalen, het vluchtverhaal zelf verdwijnt naar de achtergrond. Het is een ontwikkeling die in Tampere weer een nieuwe impuls zal krijgen.

In 1995 kreeg Europol ook de bestrijding van ‘illegale immigratienetwerken’ tot taak. Met Nederland op kop zagen de EU-lidstaten in de bestrijding van mensensmokkel een mogelijkheid om immigratie te beperken. In steeds nauwere samenwerking met andere werkgroepen binnen de Derde Pijler van de Europese Unie heeft Europol zich sinds die tijd ontwikkelt tot een spin in het web van bestrijding van illegale immigratie.
In 1996 en 1997 is er veel aandacht besteed aan de zogenaamde Balkan-route. Werden in eerste instantie Turkse netwerken geanalyseerd, later richtte men de aandacht op etnische Yoego-Albanische netwerken. In 1997 resulteerde dit tot strategische analyses over bepaalde organisaties die de Balkanroute gebruikten en in 1998 werd het project afgerond met voorstellen over hoe bepaalde netwerken aan te pakken.
In 1997 begon Europol met een maandelijks mededelingsblad over illegale immigratienetwerken. In dit blad worden de meest recente gegevens over deze netwerken opgenomen. Een jaar later werd het blad omgezet in een electronisch mededelingenbord. Informatie over netwerken, routes en modi operandi worden op dit systeem gezet.
In het jaarverslag over 1998 constateerde Europol dat ‘illegale immigratie in toenemende mate een activiteit van georganiseerde misdaad is, het is een groeiende bedreiging voor de lidstaten’. Er werd een nauwe samenwerking tot stand gebracht met de Schengen Task Force, die de immigratie van Irakezen via Turkije moest indammen. Europol ging een diepgravende studie verrichten naar illegale immigratienetwerken uit Noord-Irak. Daarnaast werd er dat jaar een algemeen situatieverslag gemaakt om de mate van dreiging voor de EU te bepalen en de belangrijkste trends te achterhalen, zodat politieke besluitvorming, controle en onderzoeken uitgevoerd kan worden.

Het Nederlands vreemdelingenbeleid, ingebed in het Europese, is gericht op weren en reduceren van aantallen van vluchtelingen en andere immigranten. Het is kortzichtig en gebaseerd op korte termijndenken. Er wordt in aantallen gedachten, een fictieve indeling in ‘echte’ dus ook ‘onechte’ vluchtelingen moet die quota legitimeren. Er wordt niet zorgvuldig gestudeerd op duurzame oplossingen van grondoorzaken van migratie. En het aantal vluchtelingen op wereldschaal neemt ondertussen toe.

Nederland verzorgt dit afschrikbeleid samen met haar Schengen- en Europese Unie partners. Er wordt heel wat heen en weer geharmoniseerd om vooral niet voor elkaar onder te doen. In dit tijdperk van maatregelen tegen immigratie ziet het leven voor vluchtelingen, uitgeprocedeerden en andere ongedocumenteerden en mensen zonder verblijfsvergunning er somberder uit dan ooit. Justitie houdt in haar beleid krampachtig mythes in stand om het vreemdelingenbeleid te legitimeren, zoals die van de ‘echte’ vluchteling. Justitie maakt wat rekensommen over vluchtelingen en mikt voor het overgrote deel op rigoreuze verwijderingsmogelijkheden. Justitie beweert dat het aantal asielzoekenden afneemt sinds introductie van haar afschrik- en afschuifing-strumenten. Nederland is dan ook zo’n beetje vol met maatregelen tegen immigratie.

Een rijtje Hollandse nieuwe.
binnenland
**intensiveren van het binnenlands vreemdelingentoezicht en opvoeren van quota voor op te sporen illegalen: méér politie, méér racistische en razzia-achtige controles, méér cellen, méér politie, enzovoorts;
**het afsluiten van collectieve voorzieningen voor illegalen, door registratie in het Vreemdelingen Administratie Systeem en de Gemeentelijk Basis Administratie waarbij bestanden aan elkaar gekoppeld zijn;
**de aanstaande invoering van de Koppelingswet, die recht op voorzieningen koppelt aan een verblijfsstatus;
**controles op grond van de Wet op de Identificatieplicht (WID);
**aanmeldcentra ter selectie en afschrikking van vluchtelingen;
**terug-, en overnameovereenkom-sten met landen van herkomst, het tot veilig verklaren van voor vluchtelingen onveilige landen, de wet veilige derde landen, het leggen van claims op vluchtelingen die uit één van de andere Schengenlanden komen, en vluchtelingen volgens Schengen-afspraak te deporteren naar buiten het Schengen gebied;
**het experimenteren met afhande-ling als ‘kansloos’ betitelde asielzaken in een overlegmodel tussen justitie en rechtshulpverleners; beslissingen vallen buiten de rechter om, dit spaart Justitie tijd en geld uit;
**het dumpen van en verdere opvang ontzeggen aan afgewezen vluchtelingen die hun procedure afwachten in ROA-woningen. Ook uit Aanmeldcentra worden kanslozen op straat gedumpt.

grensgebied
**intensiveren van het Mobiel Toezicht Vreemdelingen, de vliegende marechaussee-brigades aan de oost- en zuidgrenzen van Nederland, méér marechaussee voor méér grenskon-trole. Prioriteit is het onderscheppen van vluchtelingen. De statistieken van het MTV laten hoge cijfers zien van teruggestuurde buitenlandse mensen.
Terwijl er voor Schengen-burgers en andere ingezetenen van de Europese Unie, én voor de handel open grenzen zijn, zijn ze afgesloten voor immigranten.
Binnen dit MTV zijn afspraken ‘over de grens’ met politie van buurlanden.

buiten Schengen/EU
**door het afsluiten van grenzen ontstaan vluchtelingenkampen aan de buitengrenzen van Europa. Verzamelplekken van mensen wier vluchtpogingen gestrand zijn, die niet terug kunnen en die tussen wal en schip vallen. Van daaruit hopeloze nieuwe vluchtpogingen, mensen trachten zee en rivier te trotseren waarbij niet geringe aantallen zijn verdronken.

landen van herkomst
**de lange arm van de marechaussee die controles uitoefent bij vliegtuigen bij in- en uitstappen;
**kopieverplichting en bij verzaken daarvan sankties voor vliegtuigmaat-schappijen;
**aanmeldcentra aan de oost- en zuidgrenzen van Nederland en binnenkort een derde op Schiphol, alwaar de vooruitgeschoven justitiepost in feite het aanmeldcentrummodel uitvoert.

**enzovoorts, de maatregelen worden in hoog tempo op elkaar gestapeld.

Het gevangennemen en uitzetten van mensen zonder verblijfsvergunning is dan ‘het sluitstuk van het vreemdelingenbeleid’. Aan het begin en aan het eind kun je in detentie verdwijnen.
Bij start van de asielprocedure kan een vluchteling de toegang tot Nederland worden geweigerd. Tot voor kort verdween deze dan in het ‘grenshospitium’, gevangenschap in afwachting van een beschikking. Deze maatregel is tijdelijk uitgeschakeld, het ‘grenshospitium’ fungeert nu als Huis van Bewaring voor illegalen.
Op het einde van de rit kun je als afgewezen vluchteling of illegaal in vreemdelingenbewaring worden gezet voor uitzetting.
Nederland wordt zo’n beetje volgebouwd met grote gevangenissen voor vluchtelingen en illegalen. Het jongste experiment op dit gebied wordt het verwijderingskamp Ter Apel. Daar worden vluchtelingen die tot op heden zoals dat hoort vrij rondlopen, straks domweg gedetineerd. Ook het bij het Huis van Bewaring gevoegde AZC heeft een karakter van extra beveiliging, etmaals-registratie en intensievere controle door meer formatieplaatsen.

Gevangenissen zijn instrumenten ter afschrikking van immigraten. Vreem-delingenbewaring kan tegenwoordig in tegenstelling tot een tijd terug, meer dan een half jaar duren. De juridische basis ervoor, artikel 26 Vreemdelingenwet, schrijft evenals het Europees Verdrag van de Rechten van de Mens, voor, dat er zicht zou moeten zijn op spoedige uitzetting. Tenslotte is vrijheidsberoving een uiterst zwaar middel. Bovendien zitten mensen geïsoleerd van de samenleving en rechteloos opgesloten.
Ook hoor je steeds meer het begrip ‘openbare orde’ als basis voor gevangenschap. Dan wordt een kansloos geachte vluchteling die bv. geen papieren heeft als potentiële onderduiker gezien en dus in bewaring gezet, een suggestieve beschuldiging.
Dat het aantal asielverzoeken verminderd is, zegt in de aard der zaak niets over het aantal hierheen gevluchte immigranten. Velen zullen namelijk buiten de procedures omgaan, wetend dat zij geen eerlijke asielkans krijgen en hun eigen vonnis tekenen als zij officieel asiel aanvragen. Dit betekent een toename van het aantal geïllegaliseerden. Vluchtelingen worden illegaal gemaakt, op straat of stations gedumpt en verdwijnen in het niets, maar zijn hier wél en moeten zien te overleven. Sommigen kloppen bij ons soort organisaties aan, velen doen een beroep op hun landgenoten hier. Vele geïllegaliseerden blijven ‘onzichtbaar’ terwijl de statistieken hen als ‘uitgezet’ aanmerken.

De toekomst zal laten zien dat gedwongen migratie zich niet kan laten vangen in beheersingsnetten. Vele immigranten zullen buiten die vangnetten om proberen hier te komen en zullen daar veel voor over hebben zolang tegenstellingen in de herkomstlanden niet zijn opgelost.
Het is absurde onverantwoorde struisvogelpolitiek om als rijk Westers land te gaan staan juichen over het verminderde aantal asielverzoeken, terwijl de aantallen vluchtelingen en vluchtmotieven in de wereld toenemen.

Een week na de Europese Top in Amsterdam reden opnieuw zwarte limousines de binnenplaats van de Nederlandsche Bank op. Met aanzienlijk minder decorum werden de regeringsleiders van de aspirant-lidstaten van de Europese Unie – Letland, Litouwen, Estland, Polen, Tsjechië, Slowakije, Hongarije, Roemenië, Bulgarije en Slovenië – door premier Kok ontvangen om op de hoogte gebracht te worden van de uitkomsten van de Top.

Voor hen geen vijfduizend politieagenten, die in licht euforische staat na de hallucinerende ervaring van de Capital of criminalisation inmiddels het saaie politiewerk in de provincies weer ter hand hadden genomen.

Nieuwe lidstaten

De herziening van het Verdrag van Maastricht stond grotendeels in het teken van de uitbreiding van de Europese Unie met de landen uit Midden- en Oost-Europa. De aspirantleden – de zogenaamde ‘geassocieerde landen’ – worden klaargestoomd voor hun toetreding. De geassocieerde landen moeten de uitgebreide Brusselse regelgeving op het gebied van de Interne Markt overnemen willen ze zich lidstaat van de Europese Unie mogen noemen.
Minder bekend is dat de geassocieerde landen ook examen wordt afgenomen op het gebied van Justitie en Binnenlandse Zaken, waaronder het asiel- en migratiebeleid. Die onbekendheid is vooral het gevolg van de geheimzinnigheid waarvan het Europese Justitie- en politiebeleid zwanger gaat. De twee belangrijkste structuren waarbinnen dit beleid haar beslag krijgt, Schengen en de zogenaamde ‘Derde Pijler van Maastricht’ die bestierd wordt door de Europese Raad van Justitie en Binnenlandse zaken (de JBZ-Raad), opereren in een democratisch en juridisch niemandsland.
Noch het Europees Parlement, noch een nationaal parlement, noch een nationale of Europese rechter kan effectief invloed of controle uitoefenen op het beleid. Gecombineerd met een welhaast pathologische zucht naar geheimhouding maakt het de organen tot de ideale speelplaats voor ambtenaren en politici die niet gediend zijn van een te grote betrokkenheid van de burger bij Europa. In het Nederlands Juristenblad, spreekbuis voor de kritisch ingestelde juristen en hoogleraren die Nederland rijk is, werd de JBZ-Raad onlangs nog vergeleken met een Politbureau.

De Russen komen!

De preoccupatie van de Europese Lidstaten met de migratiepolitiek van hun Oosterburen dateert van de omwentelingen in het Oostblok. Terwijl de gemiddelde West-Europese televisie-kijker vertederd de onafzienbare stoet Trabantjes aanschouwde die optrok naar de Berlijnse toonzalen van welvaart en luxe, heerste in de besloten kamers waar de Schengen-onderhandelaars bij elkaar kwamen een geheel andere stemming.
De ambtenaren hadden net vijf jaar taaie onderhandelingen achter de rug over de uitwerking van het Akkoord van Schengen dat in 1985 het licht zag. In dat Akkoord was overeengekomen de binnengrenzen van de Schengen-staten op te heffen om één ruimte te creëren waarin kapitaal, goederen, diensten en personen zich vrij kunnen bewegen.
In de loop van de onderhandelingen was de nadruk komen te liggen op de zogenaamde ‘compensatoire maatregelen’ die nodig werden geacht “tot bescherming van de veiligheid en tot verhindering van de illegale immigratie”, zoals artikel 17 van Schengen stelt. Net nu de onderhandelaars dachten met een uitgelezen pakket van visa-verplichtingen, verscherpt vreemdelingentoezicht, verscherpte buitengrenscontroles en een ingeperkt asielrecht hun werk te hebben volbracht, trok de stoet vrolijk pruttelende Trabantjes een lelijke streep door de rekening.
De Schengen-staten zagen zich plotsklaps geconfronteerd met een onbeschermde Oost-grens, waar tot voor kort gestaalde VOPO’s elke illusie over vlucht dan wel migratie naar het Westen vakkundig om zeep hielpen. Niet alleen 20 miljoen (arme) DDR-burgers betraden zo onverwacht het Schengen-rijk. In hun kielzog werden Hongaren, Roemenen en Joegoslaven verwacht die via de DDR hun weg naar het Westen zouden vinden.
Maar vooral de dreigende komst van de Russen baarde zorgen. Nu eens niet in de vorm van tot op de tanden toe bewapende eenheden van het Rode Volksleger, maar in de vorm van straatarme sloebers die eindelijk hun land konden verlaten – iets waar de Westerse landen ironisch genoeg decennialang op hadden gehamerd. Volgens de meer zwartgallige scenario’s stonden maar liefst tien miljoen Russen op het punt de koffers te pakken voor een enkele reis Europa.

Nieuwe Muur

De drastisch hertekende kaart van Europa bezorgt sindsdien een groot aantal justitiële werkgroepen kopzorgen. De fluwelen revoluties van de Oost-Europese burgerij leidden een periode van grote instabiliteit in. Een merkwaardig amalgaam van kersverse politieke partijen, Westerse bedrijven, speculanten, maffia en nationalistische afscheidingsbewegingen vulden het machtsvacuüm dat de communistische heersers achter lieten.
De geforceerde invoering van de vrije markteconomie en de uit de Derde Wereld befaamde shock-therapieën op receptuur van internationale financiële instellingen leiden tot armoede, werkloosheid en algehele onzekerheid. De exodus van Albanezen naar Italië en de burgeroorlog in het voormalig Joegoslavië onderstreepten de instabiliteit van het nieuwe Europa.
De Europese Lidstaten reageerden in eerste instantie met het dichttimmeren van de grenzen. De Oder-Neisse-rivier tussen Polen en Duitsland staat symbool voor de nieuwe scheiding die door Europa is getrokken. Wachttijden van vier uur (personenwagens) tot twintig uur (vrachtwagens) horen tot de dagelijkse routine aan de grenspost Frankfurt aan de Oder. Daar ook vindt een dagelijks kat-en-muis spel plaats tussen illegale grensoverschrijders en de Bundes Grenzschutz, die met high-tech warmte-camera’s, helikopters, patrouilleboten, honden en mobiele patrouilles de grenzen bewaakt.
De feitelijke muren van fort Europa werden voorzien van een stevige juridische fundering. In 1992 besloten de EG-ministers van Justitie tot de invoering van het principe van ‘veilige landen’ en ‘veilige derde landen’. Asielzoekers die uit een in Europese ogen ‘veilig land’ komen, of tijdens de vlucht een ‘veilig derde land’ hebben aangedaan, worden niet langer tot de asielprocedure toegelaten. Op deze lijst van veilige landen werden onmiddellijk de Midden- en Oost-Europese landen gezet.
De mogelijkheid om asiel aan te vragen in West-Europa was daarmee in één keer afgesloten. Belangrijker nog was dat zo ook de asielzoekers die via Oost-Europa het Westen probeerden te bereiken linea recta teruggestuurd konden worden. Ze reizen immers via een ‘veilig land’, dus moeten daar maar asiel zoeken. Op die manier is een ‘cordon sanitaire’ gecreëerd, waarin de Midden- en Oost-Europese landen fungeren als bufferstaten tegen migratie naar West-Europa.

Buitengrenzen

Als de landen van Midden- en Oost-Europa eenmaal tot de Europese Unie toetreden, worden ze van bufferstaat tot buitengrens van Europa. Die gedachte bezorgde menig immigratie-ambtenaar kippevel. Wordt die buitengrens dan wel afdoende bewaakt, vroeg men zich bezorgd af. In december 1994 besloten de Europese regeringsleiders dan ook dat er een ‘gestructureerde dialoog’ moest plaatsvinden over de migratiepolitiek. De gepensioneerde Engelse ambtenaar Anthony Langdon, gepokt en gemazeld in de geheime ambtelijke netwerken waarin sinds de jaren tachtig aan het Europees asielbeleid wordt gewerkt, werd op pad gestuurd om eens te kijken hoe het stond met de migratiepolitiek in de geassocieerde landen.
De Europese Unie en de geassocieerde landen, concludeerde Langdon ruim een jaar later, hebben “een onmiddellijk en gedeeld belang om het hoofd te bieden aan de druk van illegale immigratie en zware criminaliteit die de kop heeft opgestoken als een onwelkom gevolg van de vrijheden van het democratisch transformatieproces.” (4660/96, Confidential CK4 5, Brussel 30 januari 1996).
Langdon stelde voor om de geassocieerde landen examen af te nemen. De landen moeten bewijzen “dat ze hun externe grenzen kunnen reguleren tegen de druk van ongewenste migratie en illegaal verkeer.” Als schot voor de boeg voegde Langdon er aan toe dat de prioriteit moet liggen bij de bestrijding van illegale immigratienetwerken omdat “acties tegen illegale migratienetwerken zowel strijd zijn tegen illegale immigratie, als tegen zware criminaliteit.”
De landenrapporten die Langdon aanbeval worden opgesteld in het zogenaamde clearing house CIREFI (Centrum voor Informatie, Beraad en Gegevensuitwisseling inzake Grensbewaking en Immigratie). Dit clearing house behoort tot één van de meer geheimzinnige organen van de Derde Pijler van Maastricht. Hoewel de CIREFI-documenten vertrouwelijk zijn, en in de woorden van toenmalig staatssecretaris Kosto “niet aan journalisten mogen worden gegeven of anderszins openbaar worden gemaakt”, valt er in Nederland met enige creativiteit en doorzettingsvermogen nog wel eens de hand op te leggen.

Inventarisatie

In het rapport (5335/3/96 REV 3 LIMITE CIREFI 8, Brussel 26 april 1996) dat het CIREFI samenstelde wordt “een uiteenzetting gegeven over de stand van zaken op immigratiegebied in elk van de geassocieerde landen; hierbij wordt met name verwezen naar de maatregelen die genomen zijn om de uitwassen van het verschijnsel te bestrijden.”
Van het CIREFI kregen de aspirantleden een uitgebreid vragenformulier voor de neus gelegd. Met vragen als: “is het smokkelen van vreemdelingen strafbaar?”, “mag er gebruik worden gemaakt van kroongetuigen?”, “zijn werkgevers van illegalen verplicht de uitzettingskosten voor hun rekening te nemen?”, “mogen telefoons worden afgeluisterd ter bestrijding van mensensmokkel?”, “zijn er centrale uitzettingsinstanties?” en “zijn er gespecialiseerde diensten voor document-fraude?” Na bestudering van de antwoorden concludeert het CIREFI dat de oprichting van “gespecialiseerde structuren voor de bestrijding van illegale immigratie” van “fundamenteel belang” is en “een absolute noodzaak.”
De Midden- en Oost-Europese landen willen volgens hetzelfde rapport vooral zo snel mogelijk toegang tot de databases van de Europese Unie. Dat betekent onder andere “het betrekken van de geassocieerde landen bij het functioneren en de gedetailleerde updating van Europol.” Saillant detail is dat de technische en financiële assistentie die de aspirant-leden wordt geboden bij het op orde brengen van hun immigratiepolitiek, wordt bekostigd uit het zogenaamde PHARE-programma, oorspronkelijk in het leven geroepen om de Oost- en Midden-Europese landen te helpen bij de opbouw van democratische instituties. De bestrijding van immigratie valt daar blijkbaar ook onder.

Binnenlandse veiligheid

Voor Duitsland gaat het allemaal nog niet snel genoeg. Begin dit jaar deed de Duitse CIREFI-delegatie het voorstel om een gezamenlijk clearing house van de Europese Unie en de geassocieerde landen op te zetten “voor het vergaren en evalueren van informatie en als strategisch orgaan waarin de krachtlijnen van een effectief bestrijdingsbeleid periodiek besproken en onderling afgestemd worden.” (5344/1/97 REV 1 LIMITE CIREFI 4, Brussel 20 januari 1997). Immers: “Voor haar eigen veiligheid heeft de EU een systeem nodig dat regelmatig tenminste ook de Midden- en Oost-Europese landen omvat als voornaamste landen van herkomst en doorreis van migranten.”
Er is echter één klein probleempje met het CIREFI: het ontbreekt aan analysecapaciteit. Maar gelukkig is daar altijd nog Europol: “Vóór alles is het belangrijk inzicht te krijgen in de criminele activiteiten van de in Europa grensoverschrijdend opererende bendes mensensmokkelaars, die meestal de illegale immigratie het eerst op gang brengen en waarvan de eliminatie dan ook tot een drastische indijking van de illegale immigratie belooft te leiden. Als een specifiek Europees instrument dringt Europol zich op.”
Naast de oorlogszuchtige taal is het opmerkelijk hoe de relatie wordt gelegd tussen illegale migratie en mensensmokkel: eerst zijn er criminele bendes, dan ontstaat illegale immigratie. Terwijl een beetje migratie-deskundige de relatie precies omgekeerd legt: door het restrictieve asielbeleid en de strenge grenscontrole zit er voor vluchtelingen niet veel anders op dan gebruik te maken van de diensten van de illegale reisbemiddelaars. Dat deze in dit gat in de markt springen is niets anders dan een enigszins onorthodoxe invulling van het vrije ondernemerschap. Maar dat soort nuances zijn niet besteed aan de bouwers van het Europa van de binnenlandse veiligheid, zoals de Europese leiders het tegenwoordig graag noemen. Dat er taken worden vergund aan Europol, waarvan het Verdrag nog door geen enkel parlement is geratificeerd, is ook slechts een ondergeschikt detail in het licht van de enorme bedreigingen die de Europese lidstaten ontwaren.
Het wekt dan ook nauwelijks verbazing dat er géén check- list bestaat op het gebied van de rechtsbescherming van asielzoekers in de aspirant-lidstaten. Zijn er voldoende opvangcentra? Zijn de tolken goed opgeleid? Is er genoeg rechtshulp? Die vragen worden niet eens meer gesteld.

Schone stoep

Het Europees Parlement, dat een zekere reputatie begint te krijgen als hoedster van de meer liberale en humanitaire tradities van Europa, laat in een rapport geen spaan heel van het beleid van de Europese regeringen. “Vervolging en discriminatie, nationaliteitsconflicten, oorlogen en burgeroorlogen, de vernietiging van levensvoorwaarden door de milieuvernietiging en de stijgende armoede in Midden- en Oost-Europese landen en de voormalige Sovjet-Unie zijn hoofdoorzaken van de vlucht en de emigratie van de bevolking” stelt het Europees Parlement nuchter vast. Het beleid van de Europese Unie wordt betiteld als “noch in overeenstemming met de internationale politieke normen inzake de bescherming van vluchtelingen noch met het beginsel van vrij personenverkeer waarop reeds tientallen jaren bij Oost-Europa werd aangedrongen.”
Maar helaas. Het Europees Parlement heeft geen enkele bevoegdheid op de beleidsterreinen van Justitie en Binnenlandse Zaken.
Als de aspirant-leden slagen voor hun migratie-examen verschuiven de buitengrenzen van Europa weer een stukje oostwaarts. De nieuwe Lidstaten nemen dan de “hoge Schengen-standaard op het gebied van migratie- en criminaliteitsbestrijding” over, zoals de Duitse regering het tevreden in haar jaarverslag over Schengen noemt. De oplossing van het vluchtelingenvraagstuk is daarmee weliswaar geen stap verder gekomen, maar het Europese stoepje blinkt schoon. En de inwoners van de nieuwe lidstaten, zijn die dan vrij om te gaan en te staan waar ze maar willen in de Europese Unie? Welnee. In de nota ‘Uitbreiding van de Europese Unie’ draait de Nederlandse regering die hoop de nek om. “Teneinde migratie uit de Midden- en Oost-Europese landen te vermijden, zal het vrije verkeer van werknemers aan aanzienlijke beperkingen onderhevig zijn”, schrijft de regering.
Maar over het vrije verkeer van personen gaat het dan ook al lang niet meer in de Europese Unie.
Jelle van Buuren

Afschrikken en afschuiven

In maart 1994 liet toenmalig minister-president Lubbers een filosofietje los op het asielbeleid. “Het is goed dat de wereld Somaliërs opvangt, maar waarom in het natte Zuilen-West? (wijk in Utrecht, red.). Dat kan toch beter in Saoedi-Arabië of Jemen. Daar hebben ze bijvoorbeeld dezelfde godsdienst.”
Het was geen oprisping van de premier, die op dat moment – zoals we inmiddels weten – zijn taak steeds zwaarmoediger opvatte en de onmiskenbare verschijnselen van burn-out vertoonde. Lubbers vatte juist in een notedop de kern van het asielbeleid samen zoals dat sinds de jaren tachtig door de Europese landen wordt gevoerd: het opwerpen van alle denkbare drempels om Europa zoveel mogelijk te vrijwaren van migranten, vluchtelingen en ontheemden.
In de brochure ‘Afschrikken en afschuiven’ wordt de totstandkoming van dat Europese asielbeleid gereconstrueerd. Vanaf de eerste aanzetten midden jaren tachtig in het Accoord van Schengen, tot aan de herziening van het Verdrag van Maastricht. Een beleid dat niet alleen steeds restrictiever van aard werd, maar ook steeds meer tot stand kwam in organen waarop nauwelijks enige juridische of politieke controle mogelijk is. De architecten van Fort Europa smeedden hun plannen in de beslotenheid van ambtelijke werkgroepen en diplomatieke achterkamertjes.
In de brochure wordt beschreven hoe het beleid tot stand komt binnen een paradoxale dynamiek. De Europese lidstaten werken enerzijds samen op asielgebied, maar waken tegelijkertijd zorgvuldig over hun nationale belangen. Hierdoor heeft het Europese asielbeleid een hoog opportunistisch karakter. Vallen de belangen samen, dan wordt er gezamenlijk beleid gemaakt, zo niet, dan wordt er tussen kleinere groepen lidstaten samengewerkt, of probeert men het op eigen houtje. Hierdoor is een neerwaartse spiraal in gang gezet, waarin de lidstaten elkaar beconcurreren om de status van ‘het minst aantrekkelijk asielland.’
Ook wordt in de brochure naar de toekomst gekeken. Een lang gekoesterde wens van de Europese landen is om de asielprocedures te verplaatsen naar de landen of regio’s van herkomst. Sluipenderwijze worden beslissingen genomen en voldongen feiten gecreëerd die dit scenario werkelijkheid kunnen laten worden.

De brochure is te bestellen door fl. 15,- (incl. porto) over te maken op gironummer 7625767 tnv. St. Eurowatch te Leiden, ovv. ‘dossier IGC97’.

Met veel gezucht en gesteun is de top van Amsterdam geëindigd in een nieuw Verdrag voor de Europese Unie. Een verdrag dat door de pers als mager werd bestempeld. Vooral omdat zaken als de uitbreiding van de EU en voorzieningen als het aantal commissarissen per land in de Europese Commissie niet zijn geregeld. Toch zal het verdrag in de komende vijf jaar veel veranderen in de Europese Unie, vooral op het gebied van asiel, immigratie en politiesamenwerking. De opname van het Schengenaccoord en de verplaatsing van het asielbeleid naar de Eerste Pijler zijn de belangrijkste veranderingen.

Het Verdrag van Amsterdam regelt zowel structureel als inhoudelijk een aantal belangrijke zaken op het terrein van asiel en immigratie. Belangrijke structurele wijziging is de overplaatsing van het asiel- en immigratiebeleid van de Derde Pijler (waar beslissingen alleen unaniem genomen worden) naar de Eerste Pijler (gemeenschappelijk beleid). Ook is opgenomen dat het Schengenaccoord wordt opgenomen in alle lidstaten van de Europese Unie. Inhoudelijk gezien wordt niet al te veel vastgelegd, maar ligt de nadruk op het afsluiten van de buitengrenzen en een gezamenlijk uitzettingsbeleid.

Van Derde naar Eerste Pijler

In de vorige nieuwsbrief (nr. 12) staat uitgebreid beschreven binnen welke structuur het asielbeleid tot nu toe werd vormgegeven. Wat door de verschillende landen vooral als een probleem werd gezien was de lange duur van de besluitvorming. Gemeenschappelijk beleid kreeg pas vorm als er een Verdrag uit de onderhandelingen rolde (bijvoorbeeld het Verdrag van Dublin), dat gepaard ging met langdurige ratificatieprocedures.

Het overbrengen van dit beleid naar de Eerste Pijler maakt het beleid maar deels ‘gemeenschappelijk’. In de Eerste Pijler is in principe de Europese Commissie hoofdverantwoordelijke (er komt dus ook een aparte Commissaris voor asielbeleid) en het Europarlement heeft medebeslissingsrecht. Voor het asiel- en immigratiebeleid worden de zaken echter anders geregeld. De eerste vijf jaar blijft de Raad van Ministers verantwoordelijk en deze moet het unaniem eens zijn over de maatregelen. Het Europarlement krijgt geen medebeslissingrecht, het wordt in asiel- en immigratiezaken slechts geconsulteerd. Op termijn heeft deze structuurwijziging twee belangrijke consequenties: verdere harmonisering van het beleid en het sneller kunnen invoeren van gemeenschappelijke maatregelen. Door het buiten spel zetten van het Europarlement wordt de democratische controle er geen haar beter op.

Schengen

De andere grote structurele wijziging betreft de opname van het Schengenaccoord in alle lidstaten van de Europese Unie. Enige uitzondering vormen Ierland, Engeland en Denemarken, wiens rollen in aparte protocollen zijn geregeld. Het Schengenaccoord is niet alleen ondemocratisch, het heeft ook geleid tot een neerwaartse spiraal in het asiel- en immigratiebeleid. De besluitvorming is (en blijft) geheim.
De opname van de Schengenstructuur in de Europese Unie zal nog de nodige creativiteit vergen. Om te beginnen is er het probleem van het Schengenlidmaatschap van Noorwegen en IJsland, die geen lid zijn van de EU. Op de één of andere manier zullen zij betrokken moeten blijven bij de besluitvorming. Voor Engeland en Ierland geldt juist precies het omgekeerde. Zij zijn wel lid van de EU, maar willen geen deel uitmaken van de Schengenstructuur. Overigens houden ze een optie om Schengenmaatregelen wel over te nemen. De Raad van Ministers van Binnenlandse Zaken en Justitie neemt de plaats in van het Uitvoerend Comit‚ van Schengen. Bij vergaderingen wordt het daar een kwestie van aan- en afschuiven, zeker omdat het Verdrag ook de optie openlaat om met een aantal verdragspartners weer een voorsprong te nemen op de rest.

De Schengenwerksfeer en daarmee ook de geheime besluitvorming worden de komende 5 jaar langzaam geïntegreerd in de instituties van de EU. Hoe is nog erg onduidelijk en ligt vrij open. Zo stelt de Raad van Ministers “met gekwalificeerde meerderheid van stemmen vast op welke wijze het Schengen-Secretariaat in het Secretariaat-Generaal van de Raad wordt opgenomen”. Daarnaast gaat diezelfde Raad bekijken, ook met eenparigheid van stemmen, wat de rechtsgrondslag is voor elk van de bepalingen of besluiten die het Schengenaccoord vormen. Voor nieuwe leden van de EU wordt het Schengenaccoord verplichte kost. Uitzonderingsposities, zoals die door Engeland, Ierland en Denemarken zijn bedongen, worden niet meer toegestaan.

Inhoud van het beleid

Inhoudelijk is het Verdrag van Amsterdam een vervolg op het beleid van de afgelopen jaren. Er ligt een sterke nadruk op het verder afsluiten van de buitengrenzen. In de tekst wordt benadrukt dat minimaal het Schengenveiligheidsnivo bereikt moet worden.
Daarnaast wordt er doorgegaan met een gemeenschappelijk Europees visumbeleid, waarbij aandacht voor de uitwerking via uniforme visumdocumenten.
Belangrijk voor het asielbeleid wordt de bepaling voor eenduidige normen voor toekenning van de vluchtelingenstatus. Volgens de Verdragstekst betreft het hier ‘minimumnormen’, in praktijk zal het gaan om een gemeenschappelijk beleid.
Wat betreft immigratie ligt de nadruk op bestrijding van illegale immigratie en illegaal verblijf. De uitwerking van het beleid wordt niet in detail weergegeven, maar zal zeker gaan richting vereuropeaniseren van zaken als Koppelingswet en Mobiel Toezicht Vreemdelingen.

Laatste belangrijke inhoudelijke wijziging van het asielbeleid is de uitsluiting van EU-onderdanen van asiel in een ander EU-land. Dit artikel is op aandringen van Spanje opgenomen. Tot nu toe kreeg bijvoorbeeld een aantal van ETA-lidmaatschap verdachte Basken nog wel asiel in België. Dit land heeft overigens als enige een voorbehoud getoond bij dit ‘Spaanse’ artikel.

Politie- en Justitie

Voor het asiel- en immigratiebeleid is het ook van belang een kleine blik te werpen op het politie- en Justitiebeleid. Het asiel- en immigratiebeleid is de laatste jaren immers steeds meer uitgedrukt in termen van repressie en opsporing. De toenemende aandacht voor mensensmokkel is daar een duidelijk voorbeeld van.
Politie- en Justitiebeleid blijven ook in het Verdrag van Amsterdam onderdeel van de zogenaamde Derde Pijler, aan de structuur verandert er dus niets. Inhoudelijk wel, iets dat al naar voren kwam in de persconferenties tijdens de top, waarin het Verdrag van Amsterdam alvast de titel ‘beschermer van de burger’ meekreeg.
Belangrijkste verandering is de uitbreiding van het mandaat van Europol. Dit heeft tevens gevolgen voor het asielbeleid, omdat één van Europol’s belangrijkste taken de bestrijding van mensensmokkel is. Europol krijgt een operationele taak in de coordinatie van de gezamenlijke Europese politieteams en zal ‘verzoeken’ kunnen richten aan landelijke opsporingsteams. Lidstaten kunnen zo’n verzoek moeilijk weigeren. Tevens is afgesproken dat ook andere opsporingsdiensten nauwer gaan samenwerken met betrekking tot het voorkomen, opsporen en onderzoeken van strafbare feiten.

Rechterlijke controle

Voor het Hof van Justitie blijft een marginale rol weggelegd in het Europa van de burger. Zowel in asiel-, immigratie-, politie als Justitiezaken is het Hof van Justitie in geen geval bevoegd met betrekking tot de handhaving van de openbare orde of de bescherming van de binnenlandse veiligheid. In andere gevallen kan he

‘Dit wetsartikel legitimeert politieke vervolging in Europa’ zegt advocaat Marq Wijngaarden. Het bestuurslid van de Coornhert Liga is verontrust over de voorgenomen uitbreiding van artikel 140 op Europees niveau: ‘Ook actiegroepen, vakbonden en pressiegroepen kunnen op deze manier gecriminaliseerd worden’. De Raad van Ministers van Binnenlandse Zaken en Justitie van de Europese Unie (de JBZ-Raad) besprak donderdag 19 maart een voorstel om de strafbaarstelling van lidmaatschap van een criminele organisatie uit te breiden. Met een beroep op de bestrijding van de georganiseerde misdaad vallen voortaan ook pogingen tot beinvloeding van de staat onder de strafbaarheid. Dit voorstel heeft vergaande invloed op de Nederlandse wetgeving.

December vorig jaar lagen de eerste blauwdrukken voor een Europees artikel 140 op tafel (10407/4/97 REV 4 LIMITE CRIMORG 6). De topambtenaren van justitie van de verschillende lidstaten ontwierpen een tweeledige definitie van het begrip `criminele organisatie’. Een criminele organisatie is op de eerste plaats een `op langere termijn gestructureerde vereniging van meer dan twee personen, die georganiseerd optreedt om feiten te plegen welke strafbaar zijn gesteld met een straf van 4 jaar of meer’. In essentie is dit niet anders dan het nu in Nederland geldende artikel 140. De uitbreiding zat in punt twee, waarin stond dat `er tevens sprake is van een criminele organisatie, wanneer deze strafbare feiten een middel zijn om vermogensvoordelen te verwerven of onrechtmatige invloed uit te oefenen op de werking van overheidsinstanties’.
In deze versie van het voorstel, van vorig jaar december, was sprake van een duidelijke of/of-optie. Het stond de lidstaten vrij de uitbreiding met punt twee in te voeren. De Minister van Justitie kon daarmee aanvoeren dat er voor de Nederlandse situatie geen gevolgen waren, punt twee zou hier niet worden ingevoerd. In het voorstel dat nu ter tafel ligt (13174/1/97 REV 1 LIMITE CRIMORG 32) zijn beide punten samengevoegd tot één artikel.

Beïnvloeden overheid

‘Een enorme uitbreiding van de reikwijdte van het strafrecht’ noemt mr. Gerard Mols het Europese voorstel. De hoogleraar strafrecht aan de universiteit van Maastricht zegt: ‘In essentie is dit voorstel verschrikkelijk vaag geformuleerd. Wat is onrechtmatige beïnvloeding? Als we kijken naar het gebruik van artikel 140 bij de Eurotop, dan zal deze nieuwe uitbreiding daar zeker voor gebruikt worden. Achteraf kan men dan wel weer zeggen, het was niet zo bedoeld, maar zo’n groep is dan al gecriminaliseerd’.
Het Europese voorstel heeft veel weg van het Belgische wetsontwerp op de criminele organisaties van 18 februari 1997. In de memorie van Toelichting legt het Belgische kabinet uit dat “door te verwijzen naar het benvloeden van de publieke overheden niet alleen de criminele organisaties worden beoogd die dit doel nastreven om hun lucratieve activiteiten te realiseren, maar ook de extremistische groeperingen en organisaties van terroristische aard waarvan de doelstelling specifiek politiek van aard is. Onder publieke overheden moet de staat in haar geheel beschouwd worden, maar eveneens alle organen waaruit zij afzonderlijk is samengesteld, evenals de verschillende bevoegdheidsniveau’s, met inbegrip van de gedecentraliseerde besturen. Deze notitie omvat ook de internationale organisaties’.
Volgens advocaat Wijngaarden is het opnemen van de frase ‘onrechtmatig beinvloeden van de staat’ in het Europees voorstel een duidelijke opstap richting politiek gebruik van artikel 140. ‘Neem een organisatie zoals Milieudefensie. Zo’n organisatie kan met deze uitbreiding flink gecriminaliseerd worden. Straffen kunnen al gauw veel hoger uitvallen. Daarbij krijgt de politie ook nog eens de bevoegdheden zo’n organisatie volledig onder de loep te nemen. De vrijheid van meningsuiting komt hiermee op de helling te staan’.

Georganiseerde xenofobie

Toch is de uitbreiding richting politieke vervolging niet het enige dat zorgen baart aan dit voorstel.
Het vertoog waarbinnen de uitbreiding noodzakelijk wordt geacht verhardt. Sinds de ondertekening van het Verdrag van Amsterdam in juni vorig jaar wordt driftig gespijkerd aan de Europese politie- en justitiesamenwerking. Handleiding vormt het eindrapport van de High Level Group, dat een blauwdruk geeft voor de bestrijding van de georganiseerde misdaad. Uitbreiding van het mandaat van Europol richting operatieve dienst, het opzetten van een netwerk van personen belast met de bestrijding van de georganiseerde misdaad (Falcone-programma) en het opstarten van een Europees juridisch netwerk waren de belangrijkste eindconclusies. Ander belangrijk item van de High Level Group was de harmonisering van het Europees strafrecht.
In het vertoog van de Europese politiesamenwerking vormt de dreiging van de georganiseerde misdaad de belangrijkste drijfveer voor samenwerking. De grenzen zijn economisch geslecht, de EMU komt eraan, en de misdadigers beperken hun activiteiten niet langer tot hun eigen land. De theorie is duidelijk, maar twijfelachtig. Stoorden onze drugsbaronnen zich uberhaupt nog aan de fictieve strepen op de landkaart? De Europese ambtelijke top zit echter met een groot probleem. Wat moet er allemaal binnen die samenwerking vallen, welk land wil eigenlijk zijn soevereiniteit op politieterrein opgeven en hoe omschrijf je eigenlijk ‘georganiseerde misdaad’? Hoewel in het vertoog de dreiging van de georganiseerde misdaad een belangrijke rol speelt blijkt de kennis daarover minimaal te zijn. Elk jaar stelt de Raad van Ministers van Justitie en Binnenlandse Zaken een verslag op over de stand van de georganiseerde misdaad. Ondanks het feit dat deze verslagen een belangrijke rol spelen in het Europese justitievertoog zijn deze verslagen geheim. Het zal wel vooral de schaamte over de kwaliteit van het verslag zijn, waarom de ambtenaren het verslag geheim willen houden.
Het uitgelekte verslag over 1995 (10555/2/96 REV 2 LIMITE ENFOPOL 155) getuigt van een zeer laag kennisniveau. Per land wordt in twee bladzijden besproken wat de stand is van de georganiseerde misdaad. Wat opvalt is de nadruk op buitenlandse groeperingen. Oostenrijk: ‘sinds de grenzen van de Oosteuropese landen open zijn gegaan zijn er nog maar een paar gebieden van traditionele criminaliteit waarop criminele organisaties uit deze landen niet actief zijn’. België: ‘bij de georganiseerde criminaliteit zijn overwegend niet-Belgen betrokken’. Duitsland: ‘de internationale dimensie van de georganiseerde misdaad is duidelijk zichtbaar’. Zweden: ‘de meeste groeperingen die zich bezighouden met georganiseerde criminaliteit bestaan in uiteenlopende mate uit buitenlanders’. Alleen Italië durft de hand in eigen boezem te steken, daar zijn het vooral de maffiafamilies die nog steeds het criminaliteitsbeeld bepalen. De eindconclusie van het rapport heeft dezelfde xenofobische inslag als de landverslagen: ‘de buitenlandse origine van verdachten en criminele groepen is het belangrijkste kenmerk van de georganiseerde criminaliteit zoals die zich in de Europese Unie voordoet’.
Het Europees justitievertoog komt niet alleen hiermee in een vreemd daglicht te staan. Ook de wijze waarop het rapport is samengesteld brengt de harde taal aan het wankelen. In Denemarken is er bijvoorbeeld ‘geen duidelijke definitie van georganiseerde criminaliteit’. In Finland is ‘het verschijnsel minimaal’. Zelfs Frankrijk vult de tabellen van het verslag ‘met een schatting’. In Griekenland bestaat ‘slechts een klein gedeelte van de criminaliteit uit georganiseerde misdaad’. In Ierland is ‘de georganiseerde misdaad een versnipperde gelegenheidscriminaliteit’. Ook in Luxemburg ‘blijft het moeilijk schatten’. Zweden kent ‘weinig volgroeide criminele organisaties met vaste leden’ en de Engelsen stellen dat, ‘wanneer het rapportenformulier over het hele land gebruikt wordt moet het mogelijk zijn een duidelijker beeld te krijgen’.
Toch zijn het dit soort verslagen, die de grondslag vormen voor de Europese politie- en justitiesamenwerking. Met de nadruk op het begrip ‘georganiseerde misdaad’ wordt namelijk ook een ander soort opsporing ingevoerd. ‘Men wil mogelijk verdachte bevolkingsgroepen afbakenen en controleren, nog voor ze enig misdrijf hebben begaan. Daarbij wordt veel aan morphing gedaan: men stelt een scenario samen op grond van enkele fragmenten. Politiewerk wordt dus iets anders dan de controle van de misdaad. Het virtuele en het potentile komt in de plaats van het actuele en het reële. Mensengroepen en niet zozeer territoria worden beheerst’, schreef de Belg Lode van Outrive (oud Europarlementariër) in het laatste nummer van Recht en Kritiek (december 1997). Het Europees artikel 140-voorstel sluit duidelijk aan op deze trend. In de overweging tot harmonisatie leggen de ambtenaren uit dat ‘alleen het hoofd kan worden geboden aan de verschillende dreigingen indien de deelneming aan activiteiten van criminele organisaties gemeenschappelijk wordt aangepakt’.

Rol Europol

Wijngaarden legt uit dat artikel 140 in praktijk vooral als kapstok dient voor pro-actief recherchewerk. ‘Het is bij uitstek het middel voor de politie om de eigen databanken te vullen. De kring van verdachten is groot, de opsporingsmiddelen zijn aanzienlijk, tal van dwangmiddelen mogen worden toegepast en zo ontstaan steeds dikkere, en geheimere, dossiers. In Nederland is er al een trend om steeds vaker artikel 140 uit de kast te trekken, ook voor zaken waarvoor het zeker niet de bedoeling is dat er vervolgd gaat worden’.
Uit de laatste versie van het Europees voorstel wordt maar al te duidelijk dat dit wetsartikel het middel moet worden dat een pro-actief Europol de nodige armslag geeft. In een extra alinea wordt uitgelegd voor welke misdrijven artikel 140 mag worden ingezet. Dat zijn de misdrijven ‘zoals genoemd in artikel 2 en de annex van de Europolovereenkomst’. In feite zijn dit zo’n beetje alle misdrijven die er bestaan: misdrijven tegen het leven, lichamelijke integriteit, tegen eigendom, openbare goederen, ect.
In een uitgelekte toekomstvisie van Europol zelf (doc 5107/1/97 REV 1 LIMITE 3) zegt de organisatie ‘ernaar te streven in te spelen op en initiatief te nemen tot projecten en studies van operationele en strategische aard, waardoor Europol een meer pro-actieve organisatie met specifieke streefdoelen wordt’.
Dit politiële inlichtingenwerk krijgt met het Europees voorstel een fikse push.

Het Europees voorstel artikel 140 vergroot ook het aantal verdachten dat de politie onder de loep kan nemen. In Nederland heeft de Hoge Raad bepaald dat er sprake moet zijn van enig verband tussen iemands daden en het criminele doel van de organisatie. Het is nu zo dat justitie moet kunnen aantonen dat iemand niet alleen deel uitmaakt van de criminele organisatie, maar dat hij ook daadwerkelijk betrokken is geweest bij (de voorbereiding van) de misdrijven. Die ‘bewuste opzet’ lijkt geheel uit het Europese voorstel verdwenen. Elke bijdrage aan de organisatie wordt strafbaar. Daarnaast vallen ook personen die geen deel uit maken van de criminele organisatie, maar die wel overeenkomen iets voor de organisatie te doen dat een misdrijf mogelijk maakt, onder het bereik van dit voorstel.
Mols maakt zich ernstig zorgen over deze uitbreidingen. ‘Het is toch wel verrassend dat het zo ver wordt opgerekt. De kring van verdachten wordt zo ontzettend groot. Zeker als je ziet hoe in het verleden met de zogenaamde RAF-sympathisanten in Duitsland is omgegaan, kan je er vanuit gaan dat met deze omschrijving hetzelfde in heel Europa kan gebeuren’. Gevaarlijker nog vindt Mols de zogenaamde ‘conspiracy’-bepaling die in het voorstel is opgenomen. ‘In het tweede deel van omschrijving staat dat handelingen van twee of meer personen, die overeenkomen een strafbaar feit te plegen, onder dit artikel 140 vallen. Samenspanning kent de Nederlandse wet alleen in termen van staatsveiligheid, bijvoorbeeld bij een opstand tegen de regering of een gijzeling van de koningin. Als dit zo eenvoudig, zo simpel verlegd wordt naar georganiseerde criminaliteit, mag er nog wel een fikse discussie gevoerd worden’.
Tijdens het debat in de Tweede Kamer op 25 maart 1998 is er inderdaad even gediscussieerd over het voorstel. G. van Oven (PvdA) diende een motie in, waarin hij eerst een grondige discussie eiste over het Europees strafrecht, voordat dit soort regels wordt aangepast. Nadat Sorgdrager plechtig beloofde dat er aan de Nederlandse wet toch echt niets hoefde te veranderen, trok van Oven de motie weer in.
Gezien de interpretatie van de Coornhert Liga en prof. Mols is het maar zeer de vraag of Sorgdrager haar belofte gestand kan doen.

Aanpassing openbare orde

Ondertussen wordt er in Nederland al driftig gewerkt aan het aanpassen van artikel 141. In dat artikel staat dat ‘Zij die openlijk met vereende krachten geweld plegen tegen personen of goederen worden gestraft met een gevangenisstraf van ten hoogste vier jaar en zes maanden’. Als vervolg op de arrestaties rondom de Eurotop en de problemen bij de vervolging van voetbalvandalen op grond van artikel 140 stelde Sorgdrager voor dan maar artikel 141 aan te gaan passen.Tot nu gold het arrest van de Hoge Raad betreffende de Okeghemstraat-ontruiming. Die bepaalde dat het enkel uitmaken van de groep waaruit geweld is gepleegd is niet voldoende is voor veroordeling als niet vast is komen te staan dat zelf geweld is gebruikt.
Volgens Sorgdrager is het artikel verouderd en in een vreemd soort redenatie komt ze tot de conclusie dat schuld anno 1997 niet meer hetzelfde is als in 1866, toen het wetsartikel werd gemaakt.” Niet iedereen die geen geweld gebruikt is in onze ogen onschuldig. Hun aanwezigheid kan het plegen van geweld door anderen bevorderen. Geweldplegers zijn temidden van gelijkgezinden moeilijk aan te pakken. De aanwezigheid van gelijkgezinden kan een ontremmend effect hebben op de geweldplegers”, aldus Sorgdrager in haar brief aan de Kamer.
Volgens Sorgdrager is het niet fair dat iemand tegenwoordig wel veroordeeld kan worden voor het medeplegen van moord of zware mishandeling, maar niet voor het met vereende krachten geweld plegen tegen die persoon. De wet zou aangepast moeten worden in die zin: medeplegen ook strafbaar. “Degene die welbewust meegaat naar een plaats waar vanuit een groep openlijk geweld zal worden gepleegd, en zich als lid van die groep manifesteert, is niet onschuldig. Ook de vocale, intellectuele en andere bijdragen aan het verband dat openlijk geweld pleegt, tellen mee”. Oproepen voor demonstraties, ‘opruiende’ artikelen in Ravage, verspreiden van ‘grapjes’ via Internet, of zelfs maar filosoferen over verzet kan op deze manier strafbaar worden gesteld. Niet alleen ‘je was erbij, dus je bent erbij’, maar ook ‘je dacht erover, dus je bent erbij’. Eigenlijk niet meer en minder dan de invulling die Vrakking, Nordholt en Patijn tijdens de Eurotop aan artikel 140 gaven.

Wil van der Schans