justitie op justitie en veiligheid
Uitzending van Reporter Radio 8 april 2018
Meer dan duizend mensen worden jaarlijks uit hun woning gezet vanwege de vondst van cannabis. In de strijd tegen hennepplantages zijn de bevoegdheden van de burgemeester zo ver uitgebreid dat het lijkt alsof hij op de stoel van de rechter zit. Maar die fluit hem nu terug: ruim dertig procent van de woningsluitingen blijkt onrechtmatig te zijn. “Het heeft zo’n impact als je uit je eigen huis moet.”
Vooral in de grote steden en de grensprovincies worden veel hennepplantages in woonhuizen aangetroffen. In Limburg en Brabant, maar ook Gelderland, Friesland, Groningen en Drenthe. Toen hennepplantages in loodsen en kassen massaal werden opgerold, verplaatsten de plantages zich naar woonhuizen. En daar kon de burgemeester met de bestaande wetgeving niet ingrijpen. Dus werd de wet met de toepasselijke naam Damocles tien jaar geleden uitgebreid naar woonhuizen.
Bij Germa ter Braak in Nieuw-Dordrecht staat een oude stacaravan, achter op het terrein. Vijf jaar geleden stond de politie bij haar op de stoep, ze wilden een kijkje nemen in de caravan, want ze hadden een anonieme tip gehad. En jawel, 246 planten stonden er in de oude caravan. De huurder was met de noorderzon vetrokken, Germa werd haar huis uitgezet. “Op dat moment werd ik behandeld voor kanker, ik kon dat er eigenlijk allemaal niet bij hebben”, zegt ze. “Eerst streed ik tegen kanker, nu strijd ik tegen de gemeente.”
Huisuitzetting
De Burgemeester van Emmen kon Germa haar huis uitzetten op grond van artikel 13B van de opiumwet, oftewel de Wet Damocles. Dat betekent dat de burgemeester iemand uit huis kan zetten bij wie hij een handelshoeveelheid cannabis of een hennepplantage aantreft. In praktijk wordt daarbij de norm gehanteerd van vijf wietplanten of vijftig gram gedroogde hennep.
Een dergelijke maatregel (het dichttimmeren van een woning waar cannabis is aangetroffen) kan de burgemeester nemen om de overlast van drugspanden tegen te gaan. Maar, zegt Advocaat Maartje Schaap, naast deze bestuursrechtelijke maatregel is er ook nog het strafrechtelijke traject. De verdachte wordt door de rechter bestraft voor de wietplantage. Dan is een huisuitzetting dubbele straf, vindt Schaap. “De wet Damocles geeft de burgemeester het recht om mensen die alleen nog maar verdacht zijn te straffen: want wat is er erger dan je huis uit gezet worden?”
Dubbel gestraft
Germa krijgt dus met twee soorten recht te maken: ze heeft een strafzaak tegen zich lopen omdat ze meer dan de gedoogde hoeveelheid hennep in haar caravan heeft, en ze vecht, via het civielrecht, de maatregel aan die de burgemeester heeft genomen toen hij haar woning drie maanden sloot. Ze wordt vrijgesproken van de strafbare feiten, maar weet geen schadevergoeding bij de gemeente te bedingen. “Ik heb bij mijn ouders en mijn oudste zoon moeten wonen, maar terug in huis had ik geen geld om de stroom weer aan te laten sluiten. Mijn baan was ik kwijt, maar een uitkering kon ik niet krijgen. Ik had helemaal niks.”
Gemakzucht
Michelle Bruijn promoveert aan de Universiteit Groningen op het cannabisbeleid en dan vooral op de opiumwet artikel 13B, de wet Damocles. En, zegt ze, die wet wordt verkeerd gebruikt door burgemeesters: “Is er sprake van een hennepkwekerij dan kun je daar artikel 17 van de woningwet voor gebruiken. Voor overlast kun je artikel 174A van de gemeentewet gebruiken. Voor een illegaal verkooppunt kun je artikel 13B van de opiumwet gebruiken. Het aantreffen van een zogenaamde handelsvoorraad wordt als bewijs gezien dat er wiethandel plaatsvindt. Maar dat hoeft niet zo te zijn.”
Artikel 13B is lekker makkelijk in gebruik. “Overlast aantonen is ontzettend moeilijk”, zegt Bruijn. “Voor het toepassen van 13B hoeft alleen maar aangetoond te worden dat de opiumwet wordt overtreden. Maar nu worden ook andere constateringen onder artikel 13B van de opiumwet geschaard en dat is juridisch gewoon niet juist.” Maar waarom doen burgemeesters het dan? “gewoon gemakzucht.”
Strafbare feiten
Opmerkelijk is dat burgemeester Eric van Oosterhout van Emmen twijfelt over zijn eigen beleid. “We kijken altijd wel even mee als we uitzetten, mensen staan niet op stel en sprong op straat. Anderzijds gaan we er ook wel vrij stevig mee om. Ook een moeder met twee kinderen moet zich realiseren dat ze bezig is met strafbare feiten.” En als ze achteraf vrijgesproken worden? “Daar zou ik wel een evaluatie over willen hebben. Ik ben wel benieuwd naar de effectiviteit van dit beleid, want het gaat ons om het systeem, niet om die wietplanten die op een zolder staan, dat schiet niet zo op. Kunnen we het systeem lek trekken? In alle eerlijkheid: dat lukt ons maar mondjesmaat.”
Glijdende schaal
Hoogleraar bestuurlijk sanctierecht Henny Sackers van de Radboud Universiteit Nijmegen ziet een glijdende schaal: in de strijd tegen de wieteelt lijkt alles geoorloofd. “De burgemeester is van oudsher de hoeder van de openbare orde, maar de afgelopen 20 jaar zijn steeds meer bevoegdheden aan de burgemeester gegeven. Hij wordt steeds meer ingezet als iemand die sancties moet gaan opleggen, burgers moet gaan bestraffen. Ik ben van mening dat de burgemeester onderhand de lokale officier van Justitie, de lokale boevenvanger is geworden.”
Maar, ziet Sackers, de rechter is aan het schuiven. Waar de rechter vroeger aannam dat er een handelshoeveelheid was aangetroffen, is er de laatste twee jaar een kentering waar te nemen als het gaat om de hoeveelheid cannabis voor eigen gebruik. Sackers: “Dat betekent dat de politie bij een inval echt een handelshoeveelheid drugs moet aantreffen.” Onderzoeker Bruijn: “Klopt, maar of het leidt tot minder sluitingen is niet duidelijk.”
Bruijn analyseerde 217 rechterlijke vonnissen. Daaruit bleek dat de burgemeester bij 30 procent van de uithuiszettingen ongelijk kreeg. Burgemeester Oosterhout van de gemeente Emmen: “Als je ziet wat burgemeesters de afgelopen tien jaar aan extra bevoegdheden gehad hebben… het moment dat ik ze heb, wordt er ook naar me gekeken van gaan we nou nog wat doen?” Dus je ziet ook in burgemeestersland hevige discussies over de rol van de burgemeester als sheriff.
Extra bevoegdheid
Maar terwijl de burgemeesters discussiëren, ligt er bij de Tweede Kamer een nieuwe wet om de bevoegdheden van de burgemeester nog verder op te rekken: niet alleen de aanwezigheid van drugs, maar ook spullen die erop duiden dat er drugs aanwezig is, zoals gripzakjes of lampen, maken het dan mogelijk dat de burgemeester een bewoner zijn huis uitzet.
Voor mensen als Germa is het te hopen dat de burgemeester met die nieuwe bevoegdheid voorzichtigheid omgaat. “Ik heb een heel moeilijke periode daardoor gehad. Ik wil niet melodramatisch overkomen, maar het was zelfs zo ver dat ik geen zin meer had in mijn leven. Dan denk ik: waar heb ik het allemaal voor gedaan?”
zondag 8 april 2018 | KRO-NCRV | Joga Brouwers