Begin april verscheen een uitgebreid toezichtrapport van de CTIVD over het functioneren van de Contra Terrorisme Infobox. In deze CT-Infobox wordt door verschillende diensten informatie uitgewisseld over potentiële terroristen. Die informatie geldt als basis voor een advies aan één van de diensten om een bepaalde actie te ondernemen. De CT-Infobox kan ook adviseren een bepaalde persoon of netwerk te verstoren. Ook dat laatste onderdeel onderzocht de CTIVD.
In het toezichtrapport komt het wettelijk kader van de CT-Infobox aan bod, is gekeken naar de actuele stand van zaken, werd onderzocht hoe de opname van personen in de Infobox verloopt, hoe de adviezen tot stand komen en welke plannen er voor de toekomst zijn. Het gedeelte van het rapport over verstoren bespreken we in een apart artikel.

De Contra-Terrorisme Infobox

In de CT-Infobox wordt informatie verzameld over netwerken en personen die betrokken zijn bij terrorisme en radicalisme in Nederland. In zijn huidige vorm is de box bijna geheel gericht op islamitisch terrorisme.
De in juli 2004 opgezette box is een vervolg op het samenwerkingsverband van de AIVD en de KLPD, de Analytische Cel. Naast de AIVD en KLPD werden ook de IND, MIVD en Openbaar Ministerie deelnemer van de CT-infobox. Recent is de FIOD-ECD er aan toegevoegd, over de Koninklijke Marechaussee wordt nog gesproken.
Het doel van de CT-Infobox is simpelweg het bij elkaar brengen van terrorisme gerelateerde informatie van al deze diensten. Na een grondige analyse wordt bekeken welke maatregelen ‘mogelijk en wenselijk’ zijn. Zo kan geconcludeerd worden dat iemand door de AIVD of MIVD in de gaten gehouden moet worden, dat de politie een onderzoek start of dat iemand door de IND uitgezet moet worden. De CT-Infobox veredelt in feite de informatie en brengt een advies uit. Het delen van informatie blijft uiteindelijk verlopen tussen de diensten volgens de wettelijke regelingen zelf. De CT-Infobox zelf valt binnen het kader van de WIV 2002.
(http://www.minbzk.nl/contents/pages/42352/briefaandetweedekamerinzakedectinfobox.pdf)
Een ander advies wat de CT-infobox kan uitbrengen is de maatregel ‘verstoren’. Mensen worden dan ‘hinderlijk’ gevolgd en hun omgeving wordt op de hoogte gebracht van de belangstelling van de overheid, dit alles met doel om iemand af te schrikken.

Het College Bescherming Persoonsgegevens reageerde kritisch op het koppelen van de verschillende bestanden. “De vergaande coördinatie van de informatieverzameling miskent de gescheiden wettelijke taken en bevoegdheden die inlichtingendiensten en politie hebben. Voorts meent CBP dat structureel toezicht op de informatie die in het kader van deze nieuwe bevoegdheden wordt vergaard, geboden is.” Ook vroeg het CBP zich af of de controle wel adequaat geregeld was.
(http://www.cbpweb.nl/downloads_overig/br_pb_20040921.pdf?refer=true&theme=purple)

Aanleiding onderzoek CTIVD

De CTIVD ziet in de kritiek van de CBP een punt van zorg. “er bestaat ongerustheid dat binnen de CT Infobox sprake is van een ongebreidelde uitwisseling van informatie tussen de deelnemende diensten’. Ook meldt de CTIVD dat ‘er bezorgdheid bestaat dat de CT Infobox misbruikt wordt om lastige gevallen ‘over de muur te gooien’ om zodoende een gedeelde verantwoordelijkheid te creëren voor de aanpak van deze gevallen en de zorg dat de CT Infobox uitgebreid wordt tot ver buiten de oorspronkelijke bedoeling en daardoor onbeheersbaar en onwerkbaar wordt’.

Actuele stand

De CT-Infobox is gevestigd in het hoofdkantoor van de AIVD te Leidschendam. De grootste pool medewerkers is afkomstig van de AIVD zelf (12 mensen), gevolgd door de KLPD met 10 mensen. De informatie die door de medewerkers van de CT Infobox is verzameld verlaat de CT Infobox niet., zo constateerde de CTIVD. De CT Infobox verstrekt slechts adviezen na een analyse van deze informatie. Binnen de CT Infobox wordt dan ook niet rechtstreeks informatie tussen de deelnemende diensten uitgewisseld. De functie is dubbel: nagaan of personen geregistreerd staan bij andere diensten (naslag) en de gegevens veredelen (analyse). De medewerkers van de CT-Infobox hebben geen bevoegdheid tot het opsporen van strafbare feiten. Ook mogen zij geen bijzondere bevoegdheden van de WIV (afluisteren, observeren ed. gebruiken)
Natuurlijk is er een aansturend ambtelijk apparaat, in de vorm van het Coördinerend Beraad, waarin vertegenwoordigers van alle diensten en het NCTB zitten. In dit Beraad wordt overlegd over ‘onder meer de opvolging van de uitgebrachte adviezen, de onderlinge afstemming van lopende zaken, het beheer en bijvoorbeeld de eventuele verdere uitbouw van deelnemers en taken van de CT Infobox. Ook als er binnen de Infobox geen overeenstemming is over een advies (een paar keer gebeurd), wordt dat in het Coördinerend Beraad besproken.
De AIVD is leidend binnen de CT-Infobox. Niet alleen organisatorisch valt de Infobox onder de AIVD, waarmee de CT Infobox een onderdeel vormt van de AIVD, ook alle werkzaamheden van de CT Infobox vallen onder het regime van de WIV 2002. De andere diensten vonden de AIVD in de beginfase te leidend, aldus de CTIVD. Een leiding die ‘die niet overeenkwam met de (feitelijke) dagelijkse gang van zaken binnen de CT Infobox en die met het oog op een goede samenwerking ook niet wenselijk was’ .
Waar de diensten daadwerkelijk informatie met elkaar delen doet het OM dat niet binnen de Infobox. Het OM ‘zit erbij’ en beoordeelt vooral de conceptadviezen op eventuele botsing met lopende strafrechtelijke onderzoeken. Daarnaast toets het OM de mogelijkheid of informatie van de AIVD ambtsbericht-waardig is. Op basis van zo’n ambtsbericht kan de vervolging starten of worden voortgezet. Ook in een rechtszaak kan een ambtsbericht een rol gaan spelen bij de bewijsvoering.
Onduidelijkheid schijnt er bij alle diensten te bestaan over de rol van het NCTb. De NCTb zit niet in de CT-Infobox zelf maar wel in het Coördinerend Beraad. Zelfs deze deelname is niet op wettelijke basis, maar puur en alleen op basis van mondelinge afspraken. Eén van de problemen die wordt geconstateerd is dat sommige deelnemers aan het Coördinerend Beraad vinden dat er door deelname van het NCTB niet gesprokene kan worden over operationele zaken. Daar heeft het NCTB geen bevoegdheid voor. Die onduidelijkheid heeft volgens de CTIVD geleid tot fricties.

Over de structuur, opzet en wettelijke regeling concludeert de CTIVD dat het op zich wel logisch is dat de CT-Infobox binnen de kaders van de WIV is opgezet. Op een andere manier kan de AIVD niet direct informatie delen.
Maar, concludeert de CTIVD, er moet toch nadere regelgeving komen. ‘In een nadere wettelijke regeling zou de CT Infobox moeten worden omschreven als een samenwerkingsverband van gelijkwaardige partners’. Hetzelfde zou gelden voor het Coördinerend Beraad, waar juridisch de AIVD verantwoordelijk is, maar feitelijk het Beraad.
In haar reactie op het toezichtrapport stelt de Minister van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties, Ter Horst dat ‘voorkeur uitgaat naar het opnemen in de WIV 2002 van een algemene grondslag op basis waarvan de AIVD (of de MIVD) met derden bijzondere – bij algemene maatregel van bestuur nader uit te werken – samenwerkingsrelaties kan aangaan’.

Personen in de CT-Infobox

Uitgangspunt is dat de CT-Infobox onder de werking van de WIV valt. Daarom mogen persoonsgegevens slechts worden verwerkt als iemand aanleiding geeft tot het ernstige vermoeden dat hij of zij een gevaar vormt voor de democratische rechtsorde, dan wel voor de veiligheid of voor andere gewichtige belangen van de staat (artikel 13 lid 1 sub a WIV 2002).
Het aanmelden van personen voor de CT-Infobox gaat via een intakeformulier, het teamhoofd AIVD of teamleider KLPD beslist over opname. Het zijn vooral de AIVD, KLPD en MIVD die personen aanmelden.
De criteria van de AIVD op grond waarvan iemand opgenomen wordt zijn:
• Het moet binnen de kaders van de WIV 2002 vallen (meer in het bijzonder artikel 13 WIV 2002);
• Het moet gaan om personen en netwerken die op enigerlei wijze betrokken zijn bij (islamistisch) terrorisme en radicalisme of de ondersteuning daarvan;
• De op te nemen persoon is bij ten minste een van de betrokken diensten in onderzoek, dan wel is bij een van de betrokken diensten in onderzoek geweest;
• Het opnemen in de CT Infobox komt naast en niet in plaats van onderzoek door een van de betrokken diensten;
• Het aanmelden van een persoon in de CT Infobox moet een aantoonbare meerwaarde hebben.

Sommige personen moéten worden aangemeld bij de CT-infobox. Het gaat dan om mensen van wie – in het kader van een onderzoek naar islamistisch terrorisme – op een gerichte wijze gegevens worden verzameld.
Volgens de CTIVD is niet altijd even helder wanneer hier sprake van is.’ Binnen de diensten is bepaald dat bij een aanvraag tot de inzet van een bijzondere bevoegdheid tegen de persoon in ieder geval sprake is van het gericht gegevens verzamelen’.
Het KLPD houd als criteria aan:
• personen die verdachte zijn in het kader van (islamistisch) terrorisme
• personen tegen wie op basis van artikel 126o e.v. van het Wetboek van Strafvordering bijzondere opsporingsbevoegdheden worden ingezet vanwege hun vermoedelijke betrokkenheid bij (islamistisch) terrorisme

Verwijderen van personen uit de Infobox gebeurt als zij niet (meer) relevant blijken te zijn, bij emigratie/uitzetting of bij een gevangenisstraf van ten minste 12 jaar.

In de Infobox zit uiteindelijk dus een mix van gegevens van verschillende diensten over bepaalde netwerken of personen. Juist over het ontbreken van duidelijke schotten, die vervolgens kan leiden tot vermenging van informatie verkregen uit inlichtingenwerk en informatie van opsporingswerk of andere bronnen (vreemdelingenregistraties bijvoorbeeld), maakte het College Bescherming Persoonsgegevens zich bij aanvang van de Infobox ernstige zorgen.

Over de verwerking van (persoons)gegevens concludeert de CTIVD dat de verwerking van in de CT-Infobox beantwoordt aan de daarvoor gestelde vereisten voldoet. De herkomst van de gegevens wordt volgens de CTIVD duidelijk aangegeven, waarmee voorkomen wordt dat ‘de scheiding tussen opsporing en inlichtingenwerk geweld wordt aangedaan’.

Toch lijkt deze conclusie voorbarig als we even verder lezen in het toezichtrapport. Uit het dossieronderzoek dat de Commissie ook verrichtte blijkt dat criteria voor opname niet altijd worden nageleefd. Er staan dus mensen in de CT-Infobox die daar niet in thuis horen.
Voor ‘de intake van een persoon in de CT Infobox levert een diffuus beeld’, stelt de CTIVD. Uit het dossieronderzoek blijkt dat ‘slechts in sommige gevallen in het intakeformulier gemotiveerd aangegeven waarom de persoon voldoet aan de criteria voor opname in de CT Infobox’.
Daar waar wel sprake was van een motivatie ontbrak het volgens de CTIVD wel aan een duidelijk gemotiveerd beeld van de meerwaarde die opname van de persoon in de CT-Infobox rechtvaardigde.
De CTIVD constateerde dat in een aantal gevallen hele groepen zijn aangemeld, onduidelijk was daarbij wat de rol van de verschillende personen in die groepen was. Deels zijn nu mensen opgenomen van bijvoorbeeld één Regionale Infobox, ter voorkoming van doorkruising van een onderzoek dat ze daar verrichten.
Eén van de aanleidingen voor het onderzoek van de CTIVD, de bezorgdheid dat de diensten een flink aantal mensen ‘over de muur gooien’ lijkt hiermee bevestigd. ‘Het risico bestaat dat dit gebeurt om zodoende een gedeelde verantwoordelijkheid ten aanzien van de aanpak van een bepaalde persoon te creëren,’ aldus de Commissie
De diensten zijn blijkbaar erg huiverig voor nog een misser zoals Mohammed B. , maar willen dan niet alleen de zwarte piet toegespeeld krijgen. Op zo’n moment kunnen ze altijd aangeven dat het wel is doorgespeeld naar de CT-Infobox, en dat iedereen dus verantwoordelijk was voor het advies.

Over de intake van personen in de CT-Infobox concludeert de CTIVD dat ‘niet alle personen die zijn opgenomen in de CT Infobox voldoen aan de daartoe opgestelde vereisten. De Commissie beveelt aan de vereisten voor het opnemen van personen in de CT Infobox stringent toe te passen’. Ook is er onduidelijk over het opschonen, wanneer wordt iemand nu verwijdert uit de CT-Infobox. De CTIVD vindt dat er scherpe criteria moeten zijn waarop iemand beoordeeld wordt. Personen mogen niet ‘voor de zekerheid’ opgenomen blijven in de infobox.
Tijdens het onderzoek van de CTIVD heeft de CT Infobox zelf onderkend dat sommige opgenomen personen niet (meer) voldoen aan de criteria. Momenteel is de CT Infobox de lijst van personen aan het ‘opschonen’.

Minister van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties, Ter Horst, stelde in haar reactie dat het opnemen van personen in de CT-Infobox zonder argumentatie van de meerwaarde daarvan heeft plaatsgevonden ten tijde van de oprichting van de CT Infobox. ‘Er werden toen in enkele gevallen groepen van personen aangemeld zonder dat daarbij duidelijk werd aangegeven wat de positie van elk van die personen binnen de groep was’, aldus Ter Horst.
Dit geeft nieuwe twijfel over de vraag waarom Mohammed B. dan toch niet in de CT-Infobox was opgenomen. Als juist bij aanvang van CT-infobox hele groepen werden aangemeld, mag worden aangenomen dat zeker de toen bekende deelnemers aan het Hofstadnetwerk van de partij waren. De CTIVD doet momenteel onderzoek naar de afwegingen die de AIVD heeft gemaakt bij de wijze waarop Mohammed B. werd gevolgd. Een hernieuwde blik op de intake van de CT-Infobox zou daarbij zinvol kunnen zijn.

Zoekschil

Na opname van een persoon in de CT-Infobox wordt door alle deelnemende diensten binnen de eigen bestanden handmatig gezocht naar gegevens over deze persoon. Er wordt een soort CV samengesteld waar alle informatie op vermeld staat. Periodiek moet deze informatie geactualiseerd worden, iets wat ‘een tijdrovende bezigheid is die een groot gedeelte van de huidige capaciteit van de CT Infobox beslaat’ .
OM dit proces te versnellen wordt er door een samenwerkingsverband van de AIVD, het KLPD, het Nederlands Forensisch Instituut (NFI) en de NCTb gepoogd op een meer automatische wijze de verschillende systemen te kunnen doorzoeken via een zogenaamde zoekschil. De CTIVD constateerde dat ‘het ontwikkelen van deze zoekschil is ingebracht in een groter project dat op het verwerken van informatie gericht is. In dit project wordt ook gekeken naar nieuwe methoden om gegevens te analyseren, bijvoorbeeld door middel van geautomatiseerde bestandsanalyse (datamining), waarmee aan de hand van vooraf vastgestelde zoekcriteria (profielen) bestanden kunnen worden doorzocht. De indruk bestaat dat het eigenlijke doel van het project ten aanzien van de zoekschil, dat erop gericht is om beter en sneller de bestanden te kunnen doorzoeken, op de achtergrond is geraakt. Voor de CT Infobox zelf heeft de zoekschil echter prioriteit’.

De adviezen van de CT-Infobox

In een overleg waar alle diensten bij betrokken zijn worden de gegevens van een persoon geanalyseerd en volgt er een advies over een bepaalde aanpak. Dit advies gaat vervolgens naar de dienst(en) die het advies zouden kunnen uitvoeren.

De CT Infobox verstrekt vier verschillende soorten adviezen. Het betreft:
• Adviezen aan de AIVD en de MIVD;
Dit houdt dan in dat de persoon inlichtingenmatig gevolgd gaat worden
• Adviezen tot het verstrekken van gegevens aan de overige deelnemende organisaties in de CT Infobox;
Kan bijvoorbeeld gaan om een ambtsbericht van de AIVD aan de IND of de politie
• Attenderingsadviezen aan de deelnemende organisaties in de CT Infobox;
Dit houdt in dat de betrokken dienst actie tegen een bepaalde persoon kan ondernemen
• Adviezen inzake de persoonsgerichte aanpak aan de NCTb.
• Monitoren van een persoon door het KLPD, wat betekend dat er binnen de politie bekeken gaat worden op welke wijze er meer informatie verzameld kan worden over een persoon.

Nadat een advies is afgegeven is de dienst die het advies ontvangen heeft degene die moet handelen. Op basis van de wettelijke regels betreffende informatie uitwisseling kan zo’n dienst dan gegevens bij de anderen opvragen, als dat noodzakelijk is bij de uitvoering van het advies.
Stel de CT-Infobox komt na analyse tot de conclusie dat een vreemdeling bestempeld kan worden als een gevaar voor de nationale veiligheid, dan gaat er een advies naar de AIVD om een ambtsbericht naar de IND te sturen.

Uit het toezichtrapport blijkt dat de Criminele Inlichtingendiensten (CIE) van de politie een verzoek hebben gedaan om inzage in de lijst van personen die in de Infobox geregistreerd staan. De CIE’s gaven aan dat zij hun bronnen dan konden aanspreken om extra informatie betreffende deze personen in te winnen. Informatie die dan ook weer naar de CT-Infobox terug zou vloeien. Besloten is om dit niet te doen. Het lijkt erop dat de AIVD zijn juridische macht (de Infobox valt onder de WIV) gebruikt heeft om deze verstrekking van gegevens te blokkeren. Argument was dat bronbescherming gevaar liep en dat verstrekking inzicht zou geven in het actuele kennisniveau van de AIVD.

Botsende overleggen

Naast de CT-Infobox en het daarboven functionerende Coördinerend Beraad zijn er nog een aantal overlegorganen op het terrein van terrorismebestrijding. Een recente evaluatie naar de NCTB maakte duidelijk dat er nog wat te reorganiseren valt.
Ook in dit toezichtrapport wordt zo’n dubbeling besproken. Er bestaat namelijk ook een Afstemmingsoverleg Terrorisme (AOT). IN dit overleg zitten het KLPD, de AIVD en het OM en het wordt voorgezeten door de Landelijke Officier van Justitie Terrorismebestrijding. Hier worden vooral operationele zaken besproken, maar indien relevant komt ook de CT-Infobox aan bod. De CTIVD constateerde dat er een zekere overlap zit tussen het AOT en het Coördinerend Beraad. Ook moet er in het AOT bekeken worden hoe geheimhouding en informatieverstrekking geregeld moet worden in verband met de scheiding van inlichtingen- en opsporingsinformatie. Blijkbaar wordt daar binnen het AOT tot op heden niet voldoende op gelet. De zorg van het CBP over de Infobox zou zich dus ook op het AOT moeten richten.

Evaluatie en toekomst

Door de AIVD is een visiedocument ontwikkelt over de CT-Infobox waarin ook een evaluatie van het functioneren tot nu toe is gemaakt. De visie op tot op heden niet gepubliceerd. Wel heeft de minister van Binnenlandse Zaken in zijn brief van 18 maart 2005 over de CT-Infobox aangegeven welke richting op gedacht wordt. Ten eerste is dat een uitbreiding van het aantal diensten dat in de CT-Infobox samenwerkt. Zo is recent al de FIOD/ECD deelnemer geworden en wordt er gesproken over de KMAR. Ten tweede zullen in de toekomst de bestanden gekoppeld gaan worden, zodat niet langer handmatig, maar automatisch gezocht kan worden. Binnen het gekoppelde systeem zal op termijn datamining worden toegepast. Ten slotte zal de CT-Infobox via een wijziging van de WIV 2002, die al ter behandeling in de Tweede Kamer ligt, toegang krijgen tot bestanden van derden. In de wet wordt geregeld dat er verplichting komt voor financiële instellingen, overheidsdiensten, telecomproviders en vervoerders om (geautomatiseerde) bestanden af te staan aan de AIVD.
De Tweede Kamer zou bij de bespreking van het wetsvoorstel en dit toezichtrapport de visie en evaluatie betreffende de infobox in haat standpuntbepaling mee moeten nemen.
CTIVD
Toezichtsrapporten CTIVD