7.4.1. Juridisch en economisch eigendom

Elke juridische eigenaar van onroerend goed staat ingeschreven
in het openbare register. In dit register (kadaster) zijn alle
zogenaamde leveringsakten opgenomen. Het economische eigendom
voorziet in de mogelijkheid om wel feitelijk eigenaar te zijn, maar
niet als zodanig geregistreerd te staan. In het geval van
economisch eigendom hebben de partijen onderling bij overeenkomst
de verdeling van rechten en plichten ten aanzien van het betrokken
onroerend goed bepaald. Economische eigendomsoverdracht houdt in
dat de juridische eigenaar alle rechten en plichten, alsmede het
risico van waardeverandering, aan de andere partij (de economische
eigenaar) overdraagt; het goed wordt evenwel niet aan hem geleverd.
De economische overdrachten van onroerend goed zijn derhalve niet
in het kadaster terug te vinden, tenzij het onroerend goed
hypothecair bezwaard is.

Aan een dergelijke overdracht kleven risico’s voor de koper.
Immers, de juridische eigenaar kan in principe aan een derde
verkopen. Om dergelijke risico’s uit te sluiten worden meestal
contractueel volmachten gegeven aan de koper om het onroerend goed
aan zichzelf over te dragen of om ten laste van de verkoper een
hypotheek te vestigen die hoger is dan de waarde van het onroerend
goed. Uiteraard kan het contract ter meerdere zekerheid ook in een
notarile akte worden vastgelegd. Het voordeel van een onderhandse
akte is evenwel dat deze niet wordt geregistreerd. In beginsel is
niemand buiten de beide partijen om op de hoogte van de
overeenkomst.

Op zichzelf kunnen er legitieme redenen zijn om juridisch en
economisch eigendom te splitsen. Op deze manier kan bijvoorbeeld de
op het onroerend goed rustende hypotheek worden overgenomen. De
constructie wordt vaak gebruikt bij beleggingsprojecten of bij
projectontwikkeling. Concurrenten worden op deze manier in het
ongewisse gelaten over de aankoopprijs.

Uit recente recherche-onderzoeken is evenwel ook gebleken dat de
constructie door criminele organisaties wordt toegepast om
onderhands aandelen over te dragen of crimineel geld te beleggen.
Het voordeel voor de criminele groepen is evident: men kan tamelijk
geruisloos opereren c.q investeren en de verhaalsmogelijkheden
worden met behulp van de constructie aanzienlijk beperkt. Zo is het
denkbaar dat het juridische eigendom overgaat in andere handen,
terwijl het economisch eigendom bij de oorspronkelijke eigenaar
blijft. Ook is het mogelijk het economische eigendom te laten
rouleren. Economisch eigendom biedt met andere woorden een goede
afscherming ten opzichte van de fiscus en de politie, omdat de naam
van de eigenaar geheim kan blijven. ^Noot

In het verlengde van de constructie inzake het scheiden van
juridisch en economisch eigendom kan een tweetal andere
rechtsfiguren worden onderscheiden waarmee criminele groepen hun
aandeel in criminele activiteiten en hun vermogen trachten te
verhullen. Het gaat daarbij om de lease- en de
consignatieconstructie. Deze vormen worden vooral toegepast om te
voorkomen dat beslag wordt gelegd op goederen van (leden van) de
criminele organisatie. De leaseconstructie heeft in het criminele
circuit breed ingang gevonden bij de onttrekking van luxe roerende
goederen (in het bijzonder auto’s en jachten) aan een mogelijk
beslag. Deze voorwerpen worden vaak met contant geld aangeschaft,
maar via een valselijk opgemaakt contract wordt de schijn gewekt
dat er sprake is van leasing.

Het in consignatie geven van goederen dient hetzelfde doel.
Goederen, die in werkelijkheid aan de leden van een criminele groep
toebehoren, zijn zogenaamd aan hen in consignatie gegeven. Dit
betekent dat de leden van de criminele groep zich voordoen als
commissionairs die de goederen op eigen naam en voor rekening van
de opdrachtgever mogen doorverkopen. Van een dergelijke constructie
is onder meer gebruik gemaakt in een recente witwasoperatie van
druggelden, die gecentreerd was rondom de handel in
luxe-automobielen.

7.4.2. Trust

De trust – een rechtsfiguur uit het Anglo-Amerikaanse recht
^Noot – is een rechtsverhouding die ontstaat wanneer een
insteller (trustor, settlor) de eigendom van n of meer goederen
overdraagt aan een ander (de trustee). De trustee is verplicht de
goederen te beheren en te besturen ten behoeve van n of meer
begunstigden (beneficiary) of ten behoeve van een bepaald doel
(charitable trust).

Er dient een overdracht plaats te vinden van de in de trust in
te brengen goederen; deze gaan van het vermogen van de insteller
over naar dat van de trustee. Echter, de overgedragen goederen
vormen een afgescheiden vermogen ten opzichte van het priv-vermogen
van de trustee.

De trustee kan een natuurlijk persoon of een rechtspersoon zijn.
De insteller kan zelf ook als trustee fungeren. De trust onstaat
dan op het moment dat de insteller verklaart bepaalde goederen niet
meer voor zichzelf te houden, maar voor n of meer begunstigden. Er
wordt dan van een declaration of trust gesproken, waarbij geen
overdracht van goederen plaatsvindt aangezien de eigenaar van de
goederen zelf als trustee optreedt.

Wanneer schulden ontstaan door het bestuur en het beheer van de
trustgoederen, dan zijn deze in beginsel slechts verhaalbaar op het
priv-vermogen van de trustee. Hierop zijn vele uitzonderingen
mogelijk, maar priv-crediteuren van de trustee kunnen nimmer
verhaal nemen op de trustgoederen.

Op de trustee rusten allerlei verplichtingen en bevoegdheden die
worden bepaald door de wet, de trustakte en het ongeschreven recht.
De trustee begaat breach of trust indien hij hiermee in strijd
handelt en is dan jegens de begunstigde persoonlijk aansprakelijk.
Vervreemdt de trustee de goederen in breach of trust, dan blijven
de rechten van de begunstigde onaangetast, tenzij de goederen
overgegaan zijn aan een derde die te goeder trouw is en de goederen
om baat gekregen heeft.

De begunstigde heeft onder bepaalde voorwaarden een recht van
tracing (vorderingsrecht) om trustgoederen die onbevoegd door de
trustee aan derden zijn overgedragen of onbevoegd vermengd met het
eigen vermogen van de trustee, terug te vorderen. Echter, wederom
geldt dat wanneer de goederen beland zijn bij een derde die te
goeder trouw is en het trustgoed om baat verkregen heeft, deze
derde een sterker recht heeft dan de begunstigde. De begunstigde
rest dan nog slechts de mogelijkheid een schadevergoedingsactie
tegen de trustee in te stellen. De trust is in Nederland niet
zozeer bekend in de angelsaksische betekenis van het woord, maar
veeleer in de hoedanigheid van bestuurder/aandeelhouder van
rechtspersonen. In het handelsverkeer is het niet ongebruikelijk om
het beheer over de rechtspersoon formeel in handen te stellen van
een trustmaatschappij. De trustee is niet zelden gelieerd aan een
handelsbank. Door middel van de trustfiguur kunnen partijen tot op
zekere hoogte anoniem aan het handelsverkeer deelnemen. Zeker bij
overnameconstructies kan het een gerenommeerde koper tot voordeel
strekken zijn naam buiten beeld te houden: ongewenste
prijsopdrijving kan op deze wijze worden voorkomen.

Het fenomeen trust heeft vooral ingang gevonden op de
Nederlandse Antillen en Aruba. Onder de paraplu van een
trustmaatschappij zijn op deze eilanden vaak tientallen, zo niet
honderden rechtspersonen terug te vinden. De trustmaatschappij kan
op verzoek van belanghebbenden ook zelf rechtspersonen oprichten:
vooral de in paragraaf 7.3.2 beschreven AVV is in dit verband erg
gewild.

Misbruik van de trust

Afgezien van de fiscale voordelen die het gebruik van een
Anglo-Amerikaanse trust met zich mee kan brengen, ^Noot
biedt deze rechtsfiguur voor criminele groepen een aantal
aantrekkelijke perspectieven. De voordelen zijn vooral gelegen in
de omstandigheid dat voor inbeslagneming vatbare
vermogensbestandelen met behulp van een trust buiten het bereik van
politie/justitie gebracht kunnen worden. Een voorbeeld kan dit
verduidelijken. ^Noot Verdachte A (insteller) draagt een
aantal waardevolle vermogensbestanddelen over aan een Delaware
corporation, die fungeert als trustee. De belangrijkste
aandeelhouder binnen de Delaware corporation is B, een stroman van
A. De begunstigde is een Panamese Incorporated, waarachter A door
middel van een andere stroman wederom schuilgaat. Tenzij de
constructie kan worden ontrafeld en A als beleidsbepaler en spin in
het web kan worden aangemerkt, zullen pogingen om het vermogen van
A in beslag te nemen, spaak lopen, omdat de bestanddelen in kwestie
formeel niet meer tot zijn eigendom behoren.

In de hoedanigheid van bestuurder/aandeelhouder van
rechtspersonen kan de trust voor criminele groepen een ideale
schuilplaats vormen. De kans op misbruik van de trust neemt toe
naarmate de trustee minder zicht heeft op hetgeen er met de formeel
onder zijn hoede gebrachte rechtspersonen gebeurt. De controle op
de gang van zaken is minimaal wanneer de trust een rechtspersoon
opricht en vervolgens aan n of meer tussenpersonen een blanco
machtiging afgeeft. In het volgende voorbeeld wordt uiteengezet
waartoe een dergelijke ondoorzichtige structuur kan leiden: Op
Aruba richt een trustmaatschappij tal van AVV’s op. Op het eiland
zelf fungeert de trustmaatschappij als wettelijke
vertegenwoordiger, ten behoeve van de bedrijfsvoering verleent zij
blanco volmachten aan twee Nederlandse mannen die betrokken zijn
bij de handel in drugs. Deze stappen naar diverse banken in
Nederland, Belgi en Duitsland om op naam van de AVV’s
bankrekeningen te openen. Met behulp van cheques aan toonder – op
papier afkomstig van een Panamese Incorporated – worden de
rekeningen volgestort. Vervolgens wordt het geld via een aantal
andere bankrekeningen richting Colombia geleid.

vorige        
volgende        
inhoudsopgave en zoeken