De zaaksofficier van justitie en wellicht in voorkomende
gevallen de CID-officier van justitie zijn bevoegd degelijke
verzoeken te doen. Er is formeel geen toestemming nodig van de
landelijke officier van justitie, al vervult deze sedert Schengen
een rol van toenemende betekenis. De officieren van justitie mogen
echter volgens de weinige rechtspraak terzake niet om meer vragen
dan waartoe zij zelf bevoegd zijn. ^Noot Het kan
voorkomen dat de Nederlandse politie optreedt in het buitenland.
Zij is daarbij gebonden aan het recht van de bezochte staat.

10.5.2 Grensoverschrijdende observatie en achtervolging in het
buitenland

Uitgaande grensoverschrijdende observatie vindt regelmatig
plaats. Zoals gezegd is dat in beginsel een zaak voor de lokale
officier van justitie. Deze wordt door de politie om toestemming
gevraagd. Als gevolg van de Schengen Uitvoeringsovereenkomst
fungeert de landelijke officier van justitie echter als
contactpunt. Deze zal zo snel mogelijk door de plaatselijke
officier worden geraadpleegd, zeker indien alsnog een
rechtshulpverzoek moet worden ingediend. Als het ernaar uitziet dat
de grensoverschrijdende observatie bewijsmateriaal zal opleveren,
wordt een rogatoire commissie gevraagd. Dit was bijvoorbeeld het
geval bij een zich herhalende aflevering in Spanje.

In 1993 bemiddelde het LCGO in 64 uitgaande observatie-acties
(in 1992: 62). Dit waren acties die in Nederland begonnen en
waarvan het te achtervolgen object een of meer grenzen passeerde.
In de 64 uitgaande zaken deed het LCGO 93 maal beroep op
buitenlandse instanties.

In 45 gevallen betrof het Belgi, 24 maal Duitsland. Wanneer de
observatie een gecontroleerde aflevering betrof naar Spanje of
Frankrijk had het LCGO contact met de collega’s in Belgi, Luxemburg
(totaal: 6x), Frankrijk (6x) en Spanje (5x) teneinde de observatie
in die landen te organiseren. Zoals hierboven reeds is vermeld
wordt grensoverschrijdende observatie door artikel 40 SUO geregeld.
De Nederlandse opsporingsambtenaar kan onder dezelfde voorwaarden
als zijn Belgische en Duitse collega in Belgi resp. Duitsland de
achtervolging voortzetten en tot staandehouding overgaan. Er is
echter n verschil: de achtervolgings- en staandehoudingsbevoegdheid
van Nederlandse opsporingsambtenaren kan zich over het gehele
Duitse grondgebied uitstrekken (terwijl de Duitsers een actieradius
van 10 km op Nederlands grondgebied hebben). Dit betekent dat een
observatieteam na verkregen toestemming vier vijf uur in Duitsland
kan blijven rijden; al rijdende wordt dit dan afgelost door een
Duits OT. Wat Belgi betreft geldt de achtervolgingsbevoegdheid ook
het gehele land en de aanhoudingsbevoegdheid tot maximaal 10 km
landinwaarts. Anders dan vroeger vraagt men tegenwoordig naar
verluidt voor een grensoverschrijdende observatie altijd
toestemming: 10 of 15 kilometer van de grens draaien we
onherroepelijk om, ook als we geen aansluitend buitenlands team
hebben kunnen krijgen.

De heer De Graaf :

Het laatste transport wordt tactisch geobserveerd, via het
peilbaken, door een observatieteam. Dan bent u dus al een
stukje verder, want tactische observatie doe je als er toch
een begin van verdenking is?

De heer Van der Veen:

Dat klopt.

De heer De Graaf:

Dus verdenkingen?

De heer Van der Veen:

Neen, neen, neen.

De heer De Graaf:

Nou stopt die tactische observatie bij de Nederlandse
grens.

De heer Van der Veen:

Ja, bij de grens.

De heer De Graaf:

Dat is toch op zichzelf een behoorlijk merkwaardig toeval
dat dit transport uiteindelijk leidt tot de aanhouding van de
betrokken chauffeur in Engeland?

De heer Van der Veen:

Ja, dat is jammer, eerlijk gezegd, die aanhouding.

De heer De Graaf:

Heeft u niet bij uzelf gedacht: h, wat is dat raar, dat
uitgerekend dat transport dan ook leidt tot aanhouding? Zou er
misschien sprake zijn van een informele politietip?

De heer Van der Veen:

Nou, ik herinner mij nog wel dat men, toen ik een dag later
op het IRT kwam – u kent het verhaal geloof ik al – tegen
mij zei: gut, jij hebt zeker een anonieme tip gegeven aan de
Engelsen. Daar was natuurlijk helemaal niks van waar.

De heer De Graaf:

De vraag nog eventjes. Zou u denken dat er een politietip is
gegeven?

De heer Van der Veen:

Dat weet ik niet. Het lag niet voor de hand. De bedoeling
was om een lijn op te rollen. En als die lijn niet zichtbaar was,
moest die zichtbaar worden gemaakt. En als het een lijn
Nederland-Engeland was, of weet ik veel welke landen er nog meer
tussen zouden kunnen zitten…

De heer De Graaf:

Maar waarom stopt dan de tactische observatie aan de
Nederlandse grens? Nou bent u zover dat u het ook tactisch kunt
gebruiken, u laat een observatieteam rijden en er kunnen
allerlei afspraken worden gemaakt over grensoverschrijdende
observaties, zelfs tot en met Engeland.
^Noot

Grensoverschrijdende observatie wordt overgenomen door de
buitenlandse autoriteiten. In Belgi gaat meestal maar n
persoon mee van het Belgische OT, bij de Franse grens staat
dan het Franse OT te wachten en het Nederlandse team rijdt
er achter aan; in Spanje wordt het wederom overgenomen door een
Spaans OT. In Zeeland schijnt grensoverschrijdende
observatie naar Belgi zeer gebruikelijk te zijn.
Incidenteel wordt gebruik gemaakt van buitenlandse kentekenplaten,
hetgeen in overleg met de teamchef van het OT gebeurt.
Ook niet-politile diensten treden soms grensoverschrijdend op. Dat
geldt zowel voor de douane als voor de AID. De Afdeling
rechercheondersteuning van de AID meldt dat drie vier keer per jaar
grensoverschrijdend wordt geopereerd in Belgi, twee keer per jaar
in Duitsland, en ooit een keer in Denemarken. Het tactisch team van
de DTOO (KLPD) ontvangt jaarlijks ongeveer 5 verzoeken voor het
plaatsen van peilzenderapparatuur in het buitenland.

Een voorbeeld betrof het plaatsen van een peilzender die werd
bevestigd op een bus die werd gebruikt voor hasjtransport. De reis
ging via Polen naar Marokko, waar hashish zou worden geladen en
naar Nederland moest worden gesmokkeld. Het was eerst de bedoeling
de zender in Duitsland te plaatsen. Toen deze poging mislukte werd
de peilzender geplaatst in Polen na overleg met de autoriteiten. In
deze actie bleef de bus staan en niet gebruikt. In dit geval werd
de beslissing genomen door de officier van justitie, en de
CID-officier nam de uiteindelijke beslissing.

10.5.3 Gecontroleerde aflevering in het buitenland

Dat gecontroleerde aflevering naar het buitenland voorkomt staat
vast. Bij het LCGO zijn in de periode van begin april tot 27
oktober 1995, 5 nieuwe uitgaande verzoeken gemeld en 4
vervolgverzoeken. ^Noot Een ouder voorbeeld is het geval
waarin circa meer dan 15.000 kg marihuana uit Colombia was
ingevoerd in Rotterdam. Lijfelijke observatie was niet mogelijk;
toch werd na een rechtshulpverzoek aan Belgi besloten met
plaatsbepalingsapparatuur de drugs te laten exporteren naar Belgi
en vervolgens kwam het terug in Brabant, waar tot aanhouding en
inbeslagneming is overgegaan.

Het is aannemelijk dat gecontroleerde aflevering in het
buitenland regelmatig voorkomt, al was het maar omdat niet alle
uitgaande verzoeken om gecontroleerde aflevering hoeven te worden
gemeld aan de landelijke officier en/of de LCGO. In diverse
gesprekken die de commissie heeft gevoerd is de indruk ontstaan dat
gecontroleerde afleveringen naar het buitenland inderdaad vaker
voorkomen. Bij een ARI komen tientallen keren per jaar (2 3 keer
per week of soms 1 keer per maand) verzoeken om gecontroleerde
afleveringen binnen, waarvan sommige in het buitenland worden
uitgevoerd. Het Douane informatie centrum werd in de laatste twee
drie jaar ongeveer 40 keer van gecontroleerde afleveringen op de
hoogte gesteld, welke over de buitengrenzen heengingen. Maar het
totale aantal gecontroleerde afleveringen waarbij douane betrokken
is ligt zeker hoger. Alleen al het Schipholteam, waarin Koninklijke
marechaussee en douane samenwerken meldt een gecontroleerde
aflevering aan Frankrijk van een partij marihuana, een heronezaak
naar Belgi en 44 cocane-zaken naar 15 verschillende landen.
^Noot In het Jaarverslag van de justitile dienst van de
Koninklijke marechaussee 1994 is sprake van 49 gecontroleerde
afleveringen binnen Nederland naar 18 verschillende andere landen –
in 1993 waren dat er 23. Er is waarschijnlijk overlap tussen de
aantallen door het Schipholteam gemeld en deze aantallen.

Dit opsporingsmiddel wordt met verschillende landen gehanteerd,
niet alleen in de buurlanden Belgi en Duitsland, maar ook in Spanje
en Portugal. Daarbij kunnen de Nederlandse liaisons in het
buitenland een rol
spelen, maar dit is niet noodzakelijk.
Er is ook een voorbeeld bekend van een gecontroleerde aflevering
naar het buitenland, waarbij de bevoegde buitenlandse autoriteiten
niet op de hoogte raakten en er aldus een soort doorlating naar het
buitenland plaatsvond. Dat deed zich voor met een transport
XTC-pillen naar Groot-Brittanni door het IRT Noord-Holland
Utrecht.

De heer Lith:

Wij hadden regelmatig contact met de Engelse liaisons,
alleen al geboren uit het feit dat wij die andere XTC-zaak hadden
gehad. En ik heb op een goed moment eens gesproken met een Engelse
liaison, zoals dat ook wel met de anderen ging, over soortgelijke
casustiek. Ik liep toen aan tegen het punt dat het rechtsstelsel
in Engeland anders was als bij ons als het gaat om
besluitvorming en hetgeen in het vermogen ligt van de officier van
justitie en de rechterlijke macht. Heel concreet heb ik met hem
gesproken over de vraag hoe wij dat oplossen. Uit dat gesprek is
mij volstrekt helder geworden dat hij zei: kijk, als je zoiets zou
hebben en je zou mij het vermoeden aanreiken dat zoiets zou
gebeuren, dan moet ik ervoor zorgen dat er gecontroleerd en
ingegrepen wordt, omdat dit zo past binnen ons stelsel. Dan moet ik
u toch zeggen dat dit niet paste in de methodiek van bestrijding
van georganiseerde criminaliteit waarin je probeert niet alleen de
kilo’s en de kerels te pakken maar ook om het gehele traject er uit
te lichten.

De voorzitter:

Maar heeft u daarmee in feite toch een politietip
gegeven?

De heer Lith:

Neen, ik heb geen tip gegeven. (..)

De heer De Graaf:

Het ging hier niet om het doorlaten van drugs op de
Nederlandse markt, maar om het feit dat u aanwijzingen, vermoedens
en wellicht zelfs verdenkingen had dat er sprake was van het
vervoer van XTC vanuit Nederland naar Engeland. Per keer
gaat het toch om, naar wij mogen aannemen, duizenden van die
pillen.

De heer Lith:

Ja, dat kan.

De heer De Graaf:

Pillen die dus uiteindelijk op de Engelse markt verdwenen
zijn, zonder dat de Engelse overheid daarvan op een of andere
manier op de hoogte kon worden gesteld. U heeft gezegd: het
rechtsstelsel is anders. Met andere woorden: als wij tegen de
Engelsen zouden zeggen dat we aanwijzingen dan wel vermoedens
hebben, dan zouden ze die wagen waarschijnlijk gaan controleren.
Betekent dit dat uw gesloten CID-circuit met betrekking tot dit
onderzoek u zoveel waard was, dat u dacht: nou ja, pech gehad voor
de Engelsen? Kan het eigenlijk wel dat, wanneer je aanwijzingen dan
wel vermoedens hebt, je een partij bewust door laat gaan naar een
buitenlandse markt zonder die buitenlandse overheid daarover te
informeren?

De heer Lith:

Kijk, op politieniveau praatten wij daarover. Ik heb nog
nooit gemerkt dat men daarvoor geen begrip had in welk buitenland
dan ook waarmee ik heb gesproken. Integendeel, er zijn ook wat
mensen bij ons komen kijken. Men vond de manier van werken om
criminele organisaties tot in de wortels aan te pakken en het niet
alleen over de kilo’s en de kerels te hebben, een uitstekende
werkwijze. Alleen niet overal is dat mogelijk, gelet op het
legaliteitsbeginsel. Dus in die visie hebben wij met de Zweden en
anderen daarover gesproken. Ik heb nooit gemerkt dat men daarmee
problemen had. Integendeel, er is bij mijn weten ook naar
aanleiding van deze casus altijd en goed samengewerkt met de
Engelsen. ^Noot

Er bestaat onduidelijkheid over de vraag of de politiek
verantwoordelijken hiervan op de hoogte waren.

De voorzitter:

Ik vraag u gewoon: is met medeweten van de Nederlandse
overheid XTC doorgevoerd naar Engeland, zonder daarvan de
autoriteiten op de hoogte te stellen? (..)

De heer Wooldrik:

Dan moet ik uit mijn herinnering putten. In het antwoord
staat dat het begrip medeweten een vrij gradueel begrip is. Wat
weet je? Wat wist je? Wat weet je zeker? Waar heb je een vermoeden
van? Waar heb je een vaag vermoeden van? Dat zijn de gradaties die
in het antwoord worden aangegeven. Op basis van informatie die de
minister en ik hebben gekregen, zijn wij tot de conclusie gekomen
dat het begrip medeweten een te sterke formulering is.

De voorzitter:

Maar wist u het?

De heer Wooldrik:

Ik wist het dus niet.

De voorzitter:

Heeft u het nagevraagd toen de vragen werden
gesteld?

De heer Wooldrik:

Ja. (..)

De voorzitter:

Wat was dat antwoord?

De heer Wooldrik:

Het is niet gebeurd met medeweten. Er waren aanwijzingen,
suggesties, mogelijkheden, maar van medeweten zodanig dat je de
Engelse autoriteiten daarvan op tijd op de hoogte kon stellen, was
geen sprake. Dat is het antwoord dat wij hebben gekregen.
(..)

De voorzitter:

Er is sprake geweest van het doorlaten van een partij XTC.
Dat is toen toch besproken met de heren Van der Veen en De
Beaufort?

De heer Wooldrik:

Er is inderdaad het vermoeden dat er XTC vanuit Nederland
naar Engeland is gegaan door een groepering die op dat
moment door de politie in kaart werd gebracht. Zo algemeen
geformuleerd, zeg ik ja. Maar het is niet zo dat men het willens en
wetens, bewust en met medeweten, heeft laten gaan en dat de
Engelsen erbuiten zijn gehouden. Zo is het niet.

De voorzitter:

Gezien de verplichtingen rond gecontroleerde aflevering
die in het VN-verdrag staan, dat staten elkaar op de hoogte
moeten stellen, was het toch beter geweest om dat wel te
doen?

De heer Wooldrik:

Als de informatie van dien aard was, dat de Engelsen er wat
mee konden. Naar het oordeel van degenen die deze beslissing hebben
genomen, was de informatie onvoldoende sterk om het verdrag daarmee
in werking te laten treden. ^Noot

Overigens is uit informatie van de Home Office gebleken dat de
Engelsen op grond van een eigen informatie-traject tot aanhouding
en inbeslagneming zijn overgegaan. ^Noot (Zie verder
hoofdstuk 7, De Delta-methode van deze bijlage.)

10.5.4 Informanten in het buitenland

De Nederlandse politie beschikt niet over veel informanten in
het buitenland. Het gebeurt echter wel dat mensen die gevraagd zijn
een crimineel transport te regelen zich melden bij de ambassade –
en dat zal vooral gebeuren bij een lokale liaison-officer.

Motieven om zich tot de Nederlandse liaison-officer in plaats
van tot de plaatselijke politie te wenden kunnen bestaan in a) de
vergeefse hoop op een visum; b) de hoop op een geldelijke beloning,
die in veel landen door de lokale autoriteiten niet wordt
verstrekt; c) angst voor corruptie bij de lokale politie. Indien de
informant zelf bij de zaak is betrokken wordt het contact
verbroken. In andere gevallen deponeert de liaison-officer zijn
verhaal bij de CRI die het dan beoordeelt en het bij een korps
probeert te slijten. Dat kan het korps resp. de CID-officier zijn
in de regio/ het arrondissement waarnaar het vervoer plaatsvindt.
Als een korps hierop reageert wordt een directe CID-matige lijn
ontwikkeld en wordt de liaison-officer van hieruit gestuurd omdat
hij (ondanks zijn CID-achtergrond en brede recherche-ervaring) geen
ervaren informantenrunner is. In andere gevallen wordt de informant
overgedragen aan de LCID; de liaison-officer is namelijk niet
bevoegd informanten te runnen. Zo’n overdracht doet zich
bijvoorbeeld voor als de betrokkene meldt vaker met informatie te
zullen komen. Het is aannemelijk dat de liaison-officer de
informant zeker in eerste instantie als contact blijft beschouwen,
wiens informatie kan worden gebruikt zonder dat hem de formele
informanten-status wordt verleend. Ontmoetingen met informanten en
contacten in het gastland worden altijd op de ambassade
gehouden.

Het is tenslotte ook mogelijk dat bijvoorbeeld een Duitse
informant die informatie heeft voor een kernteam gerund blijft
worden door de Duitsers. Het is niet alleen met het oog daarop
belangwekkend dat soms inlichtingen over de betrouwbaarheid van
informanten aan het buitenland worden verstrekt.

De voorzitter:

Meneer Theeuwes, werkt het
informantencoderingssysteem?

De heer Theeuwes:

Ik werk er zelf nooit mee, maar ik hoor er ook geen klachten
over. Ik neem dus aan, dat het goed functioneert.

De heer Barendregt:

Zelfs in het buitenland. Ik zal u een voorbeeld geven.
Een informant die bij ons op de zwarte lijst was geplaatst,
diende zich aan in Duitsland. Duitsland informeerde
bij ons en wij konden Duitsland zeggen, dat die
informant inderdaad onbetrouwbaar was. ^Noot

Een bijzonder geval deed zich voor met betrekking tot Bettine M. Om
haar positie van informant / kroongetuige te handhaven werd door de
Nederlandse autoriteiten een uitleveringsverzoek voor haar niet
gehandhaafd.

10.5.5 Infiltratie in het buitenland

Er zijn niet veel voorbeelden van infiltratie in het buitenland
bekend, waarbij de Nederlander een hoofdrol of een belangrijke
bijrol speelde.
In Canada is – op basis van een Memorandum of Understanding – een
twee-jaar durende actie geweest waarbij een Nederlandse infiltrant
op afroep beschikbaar was. Bij de inzet van een infiltrant in
Turkije werd de voorwaarde gesteld door de Centrale
toetsings-commissie dat de (Nederlandse) minister van Justitie op
de hoogte zou worden gesteld. Voorts is er het geval van een
infiltrant die in opdracht van de politie een
ontmoeting zou hebben in Spanje met een vooraanstaande Turkse
leverancier. Deze informant werd echter gearresteerd in Frankrijk
toen hij werd gesnapt met een koffer met geld die bestemd was voor
de criminele organisatie. Na vrijlating door het buitenland is hij
in Nederland met medewerking van de Kamer gearresteerd, opdat de
criminele organisatie geen repressailles zou uitvoeren.

Infiltratie in het buitenland vindt plaats op basis van
wederkerigheid, hetgeen wil zeggen dat een dergelijke actie slechts
wordt gehonoreerd indien de betrokken staat ook in Nederland
infiltratie-acties heeft mogen laten uitvoeren. Daartoe kan, zoals
met Canada, een Memorandum of Understanding worden gesloten. Het
ANCPI speelt dan een cordinerende rol. Opnieuw kan onderscheid
gemaakt worden tussen zaken waarin de Nederlander een bijrol
vervult (als zogenaamde klant, of als vriendin van de infiltrant
uit het ontvangende land) en zaken waarin een hoofdrol wordt
vervuld. Het uitgangspunt voor het optreden van een infiltrant in
het buitenland is dat hij in het buitenland niet meer mag dan hij
hier mag en dat er een Nederlands begeleidingsteam meegaat.

Ook de betrokkenheid van de verantwoordelijke officier van
justitie in Nederland is van belang. Binnen de Europese Werkgroep
worden afspraken gemaakt over het lenen van elkaars infiltranten.
Een Nederlandse infiltrant die in het buitenland opereert werkt
volgens de Nederlandse criteria (zelfs al mag men in dat buitenland
uitlokken).

De voorzitter:

Maar als een Nederlandse infiltrant onder Duitse regie
dingen zou doen die hij in Nederland niet zou mogen, voelt u zich
daar dan verantwoordelijk voor?

De heer Koers:

Als het een Duitse operatie is, voel ik me er niet
verantwoordelijk voor.

De voorzitter:

Is dat toch niet vreemd, dat we Nederlandse
opsporingsambtenaren hebben, politie-ambtenaren, die onder een
ander regime werken en dan gewoon ook maar dat regime volgen en dat
wij daar als het ware onze handen van af trekken, terwijl het wel
onze mensen zijn?

De heer Koers:

Ja, maar ik denk dat dan de vraag is of een politiechef,
waaronder ze vallen en die ze uitleent, verantwoordelijk is. Het
team valt dan namelijk niet onder verantwoordelijkheid van het
openbaar ministerie. Het is een politieteam. Je zou hooguit kunnen
zeggen, dat de korpschef en de hoofdofficier waaronder dat korps
valt daarop zouden moeten letten. Maar een zaaksofficier van
justitie of een unit-hoofd…

De voorzitter:

Heeft u daar in de praktijk ooit wel eens van
gehoord?

De heer Koers:

Neen. En zeker niet van problemen op dat gebied. Neen.
^Noot Het is voorgekomen dat een burgerinfiltrant in het
buitenland werd ingezet, waarbij hem toestemming werd gegeven een
aantal kleine strafbare feiten te plegen – een en ander in
samenwerking met de buitenlandse autoriteiten. Tenslotte moet
worden herinnerd aan de sap-firma in Zuid-Amerika die door de CID
Kennemerland als frontstore zou zijn gebruikt in verband met het
verschepen van drugs naar Europa.

---

vorige        
volgende        
inhoudsopgave en zoeken