BOF:
“Een gevaarlijke cocktail van verschillende maatregelen is op komst, waardoor de AIVD bijna onbegrensde bevoegdheden krijgt.”
Naar aanleiding van een analyse van Bits of Freedom gonst het al een tijdje van de berichten op internet over op hand zijnde onbegrensde mogelijkheden die de AIVD binnenkort gaat krijgen. Het kan natuurlijk zijn dat we iets gemist hebben, maar het lijkt erop dat in de discussie ‘bevoegdheden’ en ‘controle’ door elkaar worden gehaald.
Onbegrensde bevoegdheden heeft de AIVD eigenlijk al sinds de invoering van de WIV in 2002. In die wet zijn bevoegdheden als observeren, afluisteren, infiltreren, inzetten van agenten e.d. ruim geregeld. Deze bevoegdheden mogen worden ingezet tegen organisaties en personen die door de doelen die zij nastreven ernstige aanleiding geven tot het ernstige vermoeden dat zij een gevaar vormen voor het voortbestaan van de democratische rechtsorde, dan wel voor de veiligheid of voor andere gewichtige belangen van de staat.
In de hausse van terrorismewetgeving is er de afgelopen jaren wel een voorstel ingediend dat zich begeeft op het werkterrein van BOF: het betrof onder andere de invoering van een verplichting tot gegevensverstrekking door bestuursorganen en categorieën personen en instanties in de sectoren financiële dienstverlening en vervoer, de beschikbaarstelling van geautomatiseerde gegevensbestanden door de desbetreffende bestuursorganen en aangewezen instanties ten behoeve van data-analyse en het bevorderen of treffen van maatregelen ter bescherming van door een dienst te behartigen belangen.
Deze voorgestelde uitbreiding van bevoegdheden is echter in 2009 al stil gelegd in de Eerste Kamer en zal zeker tot eind van dit jaar in de la liggen. Na het rapport van de Commissie Suyver (“Naar een integrale evaluatie van anti-terrorismemaatregelen”) is momenteel een evaluatie gaande waarbij ook het nut en de effectiviteit van de voorgestelde bevoegdheden worden meegenomen.
Waar BOF het heeft over ‘bevoegdheden’ betreft de analyse ‘controle’. Maar ook op dat terrein wordt de dienst niet ‘machtiger’. BOF hangt de analyse op aan het niet willen verschaffen van tapcijfers van de AIVD door de minister over andere jaren dan 2009. Daarnaast wil de minister, na een rapport van de CTIVD over het niet nakomen van de notificatieplicht door de AIVD, aanpassing van dat systeem.
Uit het algemeen overleg dat de Tweede Kamer op 15 september met de minister van Binnenlandse zaken had blijkt dat alle fracties vast willen houden aan de notificatieplicht. Aangezien deze wettelijk is vastgelegd zal een wetsvoorstel die deze plicht wil wegnemen momenteel geen meerderheid halen.
Interessant is overigens wel de opmerking van de minister dat hij nadenkt over ander mogelijkheden dan de notificatieplicht, zoals het ruimer toegang geven tot persoonsdossiers. Een pleidooi hiervoor is al eerder gedaan door de CTIVD en de Tweede Kamer zou hier serieus naar moeten kijken. Inzage in persoonsdossiers geeft achteraf een betere controle dan een standaard notificatieplicht.
Het gevecht over de tapcijfers van de AIVD blijft interessant, omdat het ook inzicht verschaft in de lange adem van de democratische controle van de Tweede Kamer. De tapcijfers over 2009 (1078 door de AIVD en 53 door de MIVD) werden afgedwongen na aanname van een motie van de Tweedekamerleden Gerkens, Teeven en Azough. Als de Tweede Kamer echt wil kan ze nu doorzetten en met een motie aangeven dat ze ook inzicht wenst in de andere jaren.
De macht van de AIVD verandert dus niet als, zoals BOF stelt “de meldingsplicht inderdaad wordt afgeschaft en we één Ministerie voor Veiligheid krijgen”. De bevoegdheden veranderen wel als het wetsvoorstel verplichte gegevensvertrekking weer uit de la wordt gehaald.
Wat de controle betreft zijn er sinds 2002 goede en slechte ontwikkelingen zichtbaar. Het instellen van de CTIVD, het werk van de Commissie Bestuurlijke Evaluatie AIVD en een grotere betrokkenheid van de Tweede Kamer zijn positieve ontwikkelen. Verbeteringen zijn echter wel nodig, bijvoorbeeld door het instellen van een inspecteur-generaal, die naast de rechtmatigheidscontrole van de CTIVD ook de effectiviteit van de AIVD controleert. Maar daarover een andere keer meer.