De heer Rabbae:

Kunt u middels concrete voorbeelden aangeven langs welke
vormen dit misbruik van vertrouwen zich manifesteert in deze
sector?

De heer Van de Bunt:

Ik heb drie grote vormen, drie verschillende vormen van dat
misbruik van vertrouwen, van het wekken van de valse schijn,
bestudeerd. En betreft frauduleuze feiten. Ik heb in totaal
achttien grote fraudezaken bestudeerd, die neerkomen op het
misbruik maken van het vertrouwen, waardoor schade is ontstaan bij
anderen. Een tweede vorm van valse schijn wekken is het misbruik
maken van rechtspersonen. Dat is overigens ook vaak het
gereedschap, de schroevedraaier als het ware, van de fraudeur, de
rechtspersoon. Maar daar hebben wij ook over geschreven hoe het
komt dat vooral rechtspersonen zich zo goed lenen voor dat
misbruik. Een derde vorm – en dan komen wij weer terug op
witwassen – het wekken van een valse schijn omtrent de herkomst
van het geld. ^Noot

2.9.2 Fraude

Fraude wordt opgevat als het misbruik van vertrouwen dat ertoe
strekt zichzelf of anderen wederrechtelijk te bevoordelen. In de
georganiseerde vormen van fraude kan de volgende onderverdeling
worden gemaakt: bestemming of aard van de handelswaar
verdoezelen,

– misbruik door valse activiteiten die de schijn wekken dat de
actor solvabel is of die de ware herkomst,

• misbruik door het ontlopen van persoonlijke aansprakelijkheid
  voor gewraakte handelswijzen,
• voorwenden van een legale herkomst van wederrechtelijk
  verkregen voordeel (witwassen). De onderzoeksgroep Fijnaut heeft 18
  grote fraudezaken nader onderzocht. Er zijn verschillende
  parasitaire vormen van fraude te onderscheiden: fraudevormen waarin
  de actoren op de wettige markt primair als slachtoffers moeten
  worden aangemerkt. Voorbeelden van deze parasitaire fraude zijn:
  het opkopen en leegplunderen van slecht lopende bedrijven, de
  zwendel met gefingeerde waardepapieren, methoden om beleggers te
  misleiden en BTW-fraude.

Daarnaast onderscheidt de onderzoeksgroep Fijnaut symbiotische
fraude: fraude waarin ook sprake is van verwijtbare betrokkenheid
van een deel van de wettige nijverheid. Sommige vormen van
EG-fraude (het gefingeerd in- en uitvoeren van EG-goederen),
BTW-fraude en merkvervalsing voldoen aan de definitie van deze vorm
van fraude. Sommige wettige deelnemers aan de markt deinzen niet
terug voor verwijtbare betrokkenheid bij de fraudeketen, vooral in
de rol van afnemers van de besmette goederen en diensten. Deze
symbiotische fraudezaken doen zich vooral voor in de olie-, vlees-,
zuivel-, tabak- en textielsector.

De heer Rabbae:

In het kader van de fraude kom je wel eens de termen
tegen van parasitaire fraude en symbiotische fraude.
Dat komt eigenlijk ook terug in uw eigen concept-studie. Kunt u dat
uitleggen?

De heer Van de Bunt:

Ja. Parasitaire fraudes zijn fraudes die een groot
financieel nadeel berokkenen. De winst voor de criminele
organisatie is het verlies, de schade voor het slachtoffer. Dat
drukt het woord parasitair uit. Je zuigt een bedrijf of je zuigt
een bepaalde bedrijfstak leeg en je gaat er met de winst vandoor.
Het is dus ook vaak een vluchtige fraudevorm, want als eenmaal de
klap is gevallen, maak je je snel uit de voeten. Bij
symbiotische fraude – en dat is eigenlijk wat gevaarlijker –
zie je dat er een zekere verwevenheid optreedt, dat bepaalde
onderdelen van een branche meeprofiteren van de fraude. Heel
simpel, wanneer je een BTW-fraude pleegt, kun je onder de prijs
bepaalde produkten doorverkopen. En bepaalde andere bedrijven, de
wettige bedrijven, vinden dat aantrekkelijk en kopen dat ook. Zij
kunnen dus mede voordeel behalen uit de gepleegde fraude.
Dat is dus een fraude die zich wat makkelijker innestelt en
een wat duurzamer leven leidt dan de fraude waar ik net op
doelde. ^Noot

De fraudedelicten worden door verschillende personen en groepen
gepleegd. ^Noot Het gaat steeds om mannen van middelbare
leeftijd met een autochtone achtergrond. Buitenlandse criminele
groepen zijn zelden georganiseerd actief op de fraudemarkt.
Daarnaast is het opvallend dat het aandeel van woonwagenbewoners in
de fraudezaken onevenredig groot is. Veel daders hadden eerder
fraude gepleegd. Er is sprake van criminele netwerken die ad hoc
worden samengesteld bij verschillende fraudevormen. Binnen de
netwerken bestaan interne sanctiesystemen met een nadruk op
positieve sancties: vooral het bieden van meer geld. Desondanks
zijn er ook bedreigingen met geweld. Uit de onderzochte fraudezaken
valt af te leiden dat menige vorm van criminele samenwerking ten
einde kwam door interne verdeeldheid. Daarbij speelde tevens een
rol dat medewerkers van criminele organisaties fraudeconstructies
voor zichzelf gingen opzetten. De verschillende dadergroepen hebben
onderling regelmatig contact. Er is geen duurzame relatie tussen de
drughandel en grootschalige fraude aangetoond.
De omvang van de georganiseerde fraude blijft onduidelijk.
Schattingen van de schade van frauduleuze praktijken zijn nagenoeg
onmogelijk. De vormen van georganiseerde fraude die zijn gevonden,
grijpen diep in het economische verkeer in. Fraudes met een
symbiotisch karakter veroorzaken niet alleen materile schade, maar
verstoren tevens de concurrentieverhoudingen.

De heer Rabbae:

Wij hebben het over de aard, de omvang en de ernst van
criminaliteit. Als wij dit projecteren op deze groepen, rijst de
vraag of er iets te zeggen valt over de omvang van de vermogens die
door middel van deze activiteiten zijn verkregen.

De heer Van de Bunt:

Laten wij eens beginnen met de schade die deze groepen
veroorzaken. Die schade viel niet in alle gevallen te becijferen.
Wanneer je marktontwrichtend werkt en op die manier schade
veroorzaakt aan bona fide bedrijven is dat moeilijk te becijferen.
In de gevallen waarin de schade wl te becijferen viel, een
twaalftal zaken, kwam de schade neer op 330 mln.

De heer Rabbae:

Schade aan wie?

De heer Van de Bunt:

Dat hangt af van de fraude waarover wij spreken. Als
wij het hebben over BTW-fraude die erop neerkomt dat je de overheid
laat uitbetalen, dan betaalt de overheid ten onrechte.
^Noot

2.9.3 Afscherming

De aangetroffen constructies waarmee criminele organisaties zich
afschermen voor gedupeerden en opsporingsorganisaties variren van
zeer ingewikkeld tot zeer eenvoudig. De meeste criminele
organisaties concentreren zich wat afscherming betreft op beperking
en manipulatie van informatiestromen (het slechts in beperkte kring
bekend maken van de activiteiten, verbod op onderling contact,
etc.). In een enkel geval zijn onoirbare externe contacten bij de
uitvoering van de fraudeconstructie gevonden, zoals de medewerking
van bankmedewerkers bij criminele handelingen. In enkele zaken is
aantoonbaar sprake van contacten tussen criminele groepen en
vertegenwoordigers van Nederlandse opsporingsinstanties. Het gaat
hierbij steeds om opsporingsambtenaren die informatie omtrent het
verloop van het strafrechtelijk onderzoek hebben laten weglekken
naar de criminele organisatie.

Toch is slechts een gering aantal fraudeurs in staat beschutting
te vinden in respectabele sociaal-culturele netwerken. In de
bestudeerde fraudezaken is slechts een gering aantal verdachten
hiertoe geneigd en in staat het wederrechtelijk verkregen vermogen
te investeren in produktiemiddelen, aandelen of andere minder
tastbare waarden. Ook hier lijkt van een systematisch vermenging
van de legale bovenwereld met de criminele organisaties nauwelijks
sprake te zijn.

2.9.4 Misbruik van rechtsfiguren

Criminele organisaties maken gebruik van verschillende
rechtsfiguren om hun criminele activiteiten te verbergen. Ondanks
het verscherpt toezicht op het gebruik van rechtspersonen bestaat
in de praktijk de nodige ruimte voor het ontwikkelen van
schijnconstructies. De meest vergaande vorm van afscherming is
gelegen in de constructie van het scheiden van juridische en
economische eigendom. Criminele groepen wijken steeds meer uit naar
buitenlandse rechtspersonen.

Ten aanzien van de besloten vennootschap is een aantal
criminaliteitsgevoelige factoren te onderscheiden. Daarbij blijft
de vaststelling van de identiteit van de oprichters van een
besloten vennootschap een probleem. Justitie komt nauwelijks tot
een grondige kwalitatieve toets van de aanvraag. De overdracht van
aandelen geschiedt sinds 1993 bij notarile akte, maar een
antecedentenonderzoek blijft daarbij achterwege. Vanwege de geringe
mogelijkheden tot controle wint de stichting van een besloten
vennootschap in het criminele circuit aan populariteit.

Er bestaat een levendige handel in rechtspersonen. Daarbij
spelen tussenpersonen een cruciale rol. Over de omvang van deze
markt blijft veel onduidelijkheid bestaan.

2.9.5 Witwassen

De heer Rabbae:

Is het witwassen een ernstig probleem of is het een
symptoom van de georganiseerde criminaliteit? Is het een probleem
op zich of is het een afgeleide van?

De heer Van de Bunt:

Tot voor kort werden het misdaadgeld en het witwassen
gezien als een staartje van het eigenlijke probleem. In de visie
van velen ging het primair om de drugfeiten en niet zozeer om de
druggelden. Ik denk dat nu bij steeds meer mensen het besef
doordringt dat niet de drugs voor de samenleving het grootste
probleem zijn, ook al vormen zij natuurlijk wel een belangrijk
volksgezondheidsprobleem, maar dat vooral de illegale opbrengst een
wezenlijk probleem is. Ik zou dit dan ook zeker niet willen zien
als een afgeleide, een

symptoom van het eigenlijke probleem. Gisteren werd hier al
gezegd dat wij eigenlijk niet weten hoe groot dat zwarte gat is.
Als wij niet weten hoeveel misdaadgeld er in de samenleving in
omloop is, kunnen wij ook niet gerust achterover leunen en zeggen:
het valt wel mee met de georganiseerde misdaad. Het is een
belangrijk probleem dat veel aandacht vergt. ^Noot

Het is moeilijk een goed beeld te krijgen van de omvang van het
witwassen van misdaadgeld en van de omvang van investeringen in de
legale economie. Het Meldpunt Ongebruikelijke Transacties heeft, in
de periode van februari 1994 tot februari 1995, 2.638 verdachte
transacties aangemeld bij de CRI. Het totaalbedrag dat met deze
meldingen is gemoeid is drie miljard gulden. Deze cijfers geven een
indicatie van de omvang van een deel van de witwaspraktijken in
Nederland. Aangezien politie en justitie pas recent bezig zijn met
strafrechtelijke onderzoeken naar witwaspraktijken ontbreekt
informatie over de omvang van het probleem.

Het fysiek verplaatsen van geld in weekendtassen of per post
komt geregeld voor. En van de mogelijkheden om geld over te maken
zonder een papieren spoor achter te laten wordt geboden door
ondergrondse banken. Ondergronds bankieren is een systeem waarbij
een persoon geld of waardepapieren overbrengt naar een begunstigde
in een ander land zonder dat de autoriteiten in beide landen
daarvan ook maar enige kennis of bewijsmateriaal bezitten. In het
recente verleden werden wisselkantoren gebruikt als eerste schakel
in een witwastraject.

Er zijn twee basispatronen van witwassen te onderkennen. In de
eerste plaats is er het lenen van zichzelf. In de tweede plaats
wordt misdaadgeld witgewassen via de effectenhandel en door te
handelen in onroerend goed. Misdaadgeld wordt ook gebruikt voor het
verstrekken van legale leningen. Het merendeel van de
witwastechnieken valt onder het creren van een legale winst, omzet
of inkomen. Van een directe relatie tussen criminele organisaties
en de effectenhandel is niet duidelijk gebleken.

2.9.6 Beoordeling

Financieel-economische criminaliteit maakt een belangrijk
onderdeel uit van het scala van activiteiten van criminele
organisaties in Nederland. Er bestaat echter weinig directe
verbinding tussen deze criminaliteit en de klassieke
drugcriminaliteit. Bij fraude en witwassen bestaat meer verweving
van de bovenwereld met de onderwereld dan bij de meer traditionele
vormen van georganiseerde criminaliteit (drughandel).
Georganiseerde criminaliteit in Nederland beperkt zich derhalve
niet tot drughandel of handel in andere illegale goederen. De
activiteiten van politie en justitie zouden zich niet alleen moeten
richten op het witwassen van druggeld, maar ook op andere vormen
van financieel-economische criminaliteit. De omvang van de
financieel-economische georganiseerde criminaliteit is nauwelijks
aan te geven, maar er zijn duidelijke aanwijzingen dat de omvang
toeneemt. Het lijkt erop dat, mede doordat politie en justitie deze
vorm van georganiseerde criminaliteit pas recent in onderzoek
hebben genomen, het inzicht minder groot is dan bij andere
verschijningsvormen van de georganiseerde criminaliteit. De
commissie acht het ongewenst dat zo weinig inzicht in de omvang van
de problematiek bestaat.

De financieel-economische georganiseerde criminaliteit in
Nederland is ernstig. Uit het vooral kwalitatieve beeld blijkt in
ieder geval dat financieel-economische georganiseerde criminaliteit
zeer schadelijk kan zijn voor het functioneren van de economie. Zij
kan nationale en internationale concurrentieverhoudingen aantasten.
De potentile schade van de financieel-economische criminaliteit
voor de samenleving is groot. In de onderzochte gevallen is voor
honderden miljoenen guldens gefraudeerd. De commissie heeft niet de
indruk dat op dit moment sprake is van een structurele vermenging
van de legale economische bovenwereld met criminele organisaties.
Dat neemt niet weg dat de commissie meent dat verhoogde aandacht
voor deze vorm van georganiseerde criminaliteit zeer wenselijk
is.

vorige        
volgende        
inhoudsopgave en zoeken