Advocaten, hulpverleners en vluchtelingengroepen kunnen te maken krijgen met benaderde vluchtelingen. Door meer bekendheid met het onderwerp kunnen zij betere voorlichting geven over de praktijken van de BVD en PID en hun contacten met de Vreemdelingendienst en kunnen asielzoekers op de hoogte worden gesteld van hun positie en hun rechten.

De beste methode om benaderingen te doen mislukken is natuurlijk de inlichtingendienst een stapje voor te zijn. Asielzoekers moeten direct na aankomst in Nederland ingelicht worden over de praktijken van de Vreemdelingendiensten, de PID en de BVD. Maar dergelijke informatie, bijvoorbeeld in de vorm van een folder, betekent dat een asielzoeker weet dat zijn verhaal niet alleen bij de contactambtenaar van Justitie terecht komt maar óók bij de Nederlandse geheime dienst. Hij zal veel terughoudender worden met het verschaffen van gegevens over zijn achtergrond, met alle gevolgen van dien voor zijn kansen op een verblijfsvergunning.
Dit dilemma kan echter niet worden opgelost zolang de asielprocedure in handen blijft van Justitie en zolang de BVD zich blijft bemoeien met vreemdelingen.
Het blijft daarnaast van belang ervaringen met de inlichtingendienst bij elkaar te brengen en zo mogelijk openbaar te maken. Ook als het gaat om contacten die in het verleden hebben plaatsgevonden. Ieder nieuw geval geeft meer inzicht in de methoden die de verschillende diensten hanteren. Ook daarom kunnen deze Tips en Aanbevelingen handig zijn.
1. Geen individuele oplossingen
Het is zaak zo snel mogelijk te reageren, als duidelijk wordt dat een vluchteling benaderd is. De aanbiedingen of bedreigingen
van de kant van de BVD kunnen voor asielzoekers een reden zijn te overwegen in te gaan op een benadering. Soms lijkt er in het begin misschien iets te winnen. Of is de nieuwsgierigheid naar de interesses van de BVD een reden om door te gaan met de gesprekken. Zelfs advocaten laten zich nog wel eens verleiden door de schijnbare voordelen die een ‘individuele oplossing’ voor benaderde asielzoekers biedt.
Op langere termijn is het echter maar de vraag wie er het meest gebaat is bij samenwerking met de inlichtingendienst. De asielzoeker verkeert per definitie in de zwakkere positie en het is maar afwachten wat de BVD waarmaakt van de mooie beloften.
2. Weiger mee te werken
Het beste advies voor asielzoekers: zeg meteen dat je niets met de BVD te maken wilt hebben. De BVD heeft geen enkel recht iemand te ondervragen. Ze mag alleen om vrijwillige medewerking vragen. Dat geldt ook voor verregaande nieuwsgierigheid van rechercheurs bij een Vreemdelingendienst. Zorg ervoor dat iedere asielzoeker weet dat hij of zij ten alle tijde recht heeft op bijstand van een hulpverlener of een advocaat.
3. Vraag om legitimatie
BVD-ers en PID-ers behoren zich te legitimeren. Ze zijn daartoe echter niet verplicht. Bij de Vreemdelingendienst is het een recht de legitimatie van de rechercheur waarmee men praat te mogen zien.
BVD-ers hebben een giro-achtig pasje bij zich met “Binnenlandse Zaken” erop en hun naam. Over dat pasje loopt een streep. Bij de PID is men in het bezit van een pasje van de gemeentepolitie. Raad asielzoekers aan altijd te vragen naar een legitimatiebewijs en de tijd te nemen om het te bekijken of de gegevens die erop staan over te schrijven.
4. Beschermen van eigen privacy
Veel benaderingen vinden bij asielzoekers thuis plaats. Zonder toestemming van de bewoner mag echter niemand over de drempel van hun woning komen (tenzij de politie in het bezit is van een huiszoekingsbevel, maar dat is wat anders). Niemand hoeft een onbekende binnen te laten en als bewoner kan men ongewenst bezoek altijd sommeren de woning te verlaten.
5. Maak een andere afspraak
Bezoek van de PID/BVD komt vaak onverwacht en daardoor bijna per definitie ongelegen, waardoor de benaderde overrompeld wordt. Door een afspraak te maken voor een later tijdstip of een andere dag ontstaat even de tijd goed te overdenken wat de consequenties van de uitnodiging tot een gesprek met een inlichtingendienst kunnen zijn. Probeer eerst uit te vinden waar het precies om gaat. Voor het maken van een andere afspraak is er de keuze tussen thuis of een openbare gelegenheid. Sommige mensen voelen zich meer op hun gemak in hun eigen woning. Tegelijkertijd is dat een inbreuk op de privacy. Het voordeel van een café is dat er een advocaat of andere bekende mee kan gaan, misschien zonder zich bekend te maken of juist om bij het gesprek aanwezig zijn. Ook als wel meteen een gesprek volgt, is het mogelijk voor te stellen ergens anders heen te gaan. Dat heeft ook tot voordeel dat het makkelijker is op elk gewenst moment zelf een einde te maken aan het gesprek door op te stappen.
6. Recht op een tolk of advocaat
Als de benadering van asielzoekers plaatsvindt bij de Vreemdelingendienst is het verschil met zomaar een praatje en een benadering meestal moeilijk te maken. Dat geldt zeker als ook nog sprake is van taalproblemen.
Asielzoekers kunnen ten alle tijde uitleg vragen, of een tolk. Overigens kan het nog problemen opleveren een goede tolk te vinden die het vertrouwen heeft van de asielzoeker of vluchteling, want lang niet alle tolken van de politie en Justitie zijn betrouwbaar. Als de uitleg te kort schiet, dan kan men weigeren te praten zolang er geen advocaat aanwezig is.
Zeker als de asielzoeker zich bedreigd voelt of denkt te begrijpen dat niet meewerken gevolgen kan hebben voor de verblijfsvergunning of asielstatus, is het beter voet bij stuk te houden.
Als van de politie geen tolk of advocaat bij het gesprek aanwezig mag zijn, dan is dat een duidelijke aanwijzing dat het om een BVD/PID-benadering gaat.
7. Niet te lang praten
Mocht het toch tot een gesprek komen en is voorbereiding mogelijk, dan is het goed, duidelijk te stellen dat er sprake is van tegengestelde belangen. De asielzoeker wil eerst weten hoe ze bij hem terecht zijn gekomen en waarom. De agenten willen eerst de asielzoeker peilen voordat ze opener zijn over hun eigen bedoelingen. Vergeet daarbij niet dat het voor BVD-ers dagelijks werk is mensen over te halen mee te werken. Via gesprekken over de asielprocedure, familie in het land van herkomst of bezigheden in Nederland wordt geprobeerd de asielzoeker aan de praat te krijgen. Is het gesprek eenmaal begonnen dan wordt het moeilijk er mee op te houden. Bovendien levert zelfs een gesprek over dagelijkse dingen de BVD nuttige details op. Het doorgeven van informatie kan altijd anderen schaden. ‘Onbelangrijke’ of ‘nietszeggende’ feiten bestaan niet.
8. Beëindiging van het contact
Een asielzoeker is niet verplicht iets te zeggen. Ook niet tegenover politie of Justitie. Als hij of zij vindt dat het gesprek is afgelopen, dan is het uit. Maak, indien gewenst, zelf een einde aan het gesprek door weg te gaan of het bezoek de deur uit te zetten.
Beloof nooit met niemand over het gesprek te praten, maar zeg meteen dat het verhaal naar de advocaat of naar vrienden gaat.
Als de benaderde geen contact meer wil, moet dat heel duidelijk zijn, desnoods door meerdere keren te zeggen dat op een volgende ontmoeting geen prijs wordt gesteld.
9. Vertel het verhaal
Wat er ook gebeurd, hoe vervelend de contacten ook zijn verlopen, het is het best om er meteen mee voor de dag te komen. Zorg dat duidelijk is bij wie de asielzoeker met zijn verhaal terecht kan. Door open met BVD-benaderingen om te gaan, kan de drempel om het te vertellen worden verlaagd. Meer bekendheid met het onderwerp zorgt er ook voor dat de asielzoeker zich realiseert dat hij niet de enige is. Dat kan voorkomen dat hij of zij in een geïsoleerde positie terechtkomt.
10. Maak een verslag
Bij het maken van een nauwkeurig verslag kunnen advocaten of hulpverleners een belangrijke rol spelen door ervoor te zorgen dat het verhaal snel en zo uitvoerig mogelijk op papier wordt gezet. Laat de betrokkene het hele verhaal vertellen, vraag naar details, naar dingen die de BVD bleek te weten en naar beloften die gedaan zijn.
11. Waarschuw alle betrokkenen
Een groot gevaar is de verdachtmaking in eigen kring. Ook daarbij geldt: hoe opener de benaderde is, hoe kleiner de kans op verdenking door andere land- of huisgenoten. De benaderde kan er niets aan doen dat de BVD bij hem terechtkwam. Het is niet zijn schuld, maar hij moet het wel vertellen. De mensen of groepen waar het de BVD om te doen is moeten in elk geval op de hoogte gesteld worden. Al was het maar om hen te waarschuwen dat mogelijk meer mensen in hun omgeving kunnen worden benaderd.
12. Publiciteit
Niet iedere benadering leent zich voor een uitvoerig verhaal in de krant. Toch is het goed om op de een of andere manier duidelijk te maken dat asielzoekers niet gediend zijn van de praktijken van BVD en PID. Advocaten en hulpverleners moeten stelling kunnen nemen tegen vage afspraken met de Vreemdelingendienst en deals, zoals het verlenen van een vluchtelingenstatus in ruil voor informatie. Een individuele oplossing voor één asielzoeker betekent grote problemen voor tien anderen en hun achterban.
Schrijf in plaats daarvan bijvoorbeeld een open brief naar de Vreemdelingendienst/PID om kenbaar te maken niet gediend te zijn van gesnuffel van inlichtingendiensten.