6.6. De VAN
De VAN – de Vereniging Automatenhandel Nederland – bestaat sinds
1971 en verenigt iets meer dan de helft van alle
speelautomatenhandelaren (400 van de 850). Samen exploiteren de
VAN-leden tachtig procent van
alle speelautomaten in Nederland, wat er op wijst dat de meeste
grotere bedrijven bij de VAN zijn aangesloten. De organisatie
streeft vooral naar eenduidigheid in het beleid; de huidige grote
gemeentelijke beslissingsbevoegdheid in de regels rond het gokken
leidt volgens de VAN tot willekeur en rechtsongelijkheid. Voorts
wil de organisatie dat de speelautomatenwereld een politiek
aanvaarde en maatschappelijk geaccepteerd en gerespecteerde branche
wordt. De vereniging begon enkele jaren terug een sterke lobby om
de negatieve beeldvorming die aan de sector kleeft te bestrijden.
De branche moet en wil de verantwoordelijkheid nemen voor haar
eigen vuil, zo schrijft de organisatie in haar beleidsplan
(VAN, 1989: 13). De VAN-leden verplichten zich tot het handhaven
van strengere voorwaarden rond de exploitatie van speelautomaten
dan door de overheid wordt geist; zelfregulering. Zo geldt er bij
de amusementshallen van VAN-leden een minimumleeftijd van 18 jaar,
in plaats van 16 jaar elders. Ook is de VAN organisator van de
cursus vroegsignalering van problematisch gokken aan de
Jellinek-kliniek. Daarnaast probeert de VAN gemeentelijke
convenanten af te sluiten omtrent het gokbeleid.
De werkelijkheid lijkt echter het nobele streven van
reputatie-verbetering in te halen. Het Horeca Interventie Team van
de Amsterdamse politie ontdekte vijf grote criminele organisaties
die zich zowel bezig hielden met horeca- als automatenexploitatie.
Samen beheerden zij meer dan de helft van alle Amsterdamse
gokkasten. Deze vijf ondernemingen hielden zich bezig met
drugshandel, witwassen van zwart geld, gedwongen plaatsing van
automaten door middel van wurg(pacht)construkties (brief van Van
Riessen aan de burgemeester van Amsterdam, 1993). Twee van deze
vijf bedrijven waren lid van de VAN. Uit dit onderzoek zijn echter
nog geen aanhoudingen voort gekomen, wat het voor de VAN moeilijk
maakt zich van malafide leden te ontdoen. De VAN kondigde daarop in
de media aan dat zij haar ledenbestand ging schonen; alle leden
zouden geroyeerd worden en voor nieuwe inschrijving moest ingevuld
worden of men al dan niet criminele antecedenten heeft. Dit
voornemen is niet doorgezet, wel moeten alle nieuwe leden voortaan
op hun aanmeldingsformulier verklaren dat zij een zuivere
bedrijfsvoering voor ogen hebben. Niettemin staan op de
VAN-ledenlijst nog steeds namen van diverse bedrijven die op zijn
minst contacten onderhouden met bekenden uit de onderwereld of in
het verleden zijn betrapt op vervalsing van merktekens. De VAN
geeft zelf aan problemen te ondervinden met het schonen van het
ledenbestand.
De meeste recente daad van zelfregulering door de VAN is de
instelling van een KEMA-keurmerk voor exploitanten van
speelautomatenhallen. Tijdens een bijeenkomst in het speelpaleis
Circus Zandvoort werden in mei 1995 de eerste drie certificaten
uitgereikt aan de eigenaren van grote speelautomatenhallen die
allen tevens betrokken zijn bij de branche-organisatie. Het
keurmerk heeft betrekking op de organisatie van de speelhal en
stelt onder andere voorwaarden aan de opleiding van het personeel
en schrijft regels voor rond de beveiliging van de speelhal. Dit om
een duidelijk onderscheid te maken tussen bonafide en minder
bonafide speelhallen, aldus de VAN in een persbericht. Ook
wordt de geldstroom van de gecertificeerde speeltenten van gleuf
tot fiscus inzichtelijk gemaakt, zo belooft de omschrijving.
VAN-lidmaatschap is alleen toegankelijk voor ondernemingen die zich
in hoofdzaak bezig houden met de exploitatie, handel of produktie
van speelautomaten. Caf-houders met een exploitatievergunning
worden niet tot de organisatie toegelaten, omdat de VAN dergelijk
ondernemerschap als een schadelijke vorm van concurrentie
beschouwt. De VAN zegt als gevolg van deze beperkende maatregelen
een aantal kleinere leden te hebben verloren. Het marktaandeel van
de VAN-leden is echter niet gedaald, hetgeen betekent dat de
kleinere bedrijven plaats maken voor grotere.