Een konferentie met als thema ‘Migranten, vluchtelingen en de rechten van de mens’ was aangekondigd voor 1 juni 1992. Op het programma stonden Schengen, Trevi, en de rol van inlichtingendiensten bij de vluchtelingenproblematiek. De combinatie van sprekers was opmerkelijk: na inleidingen van een Engelse advokaat en de Filipijnse asielzoeker Nathan Quimpo zouden onder meer het hoofd van de direktie Vreemdelingenzaken Nawijn en een juriste van het ministerie van Justitie hun visie op het onderwerp geven. Dat kon nog spannend worden. Een van de doelen van de konferentie was om tot konkrete voorstellen te komen over het Nederlands beleid op dit terrein: aanpassing van diverse wets- en verdragsteksten en aanbevelingen voor de opstelling van Nederland in Europees overleg. Vier dagen vantevoren besloot de organisatie de konferentie niet door te laten gaan. Alex de Meijer, een van de organisatoren legt uit waarom: “De belangrijkste reden is dat een aantal sprekers op het laatste moment uitviel. Daarbij kwam dat we van twee van de sprekers die nog wel zouden komen te horen hadden gekregen dat ze niet precies wilden ingaan op datgene dat wij ter diskussie wilden stellen. Je zou kunnen zeggen dat ze wat terugkrabbelden van het onderwerp. Dat wekte onze verbazing, omdat we al maanden bezig waren met de voorbereiding van de konferentie. De sprekers hadden al in december toegezegd dat ze zouden komen. We hebben dan ook het vermoeden dat de sprekers de onderwerpen ‘staatsveiligheid’ en ‘inlichtingendiensten’ toch liever uit de weg wilden gaan. We waren daarvoor ook gewaarschuwd: de konferentie zou politiek gevaarlijk zijn.”
Migranten en vluchtelingen wekken snel de aandacht van een inlichtingendienst. Het afgelopen jaar zijn in een aantal Europese landen migranten die al langere tijd daar verbleven gedetineerd of uitgewezen. Dit gebeurde op grond van verdenking van het in gevaar brengen van de openbare orde of het schenden van belangen van de staat. In Nederland kan de BVD zich op een eenvoudige manier op de hoogte stellen van de achtergronden van asielzoekers: de dienst kan vrij gebruik maken van de Justitie-dossiers met de gegevens die vluchtelingen hebben verschaft bij hun asielaanvraag. Die gegevens kunnen worden doorgegeven aan ‘bevriende zusterdiensten’, zo leerde de affaire-Quimpo. De al jaren in Vlaardingen woonachtige Palestijn Ibrahim Al-Baz werd op grond van een BVD-rapport – hij zou een gevaar zijn voor de openbare orde en veiligheid van Nederland – tot persona non grata verklaard. Zijn uitwijzing kon uiteindelijk worden voorkomen door mobilisatie van verschillende maatschappelijke groeperingen. Verschillende keren is aangetoond dat de BVD methoden van intimidatie en chantage gebruikt om vluchtelingen te bewegen tot het verstrekken van inlichtingen; naast de genoemde affaires zijn in het onderzoek van buro Jansen & Janssen De Vluchteling Achtervolgd tientallen zaken gedocumenteerd. Aanleidingen genoeg om de aandacht te vestigen op het kruispunt van vreemdelingenrecht, staatsveiligheid en de vrijheid van meningsuiting.

In plaats van de konferentie werd een vergadering gehouden waar een klein aantal mensen hun kennis en ervaringen konden uitwisselen. Een van de aanwezigen bij deze bijeenkomst was de Britse advokaat Pierre Maklouf, die raadsman was van tientallen Arabische mensen die gedurende de Golfoorlog in Engeland geïnterneerd werden. Louter vanwege hun afkomst waren zij gearresteerd, en werden zij zonder aanklacht of proces vastgehouden. Maklouf: “De Iraki’s, de Jordanezen, en Libanezen konden alleen voor een commissie van wijze mannen – een rechter, een ambtenaar van de vreemdelingendienst en een medewerker van MI5, het Engelse equivalent van de BVD – hun zaak bepleiten, zonder dat daarbij een advokaat aanwezig mocht zijn. Na de zittingen, die in de gevangenis plaatsvonden, zond de commissie een geheime aanbeveling naar de minister die vervolgens een beslissing nam over het al dan niet voortzetten van de detentie.” Ongehoord, meenden de Nederlandse aanwezigen, en bovendien ondenkbaar in de Nederlandse verhoudingen. Advokaat Maklouf op zijn beurt was verbijsterd toen hij begreep dat het in Nederland normaal en legaal is dat de BVD inzage heeft in de dossiers van asielzoekers. “Dat is in Engeland ondenkbaar, zoiets zou onmiddellijk leiden tot een enorm schandaal. Jullie hebben een kolossaal probleem hier.”

Naar aanleiding van de affaire-Quimpo kwam de vereniging Vluchtelingenwerk onopvallend in actie. Vluchtelingenwerk vroeg minister Dales om een schriftelijke garantie dat asielzoekers niet meer als informant benaderd zullen worden en ‘dat geen gebruik meer gemaakt zal worden van gegevens die aan Justitie verstrekt zijn in het kader van de asielprocedure buiten het kader van deze procedure’. Dales reageerde per brief met de korte mededeling dat het uitwisselen van vertrouwelijke gegevens tussen Justitie en de BVD wettelijk is toegestaan, en vermeldde daarnaast dat de BVD aan ‘regimes waar de eerbiediging van de mensenrechten niet is gewaarborgd’ nooit dergelijke gegevens verstrekt. Een woordvoerder van Vluchtelingenwerk liet weten dat tussen Dales en de Vereniging niet verder gecorrespondeerd is, maar dat het onderwerp binnen het bestuur van Vluchtelingenwerk nog wel de aandacht heeft.Ook Amnesty International toonde zich bezorgd: “Wij vinden dat de gegevens uit het asielverzoek uiterst vertrouwelijk moeten worden behandeld,” aldus Petra Catz van Amnesty International. “Het gaat ons er niet om dat de BVD nooit gegevens van Justitie zou mogen krijgen. Wel zou een verschil aangebracht moeten worden tussen enerzijds asielzoekers die zelf een gevaar voor de staatsveiligheid zijn, omdat ze bijvoorbeeld Beatrix willen vermoorden, en anderzijds asielzoekers die zelf niet verdacht zijn, maar benaderd worden omdat ze mogelijk informatie hebben over staatsgevaarlijke personen.” De BVD zou, vindt Amnesty International, geen gegevens meer mogen krijgen uit de dossiers van de laatste categorie asielzoekers.

Het meest verontrust is Amnesty over het feit dat vertrouwelijke persoonsgegevens uit de asielverzoeken aan ‘bevriende zusterdiensten’ zoals de CIA werden doorgegeven. Petra Catz: “Er wordt nu eenmaal verschillend gedacht over de eerbiediging van de mensenrechten door de CIA. Wanneer bij asielzoekers het idee ontstaat dat de informatie die zij verstrekken weer bij hun regering kan terechtkomen, kan dat ertoe leiden dat zij ervan afzien een asielaanvraag in te dienen. Dat zou een aantasting van een rechtvaardige asielprocedure betekenen.” Overigens zal niets de CIA in de weg staan wanneer zij de uit Nederland afkomstige informatie over Nathan Quimpo op haar beurt aflevert bij de Filipijns regering. Het ligt zelfs zeer voor de hand dat dat gebeurt, gezien de Amerikaanse betrokkenheid bij de bestrijding van het verzet op de Filipijnen.Of de nu in Nederland aanwezige Filipijns vluchtelingen en asielzoekers hier in de toekomst onbelemmerd kunnen verblijven moet afgewacht worden.In het in februari gepubliceerde rapport ‘Ontwikkelingen op het gebied van de binnenlandse veiligheid’ waarschuwt de BVD niet alleen voor bloedvergieten en ernstige verstoringen van de openbare orde door moslimgroeperingen, maar wijst de dienst ook expliciet op de het gevaar dat zou uitgaan van de in Nederland aanwezige Filipijns vluchtelingen. Het nauw aan het verzet gelieerde Filipijns collectief vervult, zo verklaart de BVD, een sterk sturende rol. ‘Aandacht van de BVD voor die organisatie is noodzakelijk, omdat van dat verzet geweldsdreigingen uitgaan tegen de fysieke- en veiligheidsbelangen van bondgenoten.’Wellicht is deze uiteenzetting van de BVD – en geen kamerlid heeft van de minister geëist de bewering serieus te onderbouwen – te interpreteren als voorzet; een argument om in de toekomst asielverzoeken van Filipino’s af te wijzen.

Nederland streeft naar een steeds meer gelijke rechtspositie voor niet EG-onderdanen: naarmate de vreemdeling langer legaal hier verblijft zullen zijn rechten toenemen. Een uitzondering kan echter gemaakt worden voor ‘criminele’ vreemdelingen. De jonge Marokkaan uit de kranten, die zich al tasjes rovend en sportwinkels plunderend een weg door de grote steden baant zal, ook al is hij al jaren legaal in Nederland, toch teruggestuurd kunnen worden naar zijn land van herkomst. Eenzelfde behandeling kan niet EG-burgers die een bedreiging vormen voor de openbare orde of de staatsveiligheid te wachten staan.
“Het is hoog tijd begrippen als openbare orde en staatsveiligheid meer inhoud te geven,” stelt Alex de Meijer. “De kriteria voor deze begrippen zijn nauwelijks gedefinieerd. Een verdere versteviging van de rechtspositie van migranten en vluchtelingen is noodzakelijk, en een voorwaarde om aan niet- Europeanen het recht op vrije meningsuiting te garanderen. Vrijheid van meningsuiting is bovendien een onmisbaar onderdeel van een goede integratie van minderheden. We gaan dan ook door met dit thema. Zo komen we er misschien ook achter wat nu precies de reden was dat de sprekers niet kwamen opdagen. We willen onderzoeken wat er aan de wetgeving zou moeten veranderen, en op dat gebied aanbevelingen doen. Moet je dan accepteren dat de BVD zonder meer toegang heeft tot alle informatie van asielzoekers, en dat slechts Europeanen vrijheid van meningsuiting hebben?”