Het klinkt mysterieus, de Blauwe Vliet, “stroom, als iets vluchtigs voorbijgaan” (van Dale online). De Blauwe Vliet was een grootschalige opsporings- en toezicht-actie van de Amsterdamse politie, douane, Koninklijke Marechaussee en de belastingdienst die in de week van 30 oktober tot en met 5 november 2006 plaats vond. In totaal deden aan de operatie 300 politieagenten mee. De opbrengsten werden briesend de media in geslingerd. Grote aantallen boetes waren uitgedeeld (ruim 5.000 volgens de politie), bij het preventief fouilleren werden ‘tientallen messen en een aantal traan-pepperspray busjes in beslag genomen’ (persbericht regiopolitie Amsterdam-Amstelland), ‘4800 euro aan openstaande boetes en meer dan 200 dagen aan openstaande gevangenisstraf opgelegd en uitgevoerd’ en de belastingdienst haalde tweeënhalve ton aan achterstallige belasting op (persbericht politie). In de media verschijnen samenvattingen van de diverse persberichten van de politie en in weblogs zien we reacties van Rotterdammers die vinden dat het een blauwe waas moet worden. Niet een week maar het gehele jaar door controle en toezicht op straat, het liefst om de 100 meter want ‘wat je op een dag ziet gebeuren is niet normaal meer’ (AD website 15 februari 2007).
In de Amsterdamse gemeenteraad stelt fractievoorzitster van Groenlinks Judith Sargentini vragen over de zogenaamde nodale controle. De Blauwe Vliet komt voort uit de nodale oriëntatie van de politie. Nodaal komt uit de geneeskunde of plantkunde: node betekent knoop, knobbel of verdikking. Op de website van de politieacademie valt te lezen dat nodale controle ‘veel verder dan boetes uitdelen’ gaat. ‘Het kwaad beweegt zich. Wij werpen een virtuele dam op om dat bewegen minder makkelijk te maken. Een beetje de functie van de stadspoortwachter van vroeger,’ zegt districtschef Arno Julsing over de nodale controle. Wij zijn de politie, maar staan ook impliciet voor het goede. Operaties als de Blauwe Vliet willen dit ook uitstralen. Het klinkt als de geallieerden in Irak en de coalitietroepen uit Lord of the Ring die ‘goedheid’, ‘schoonheid’ en ‘literaire gaven’ in pacht hebben. Bij operatie Spirit pakte de politie in 2002 en 2003 in Den Haag en Amsterdam massaal Roemeense en Bulgaarse mensen op. Ook een actie in het kader van het Goede tegen het Kwade. Op grond van het feit dat zij zich illegaal zouden ophouden in Nederland en overlast zouden veroorzaken werden zij in gereedstaande vliegtuigen gegooid en uitgezet. Behoorlijke gerechtelijke procedures ontbraken en onderzoek naar mensensmokkel, uitbuiting en vrouwenhandel werd niet gedaan terwijl tijdens de actie wel de tippelzone aan de Theemsweg in Amsterdam werd schoongeveegd.
Sargentini wil in de gemeenteraad weten of de Burgemeester het noodzakelijk vindt dat de stad regelmatig op slot gaat. Sargentini haalt een artikel aan uit de Telegraaf van 18 augustus 2006. Volgens de Burgemeester is deze omschrijving niet juist. ‘De stad gaat niet op slot, maar door een brede en integrale wijze van controleren op bepaalde knooppunten wordt aan mensen met verkeerde bedoelingen wel het signaal gegeven dat de kans dat ze gepakt worden groter wordt,’ zegt Cohen in zijn antwoord. ‘Deze controles passen wat mij betreft bij dat beeld (open samenleving red.).’ Hoe open deze samenleving in de ogen van Cohen is wordt duidelijk in het vervolg van de beantwoording van de vragen van Sargentini. ‘U komt het vanzelf wel tegen en u ziet ook dat er de afgelopen tijd in de stad vaker plaatsen zijn waar door politieagenten gecontroleerd wordt. … Dat wordt nog uitgebreid doordat niet alleen de Politie daar controleert, maar dat samen met andere organisaties doet. Dat betekent dat als er auto’s of fietsers langskomen, deze naar de kant worden gehaald en gecontroleerd worden. …’ De Burgemeester geeft aan niet actief op zoek te gaan naar illegalen in de stad. Volgens hem worden deze pas eruit gelicht als zij ‘potentiële overtreders’ zijn. Iedereen is echter een potentiële overtreder. Het achterlicht van je auto kan toevallig stuk zijn. Door de samenwerking van diverse diensten en de koppeling van de aanwezige bestanden zullen niet legale vreemdelingen er eerder uitgelicht worden.
De pracht en praal waarmee de resultaten van politie-operaties worden uitgevent lijken sterk op de public relations operaties van de Amerikaanse militairen overal ter wereld. Met namen als operatie ‘Just Cause’ in Panama (1989) of ‘Phantom Fury’ in Fallujah (Irak, 2004) wordt getoond hoe het Goede het Kwade zal overwinnen. De berichtgeving over zowel Panama als Fallujah laat tevens zien hoe weinig publieke en politieke verontwaardiging er over de aanwijzingen van schendingen van de mensenrechten is. Nu is het niet zo dat er tekenen zijn dat de Amsterdamse politie vorig jaar haar boekje volledig te buiten is gegaan tijdens de Blauwe Vliet. Toch roepen acties als de Blauwe Vliet en Spirit vragen op met betrekking tot die open samenleving.
In mei 2005 presenteerde de projectgroep Visie op de politiefunctie van de Raad van Hoofdcommissarissen het rapport Politie in Ontwikkeling. De nodale oriëntatie heeft zijn oorsprong in dit stuk. In dit visionaire rapport wordt gesproken over de digitale slotgracht. De Telegraaf zat er niet ver naast met het op slot gaan van de stad. Uitgangspunt van Politie in Ontwikkeling is dat door ‘de toegenomen dreiging van criminaliteit en terrorisme onveiligheid een onderdeel van het bestaan is geworden.’ En de ‘huidige tijdgeest ademt normhandhaving door repressie’ uit. De uitkomst laat zich raden. Een sterk politie-apparaat dat controlerend optreedt.
Uit onverwachte hoek komt er kritiek op de nodale oriëntatie van de politie. Eric Nordholt oud-hoofdcommissaris van politie Amsterdam-Amstelland en bekend van onder meer de preventieve arrestaties tijdens de Eurotop in Amsterdam in 1997 zegt in een interview met Alex de Jong en Marc Schuilenburg in het blad Gonzo: ‘Men zou niet moeten nadenken in termen van kwaad. … Ik heb ook nog nooit over criminaliteitsbestrijding gesproken. Dit vind ik een negatief concept. Je moet in mijn ogen strijden vóór iets en niet tegen iets.’ En op de vraag wat je moet doen met groepen die zich overal aan lijken te ontrekken zegt Nordholt: ‘De politie mist een maatschappijvisie. In dat opzicht leest het laatste rapport (Politie in Ontwikkeling red.) van de politie als een prestatiecontract dat door managers en technocraten is geschreven. … Nu gaat het enkel om kengetallen als het aantal aanhoudingen of de hoeveelheid bonnen die gehaald moeten worden.’
‘Het kwaad beweegt zich,’ en de moderne poortwachters bewegen zich als Grammaton Clerics uit de film Equilibrium door de stad op zoek naar ‘potentiële overtreders’. Spirit, Blauwe Vliet, wat staat ons te wachten als de nodale oriëntatie zijn greep krijgt op de stad. ‘Het kwaad beweegt zich,’ klinkt het apocalyptisch, alsof wij aan de vooravond van de Armageddon staan. Welke eindtijd zal het zijn. Een blauw waas hangt over de stad.