Veel Nederlandse gemeentes gaan, voordat ze een beslissing nemen over cameratoezicht, op excursie in Engeland, het walhalla van de CCTV (Closed Circuit Television, een systeem waarin een gebied volledig wordt bekeken door middel van camera’s). Arnhem, Ede, Rotterdam, Zwolle en Groningen zijn enthousiast over hun bezoek en de ervaringen die ze daar hebben opgedaan. Dit land is volgens deze gemeentes “veel verder” met cameratoezicht en er zouden “goede ervaringen” zijn. Hoe ver Engeland is en welke ervaringen er zijn, wordt hieronder beschreven in een kort overzicht van een aantal manieren van cameratoezicht en de consequenties ervan. De groei van camera’s in Groot Brittannië lijkt bijna ongeremd. In 1997 werd 150 tot 300 miljoen pond uitgegeven aan videocamerabewaking. Geschat wordt dat er momenteel jaarlijks 200.000 camera’s bijkomen. Vooral veel commerciële centra (central business districts) in steden worden volledig bewaakt door camerasystemen die kunnen zoomen en met behulp van infrarood ook ‘s nachts goede beelden leveren(2). De regering promoot camerabewaking en het Britse ministerie van Binnenlandse Zaken subsidieert veel van deze projecten. Politie, gemeentes en de plaatselijke detailhandel nemen vaak samen deel aan een cameraproject(3).

Een verklaring voor de enorme toename van camera’s in Engeland ligt ten eerste in de dreiging van bomaanslagen door de Noord-Ierse IRA. Met name na het ontploffen van een IRA-bom in 1993 in The City (het financiële hart van Londen) heeft cameratoezicht een grote vlucht genomen. Ten tweede kan een verklaring gezocht worden in de val van de muur in 1989. Na het einde van de Koude Oorlog hadden veel Engelse beveiligingsbedrijven die leefden van de beveiliging van de Oost-Westgrens geen bestaansrecht meer. Zij zochten vervolgens een nieuwe markt en vonden die onder andere in de ordehandhaving: dezelfde hightech software die aanvankelijk werd ingezet voor spionagedoeleinden konden ze nu verkopen aan burgers(4). Een derde oorzaak is het complete gebrek aan wetgeving. De Britse regering vraagt van de gemeentes slechts om een gedragscode op vrijwillige basis. Aan dit verzoek wordt echter niet altijd gehoor gegeven. Een woordvoerder van het Britse ministerie van Binnenlandse Zaken zegt dat er te veel verschillende CCTV-systemen zijn om daar een algemeen geldende standaard-gedragscode voor te ontwerpen. Uit onderzoek blijkt dat de bestaande gedragsregels, meestal per plaats vastgesteld, erg verschillen in stijl, inhoud en lengte(5).

Enkele voorbeelden van camerasurveillance

Sinds eind oktober 1998 bewaken in de Londense wijk Newham 248 camera’s permanent alle straten en steegjes. Daarnaast heeft Newham een heuse primeur in het inzetten van het programma Mandrake. Dit programma, dat gezichten herkent, koppelt het camerasysteem aan een computerdatabank. In november 1999 zei de bedenker van het systeem tegen HP/De Tijd: “In andere steden bleek CCTV een succes, maar de statistieken wezen er ook op dat het systeem nog voor verbetering vatbaar was. Men slaagde er nergens in overvallen en aanrandingen helemaal te doen verdwijnen. Ik verdiepte me in allerlei politieonderzoeken en ontdekte dat veel van die gevallen door recidivisten worden gepleegd. Het is onbegonnen werk zoveel gezichten te onthouden, bovendien kan een politieman zich hooguit twee uur op een monitor concentreren. Zo ontstond het idee de camera’s te koppelen aan een computerdatabank met foto’s van die recidivisten.”

In een minuut kunnen 15 miljoen mensen worden vergeleken met een foto. De operator beslist momenteel nog of een foto uit de computerdatabank en de opnames van de camera dezelfde persoon betreffen(6). De computer Mandrake zal dat binnen vier jaar helemaal zelf kunnen. Volgens The Observer(7) waren er al vergelijkbare systemen in zwang bij de Mexicaans-Amerikaanse grens en zijn deze ook getest op vliegvelden. Deze systemen konden echter maar één gezicht tegelijkertijd identificeren, terwijl Mandrake een groep gezichten kan scannen.

Wanneer een persoon één van de camera’s nadert komt er in de meldkamer een rode ring (frame grabber) om het hoofd, die vervolgens groen wordt als de computer het gezicht herkent. Er gaat een alarm af, de politie is gewaarschuwd en kan actie ondernemen. In de databank zitten foto’s van een honderdtal verdachten en veroordeelde criminelen die de laatste twaalf weken actief zijn geweest. Er zijn plannen om de databank uit te breiden met foto’s van pedofielen en verkrachters. Voor risicowedstrijden van West Ham United kan men bovendien van tevoren foto’s opvragen van eerder gearresteerde hooligans en die downloaden in Mandrake(8). Er zijn camera’s geïnstalleerd boven de trappen die naar de uitgang van het dichtstbijzijnde metrostation leiden. Zo kan de politie bepaalde mensen van tevoren al beletten in de buurt van het stadion te komen.

Mevrouw Parrat, woordvoerster van de burgerrechtenbeweging Liberty, waarschuwt in The Observer dat onschuldige mensen het slachtoffer zullen worden van dit systeem, omdat er onvermijdelijk fouten worden gemaakt. “Er is een balans tussen criminaliteitspreventie en onze individuele en collectieve vrijheden. Het gebruik van dit soort technologie slaat door naar de verkeerde kant van de weegschaal”. De heer Corbett, gemeenteraadslid van Newham, antwoordt in hetzelfde artikel dat “het inderdaad een burgerrechtenkwestie is. Onze prioriteit is de vrijheid van de mensen in deze buurt. Mensen moeten hun gang kunnen gaan zonder angst voor criminaliteit. Het recht van de meerderheid heeft de meeste aandacht, niet de rechten van criminelen”.

Het is bekend dat er twaalf pedofielen in het stadsdeel zijn die op vier bekende plaatsen bijeenkomen. Corbett: “Ik denk dat we een unanieme instemming moeten krijgen voor het gebruik van dit systeem om kinderen te beschermen. Het stadsdeel heeft camera’s in de buurt van scholen die gebruikt zouden kunnen worden door het Mandrake-systeem.”

Twee maatregelen zouden de privacy van gefilmde burgers moeten beschermen. Ten eerste zijn alleen de gezichten en een politie-identificatienummer beschikbaar voor de mensen achter de camera’s en geen verdere persoonsgegevens. Ten tweede verplicht de politie zich elke drie maanden de zestig tot honderd ‘targets’ te vernieuwen.

De criminaliteitscijfers zijn gedaald, zegt Corbett. Hij kan zich echter voorstellen dat sommige overtredingen en strafbare feiten zijn verplaatst naar andere wijken. “Een andere wijk, Tower Hamlets, is nu ook CCTV-camera’s aan het installeren.”

De heer Oldcorn, een woordvoerder van Software and Systems International, die het systeem ontwierp, schetst in The Observer het volgende toekomstbeeld: “Uiteindelijk is de enige manier om criminelen tegen te gaan, te zorgen dat ze geen veilige plek hebben om te schuilen. Langzaam maar zeker zal dit soort technologie het hele land bestrijken. Dan zal het niet meer aantrekkelijk zijn om een strafbaar feit te plegen.” Newham denkt erover na om in woonwijken ook verborgen camera’s te gaan installeren en het netwerk uit te breiden. “Het zijn goede stille getuigen, maar we vergeten niet de noodzaak van het menselijk element; nog geen van de camera’s is van een paal afgekomen om iemand te arresteren.”

Een ander voorbeeld van de vergevorderde technologie waarvan gebruikt wordt gemaakt bij het cameratoezicht in Engeland zijn de verkeerscamera’s in London. Het Driver and Vehicle Licency Agency beheert een database met alle Engelse kentekens en deelt deze met de politie via een computer. Normaal gesproken worden willekeurige auto’s door surveillerende agenten routinematig gecheckt via dit systeem. Hiermee wordt vanzelfsprekend maar een zeer beperkt deel van de auto’s door het systeem gehaald. Het is bovendien geen waterdichte methode: de persoon die het voertuig bestuurt hoeft niet degene te zijn die geregistreerd staat als eigenaar.

Naar aanleiding van de Bishopsgate Bombing in 1993 werden er negentig camera’s geplaatst die het verkeer in Londen in de gaten hielden. Van deze camera’s waren er 28 die acht invalswegen van de stad filmden. Ook de gezichten van bestuurders zijn op deze camera’s, die door reflecterend glas kunnen kijken, te zien. In mei 1996 werd het camerasysteem uitgebreid met een automatische nummerbordherkenning. Hierdoor wordt er een database gecreëerd met de nummerborden van alle passerende voertuigen. Verlaten deze het systeem niet na een bepaalde tijd, dan gaat er een alarm af dat de operator wijst op het betreffende voertuig(9).

Gebruik van opnames

Een voorbeeld van wat er met cameraopnames kan gebeuren bleek in januari 1999. De geweldloze actiegroep “Reclaim the Streets”, die al jaren acties voert tegen toenemend autogebruik, demonstreerde in 1998 met vierduizend personen in Birmingham. Deze demonstratie werd door de politie gefilmd, omdat men bang was dat “Reclaim the Streets” voor steeds meer chaos op de straten van Groot-Brittannië zou zorgen. Tijdens een bezetting van een straat blokkeerden deze vierduizend mensen vijf uur lang de straat. De politie arresteerde vijfendertig mensen. Beelden van nog dertig demonstranten die met een surveillancecamera waren vastgelegd werden verspreid via een politiekrant om de mensen alsnog te kunnen ondervragen. Een politieman van Scotland Yard zei dat men vreesde dat actiegroepen naarmate het millennium naderde meer militante en agressieve acties zouden voeren. De actiegroep verklaarde dat de incidenten die voorgevallen waren, uitgelokt waren door de politie en dat men vreedzame acties voorstaat(10).

Een ander voorbeeld is een uit de hand gelopen demonstratie in Londen op 18 juni 1999. Na afloop van deze demonstratie werden honderden tapes van gemaakte video-opnames door de politie doorgenomen. Uiteindelijk plaatste de politie 83 foto’s van deelnemers aan de demonstratie op het Internet en werd aan het publiek om hun identiteit gevraagd(11).

Kritiek

Privacy International, een organisatie die aantasting van privacy in het oog houdt, is erg kritisch over de toename van cameratoezicht in Engeland. Zij waarschuwt vooral voor de ingrijpende gevolgen van:

– Computerised Face Recognition: systemen die gezichten kunnen herkennen die in beeld komen bij een camerabewakingssysteem en automatisch vergeleken worden met een database van verdachte personen.

– Gevoelige infraroodsystemen. En dan met name Forward Looking Infrared Radar (Flir) systemen, die ook activiteiten achter muren kunnen ontdekken.

– Miniatuurcamera’s, bijvoorbeeld ter grootte van een luciferdoosje.

Verder zijn er een aantal privacy-waarborgen waaraan nog niet voldaan wordt:

– De mensen die achter de camera’s zitten en direct meekijken zouden een standaard training moeten krijgen en aan standaard voorwaarden moeten voldoen. Dit is nu nog niet het geval. De gevolgen daarvan zijn te lezen in het hoofdstuk De Operators.

– Er is geen verbod op de verkoop of de uitwisseling van beelden.

– Er is geen directe supervisie van het parlement.

Privacy International signaleert een ontwikkeling waarin cameratoezicht zo gewoon wordt dat er fundamentele veranderingen in politiek, maatschappij en privacy zullen komen: “Er is een groot risico dat de camerasurveillance-industrie uit de hand is gelopen. Gevoed door een algemeen aanwezig gevoel van angst, gaan de systemen een eigen leven leiden. Daarbij wordt geen maat gehouden en wordt voorbij gegaan aan elke vorm van publiek debat.”

De Engelse politie publiceerde diverse keren cijfers die daling van de criminaliteit als gevolg van cameratoezicht moesten aantonen. Volgens een rapport van het Scottish Centre for Criminology zijn die bewijzen van criminaliteitsvermindering weinig betrouwbaar. De gegevens zijn vaak verzameld over een betrekkelijk korte periode, in twijfelachtige omstandigheden en zonder zich te houden aan de regels van de statistiek. De enquêtes bestaan vaak uit subjectieve vragen en het resultaat wordt alleen in procenten weergegeven, zonder de absolute getallen erbij te vermelden. Verschillende criminaliteitscategorieën worden bij elkaar gevoegd. Dit maakt het onmogelijk een goed overzicht te krijgen over de effecten van cameratoezicht(12).

Uit hetzelfde Schotse rapport blijkt verder dat CCTV lang niet altijd een positief effect heeft. De onderzoekers onderzochten de effecten in Glasgow. Daar bleek na een jaar tijd dat de criminaliteit niet was gedaald na het plaatsen van camera’s. Evenmin namen de gevoelens van onveiligheid onder de bevolking in Glasgow af. De onderzoekers hekelen het beleid waarbij camera’s worden geplaatst in verband met onveiligheidgevoelens, omdat bekend is dat deze verschillen met het werkelijke risico een slachtoffer te worden. Als voorbeeld noemden de onderzoekers oudere vrouwen die vaak een buitenproportionele angst hebben beroofd te worden, terwijl de kans daarop relatief klein is. In een andere stad, Aidrie, was de criminaliteit wel afgenomen. Het ging hier om een kleine stad waarbij mensen die op het scherm verschenen makkelijker herkend konden worden door de politie(13).

Uit de verklaring van Privacy International blijkt dat oorspronkelijk de meeste camera’s geïnstalleerd zijn om inbraak, geweldpleging en autodiefstal te voorkomen. In de praktijk blijkt echter dat minder ernstige overtredingen als wildplassen, verkeersovertredingen, rommel maken op straat, dronkenschap, asociaal rijgedrag op parkeerplaatsen en “ongewenst gedrag” zoals roken op jonge leeftijd worden opgespoord. Wetenschapper J. Ditton zegt in juli 1999 in een artikel van de BBC: “Camera’s zijn bij de introductie van CCTV zo enorm gehyped als dé oplossing voor alle problemen, dat niemand heeft gezien dat het een kleine vooruitgang is voor de politie, maar een enorme achteruitgang op het gebied van de burgerrechten.” (14)

Conclusie

Engeland mag dan het Mekka van het cameratoezicht zijn, een land van melk en honing is het allerminst.

Ten eerste zijn de vormen die cameratoezicht in Engeland heeft aangenomen ernstig uit de hand gelopen. Er worden serieuze pogingen gedaan om een totaalbeeld te krijgen van delen van de bevolking, al staat dat op dit moment nog in de kinderschoenen. Het toepassen van intelligent cameratoezicht door kentekenlezers en gezichtsherkenning brengt het streven naar een totaalbeeld wel een stap dichterbij.

Ten tweede is door gebrek aan regels en wetten een wildwest-situatie op het gebied van cameratoezicht ontstaan. Er bestaat geen enkele duidelijkheid wat er wel en niet mag met camera-opnames. De door de poliie in een tijdschrift en op Internet geplaatste foto’s laten zien dat er van een terughoudend gebruik in ieder geval geen sprake is.

Ten derde wordt de belangrijke vraag, die aan elk cameradebat vooraf zou moeten gaan, niet gesteld: helpt cameratoezicht wel? En, als het helpt, helpt het dan voldoende om de serieuze bedreigingen voor de privacy te rechtvaardigen? Dit wordt momenteel door het rapport van Ditton en bijvoorbeeld de belangenorganisatie Privacy International ernstig betwijfeld.

Waarmee geconcludeerd kan worden dat het cameratoezicht in Engeland flink is ontspoord.

1. 1. BBC Online Network, CCTV out of focus with crime, 14 juli 1999

http://news2.thls.bbc.co.uk/hi/english/uk/newsid%5F394000/394021.stm

2. 2. Privacy International, Privacy International statement 1997

3. 3. Toezicht met camera’s: Toepassing, effectiviteit en juridische aspecten. N.J. Baas en C. Cozijn, WODC 1996

4. 4. The maximum surveillance society, The rise of CCTV, C. Norris en G. Armstrong, Uitgeverij Berg te Oxford in Engeland, 1999

5. 5. Privacy International, Privacy International Statement 1997

6. 6. Noordelicht, 16 novmber 1999

7. 7. The Observer, 11 oktober 1998

8. 8. HP/De Tijd, 5 november 1999

9. 9. The maximum surveillance society, The rise of CCTV, C. Norris en G. Armstrong, Uitgeverij Berg, te Oxford in Engeland, 1999

10. 10. De Mirror, 29 januari, 1999

11. 11. http://www.met.police.uk/police/mps/mps/press/city.htm

12. 12. Privacy International, Privacy International Statement 1997

13. 13. The effect of closed circuit television on recordered crime rates and public concern about crime in Glasgow, J. Ditton e.a. The Scottisch Office Central Research Unit, 1999

14. 14. BBC Online Network, CCTV out of focus with crime, 14 juli 1999

http://news2.thls.bbc.co.uk/hi/english/uk/newsid%5F394000/394021.stm