Een Europese werkgroep zal onderzoeken hoe industriele spionage   door het onderscheppen van elecommunicatieverkeer kan worden voorkomen. Het onderzoek is ondermeer gericht op  afluisterpraktijken van de VS en Engeland.

Tot nu toe weigert de Nederlandse regering serieus in te gaan op   kamervragen over dit wereldwijde elektronische spionagesysteem dat door Amerika, Engeland, Australië, Nieuw Zeeland en Canada   wordt gerund. De afgelopen twee jaar was Echelon regelmatig in het nieuws. Onderzoeksrapporten van onder meer het Europees Parlement toonden aan dat dit oorspronkelijke militaire spionagenetwerk ook wordt ingezet voor economische doeleinden en voor bespionering van burgers en maatschappelijke organisaties als Greenpeace en Amnesty International.
Het kabinet weigert echter het bestaan van Echelon te bevestigen. De afgelopen twee jaar zijn er zes maal kamervragen over Echelon gesteld en het antwoord luidt steevast hetzelfde. De naar buiten gekomen informatie over Echelon zou ‘uitsluitend’ bestaan uit   ‘openbare bronnen’. En mocht er iets van waar zijn, dan zullen landen die afluisteractiviteiten verrichten daarover geen informatie   verschaffen. Nader onderzoek is dan ook niet zinvol. Cirkel gesloten – einde discussie.

De regering maakt zich er zo wel erg gemakkelijk van af. De informatie uit ‘openbare bronnen’ komt niet van de minsten,  bijvoorbeeld  van verschillende oud-medewerkers van de geheime dienst die uit de school klapten. Verder bestaat die informatie uit recent openbaar geworden officiële Amerikaanse regeringstukken over Echelon, octrooien die geheime diensten hebben aangevraagd  op de techniek die het grootschalig afluisteren mogelijk maakt en uit journalistiek onderzoek naar het gebruik van Echelon om orders bij Europeese bedrijven weg te kapen.
Bovendien zijn de afgelopen jaren uit onverdachte hoek details over de werkwijze van Echelon naar buiten gekomen. James Woolsey,   ex-directeur van de CIA, erkende in maart van dit jaar dat Amerika Europese bedrijven bespioneert om omkoperij en corruptie op het   spoor te komen. In een reactie op alle ophef in Europa schreef hij in de Wall Street Journal: ‘Yes, my continental European friends, we have spied on you. And it’s true that we use computers to sort   through data by using keywords.’

De vlakke discussie in Nederland over Echelon staat in schril contrast met ontwikkelingen in het buitenland. Het Europees   parlement heeft een uitgebreid onderzoek naar Echelon geïnitieerd en voert de druk steeds verder op. Ook in België, Denemarken en   Italië loopt onderzoek naar de Echelon-praktijken. Deze kritische houding komt voort uit een juiste inschatting van de belangen die   op het spel staan, en laat zich niet hinderen door blindelings vertrouwen in de Angelsaksische poot van het Transatlantischbondgenootschap.
Nederland zou hier nog wel wat van kunnen leren, want ook de belangen van Nederlandse bedrijven en burgers zijn in het   geding.Bedrijven riskeren het verlies van orders en de diefstal van industriële geheimen. De privacy van burgers staat onder druk, als   hun communicatie door buitenlandse inlichtingendiensten wordt onderschept.
Mininster Korthals van Justitie  erkent dat privacybescherming ook  in het informatietijdperk een overheidstaak is. In zijn net   verschenen nota ‘Internationalisering en recht in de  informatiemaatschappij’ schrijft hij: ‘De overheid behoort zorg te   dragen voor de bescherming van kwetsbare belangen. De samenleving als geheel wordt steeds afhankelijker van   elektronische middelen en daarmee dus kwetsbaarder.’

Als het over Echelon gaat beweert de minister dat mogelijke   buitenlandse afluisterpraktijken buiten de Nederlandse rechtsmacht   vallen, waardoor er niet tegen op te treden is. Maar juist op dit   terrein vindt intensief internationaal overleg plaats om te komen tot   internationale antwoorden op de nieuwe realiteit van de wereldwijde   informatiemaatschappij. In het onlangs afgesloten Europese verdrag inzake wederzijdse rechtshulp in strafzaken zijn uitgebreide   afspraken gemaakt over het grensoverschrijdend afluisteren door  de  Europese lidstaten. Zodra echter de woorden economische en   politieke spionage vallen, of de rol van (buitenlandse) inlichtingendiensten ter sprake komt, geeft het kabinet niet thuis.

De Nederlandse regering heeft natuurlijk boter op het hoofd.  Cees Wiebes en Bob de Graaff deden uitgebreid onderzoek naar   de Inlichtingen Dienst Buitenland, die tot haar opheffing in 1994 in Nederland Echelon-achtige taken verrichtte. Zij spreken in hun   boek Villa Maarheze van een ‘incestueuze verhouding’ tussen de IDB en het bedrijfsleven, en hebben moeten vaststellen dat dit voor   politici nooit een probleem is geweest.
In het nieuwe wetsvoorstel inlichtingen- en veiligheidsdiensten, dat in bespreking is bij de Tweede Kamer, wordt de introductie van een   Nederlandse variant op het Echelon-project wettelijk gezien   geregeld.
Volgens dat wetsvoorstel krijgt de Algemene Inlichtingen- en veiligheidsdienst AIVD (zoals de BVD dan gaat heten) een   economische inlichtingentaak. Bovendien krijgt de nieuwe BVD de bevoegdheid om al het satellietcommunicatieverkeer ongericht af te tappen en te doorzoeken met behulp van steekwoorden, hetgeen precies de Echelon-methode is.
Deze economische inlichtingentaak heeft tot doel de ‘vitale economische belangen van Nederland’ beschermen. Wat dat   precies is blijft duister. Op economisch vlak mogen inlichtingenonderzoeken plaatsvinden ‘waarbij de nationale   veiligheid als zodanig niet in het geding is of zich lastig laat   beredeneren.’ Dit laat zich lezen als een vrijbrief voor economische spionage.
In hetzelfde wetsvoorstel krijgt de nieuwe BVD ook de bevoegdheid om alle afgetapte versleutelde  berichten net zolang op te slaan, tot   de dienst ze kan ontsleutelen. Versleutelde berichten zijn interessant voor de inlichtingendienst, *omdat* ze versleuteld zijn,   staat letterlijk in het wetsvoorstel.
Dat maakt de reactie van de minister van Binnenlandse Zaken  (verantwoordelijk voor dit wetsvoorstel) op recente kamervragen over  Echelon nogal bizar. Wat raadt hij burgers en bedrijven aan die   bezorgd zijn over ongewenst afluisteren? Juist, versleutel uw communicatie…

Het komend jaar zijn tal van onderwerpen in de kamer aan de orde,  die handelen over de gevolgen van de informatierevolutie voor staat   en maatschappij. Het advies van de Commissie Digitale Grondrechten, de eerder aangehaalde nota van minister Korthals, het Cybercrime verdrag van de Raad van Europa, het Wetsvoorstel   Inlichtingen- en veiligheidsdiensten en de Wet Computercriminaliteit II zijn daar enkele voorbeelden van.
Het is niet wenselijk en niet reëel om hierbij de principiële discussies over de rol van (buitenlandse) inlichtingendiensten bij   economische en politieke spionage nog langer uit de weg te gaan. Het is de hoogste tijd dat het parlement zich hard maakt voor een   gedegen onderzoek naar de feiten en fictie van grootschalige  afluisterpraktijken. Op basis van een dergelijk onderzoek kan de   Kamer het kabinet opdragen om diplomatieke druk uit oefenen op de Echelon-landen of opdragen te komen tot internationale   verdragen die het gebruik van Echelon beperken of uitsluiten.
Dit kan bijvoorbeeld door aansluiting te zoeken bij een initiatief van de Europarlementariër Graham Watson. Zijn voorstel is om in   internationale mensenrechtenverdragen clausules op te nemen  tegen grootschalige afluisterpraktijken. In het digitale tijdperk moet   volgens Watson vertrouwelijke communicatie als een fundamenteel   mensenrecht worden gedefinieerd. Slechts in hoge uitzondering en volgens nauw omschreven criteria mag daar inbreuk op   plaatsvinden. En dat sluit dan weer mooi aan bij het advies de commissie digitale grondrechten, dat het recht op vertrouwelijke   communicatie in de Grondwet wil vastleggen.

Jelle van Buuren, Eveline Lubbers en Maurice Wessling (Bits of   Freedom) zijn de makers van Dossier Cryptografie,

NRC Handelsblad Opinie-pagina

vrijdag 16 juni