Nederlandse desinteresse in eigen veiligheidswaanzin
Daar was ie plotseling de ‘afluisterwet’ van de Verenigde Staten of de uitbreiding van die wet. De koppen in kranten en de uitspraken in
radioprogramma’s waren niet misselijk. “E-mails vallen VS vanzelf in de schoot; Om eerlijk te zijn ging het debat niet over privacy van buitenlanders” is in Trouw te lezen. Het Algemeen Dagblad gaat een stap verder “Amerikaanse spionage begint de spuigaten uit te lopen – VS maken met nieuwe wet afluisteren gemakkelijker”. Het is begin augustus 2007 en het Amerikaanse Congres staat op het punt om met reces te gaan. President Bush kan echter niet langer wachten en wil een wetswijziging doorvoeren. De oorlog tegen het terrorisme vraagt om ferm optreden en dat is George Bush toevertrouwd. Enkele dagen later is de storm over deze wet overgewaaid.
“De veiligheidsdienst NSA heeft nu niet alleen het recht om zonder instemming van de rechter communicatie af te luisteren als geen van de gesprekspartners in de VS is, maar ook als een van de twee partijen ‘redelijkerwijs’ buiten het land is,” is de uitleg van de Volkskrant van de wetswijziging, want het gaat hier om een wijziging van de FISA, de Foreign Intelligence Surveillance Act. De teksten in de kranten suggereren zeer ingrijpende maatregelen. “D66 vindt het veel te ver gaan dat de Verenigde Staten mails mogen inzien en telefoongesprekken in andere landen mogen afluisteren zonder rechterlijke toestemming, als de verbinding via de VS verloopt,” staat in een ANP bericht op 5 augustus 2007. Waar is echter de stemverheffing als de wijziging van de Wet op de Inlichtingen en veiligheidsdiensten in de Tweede Kamer wordt behandeld? En waar is de heftige discussie in de Nederlandse politiek als het dit soort maatregelen in Nederland betreft? En waar zijn de Nederlandse wetenschappers met hun commentaar als de wijziging van de WIV in behandeling is? Aan het eind van de behandeling, na de stemming klinkt nog wat gemor. Onze aandacht een jaar geleden ten spijt. Nee dan die VS-afluisterwet, afluisterwet VS of de uitbreiding van de afluisterwet, nee dat is erg, daar moeten we het liefst ronkend over schrijven. Door die stevige taal is er van enige nuance geen sprake meer en iedereen, inclusief wetenschappers, roepen om het hardst hoe erg het in de Verenigde Staten is. Waar gaat het echter over en hoeveel debat is er in de Verenigde Staten?
Bij de zogenaamde VS-afluisterwet gaat het om een wijziging van de FISA wetgeving in de Verenigde Staten. FISA staat voor Foreign Intelligence Surveillance Act en schept het wettelijke kader voor het afluisteren van ‘Foreign Intelligence’. Het gaat hierbij om afluisteren van telecommunicatie en elektronische communicatie en sinds 1994 gaat het ook om het toegang verschaffen tot ruimten. Bij ‘Foreign Intelligence’ gaat het om buitenlandse organisaties (zoals het ANC, Hezbollah, IRA, al Qaida), mogendheden (zoals Iran, maar ook het Verenigd Koninkrijk) en individuen die voor die organisaties of mogendheden werken of daaraan verbonden zijn (deze kunnen zowel buitenlanders zijn als Amerikanen). Het gaat hierbij om informatie aangaande mogelijk vijandig optreden, sabotage, terrorisme en illegale inlichtingenoperaties. De FISA is zodanig opgesteld dat de mogelijkheid bestaat dat de wet breder wordt geïnterpreteerd. Daarmee kan hij al snel in het gewone strafrecht worden gebruikt. De wet staat dan ook sinds de opstelling in 1978 ter discussie zowel bij wetenschappers, burgerrechten organisaties als in de rechtzaal.
De wijziging die President Bush begin augustus heeft ingevoerd zet de FISA-rechtbank buiten spel. “De uitbreiding van de aftapmogelijkheden volgt op een beperking er van in januari, toen de speciale geheime FISA-rechtbank oordeelde dat de regering voortaan een dagvaarding zou moeten aanvragen voor elke tap van een buitenlandse verdachte,” schrijft NRC-Next. De FISA-rechtbank is een speciale rechtbank en de gegevens en documenten in de zaken zijn geheim tenzij de FISA-rechter oordeelt dat ze vrijgegeven moeten/mogen worden . Het klinkt allemaal erg boosaardig van George Bush. De rechter verbiedt optreden van de overheid en de regering schept enkele maanden later de juridische mogelijkheden om het allemaal toch legaal te doen. Hebben we dit niet eerder gehoord? In Nederland na de uitspraken van de rechters bij de eerste twee Nederlandse terrorismeprocessen (Eikzaak en Jihadzaak) riepen ministers en parlementsleden om het hardst dat de wet gewijzigd moest worden. Wat President Bush doet is een gewoon politiek gebruik. Wordt je door de rechter afgewezen dan verander je de spelregels. Bij de wijziging van de FISA in augustus 2007 is er echter wel een opmerkelijk verschil. Ten eerste laat de FISA afluisteren van elektronische communicatie zonder rechterlijke toets toe. Bij deze bepaling is wel een beperking namelijk dat “there must be no ‘substantial likelihood’ that the intercepted communications include those in which a U.S. person is part,” er moeten voldoende waarborgen zijn dat er geen Amerikaan deel neemt aan de communicatie. Ten tweede worden door de FISA-rechtbanken in het algemeen aanvragen voor het afluisteren gehonoreerd. In 2005 werd geen enkel verzoek van de 2.072 afgewezen en in 2006 werd één verzoek afgewezen en 2.176 gehonoreerd.
De beperking door de geheime rechtbank waarvan sprake is in NRC-next werd helemaal niet in januari 2007 aangebracht. De FISA rechter besloot juist in januari 2007 dat de NSA (National Security Agency) de mogelijkheid kreeg om een zogenaamde ‘basket warrant’ te gebruiken. Dit is een gerechtelijk bevel waarbij het mogelijk wordt een groep mensen af te luisteren. Niet voor iedere individuele persoon hoeft de NSA dan de FISA-rechtbank te raadplegen. In juni 2007 besloot een andere FISA-rechter echter dat een ‘basket warrant’ niet toegestaan is. In de rechtzaak tegen de advocaat Lynne Stewart zijn enkele documenten vrij gegegeven van de FISA-rechtbank.
Eén aspect van de VS-afluisterwet-hype is wel correct, namelijk dat de Amerikanen veel afluisteren. Dit is al sinds 1988 bekend door een artikel van Duncan Campbell in de New Statesman. Het ging hierbij om een grootschalig afluisternetwerk van de Verenigde Staten, Engeland, Australië, Canada en Nieuw Zeeland, genaamd Echelon. Dat inlichtingen en veiligheidsdiensten nergens voor terugdeinzen werd in 2003 duidelijk toen Katherine Gunn onthulde dat leden van de Veiligheidsraad van de Verenigde Naties door het Verenigd Koninkrijk werden afgeluisterd. De Amerikanen zullen zich zeker niet terughoudend opstellen als het om afluisteren gaat, maar dat is al tientallen jaren bekend. De ophef in de Nederlandse media is dan ook misplaatst. Waarom reageerde men zo opgewonden? Zelfs wetenschappers deden aan de hype mee. Waarom was er zo weinig aandacht voor het publieke, wetenschappelijke en juridische verzet in de Verenigde Staten. In 2005 is een rechter van een FISA-rechtbank opgestapt in verband met het NSA-schandaal waarbij er sinds 2002 door de NSA mensen werden afgeluisterd zonder gerechtelijk bevel. In de Verenigde Staten is ten minste een volwassen debat, daar is in Nederland volstrekt geen sprake van. D66 doet populistisch mee door ook nog kamervragen te stellen, maar veel body heeft het niet. Jammer, want wij kunnen misschien een voorbeeld nemen aan het debat en de openheid in de Verenigde Staten.
FISA
Analyse van de FISA
Wikipedia over FISA