4.5. Recapitulatie
Nadere bestudering van de dadergroepen die op fraudegebied
actief zijn, heeft uitgewezen dat fraudeurs een bont gezelschap
vormen: aan de ene kant van het spectrum vinden we afgegleden white
collar criminals en aan de andere zijde opgeklommen blue collar
criminals. De groep fraudeurs bestaat voor het merendeel uit
autochtone Nederlandse mannen, behorend tot de na-oorlogse
generatie.
Meer dan drie kwart van de hoofdverdachten blijkt al eerder met
justitie in aanraking te zijn geweest; van deze groep beschikt ruim
een derde over 5 of meer justitile antecedenten. Deze notoire
recidivisten hebben zich vooral toegelegd op vermogens- en
fraudedelicten. Er is met andere woorden sprake van een niet gering
aantal gewoontefraudeurs. Mengvormen van drughandel en
georganiseerde fraude komen nauwelijks voor.
Bij fraudevormen waarin sprake is van een symbiose met de
wettige omgeving, blijken dadergroepen meer marktgebonden te
opereren dan bij parasitaire fraudevormen. Deze bevinding kan niet
los worden gezien van de noodzaak om, in geval van penetratie in
een legale bedrijfstak, over enige basale kennis te beschikken
omtrent de gang van zaken in de desbetreffende branche.
De aard van de samenwerking tussen personen en groepen laat zich
het beste omschrijven als netwerkvorming. Er is slechts een gering
aantal dadergroepen aangetroffen die doorgaan voor min of meer
zelfstandige organisaties. In het merendeel van de gevallen worden
op ad hoc basis combines gevormd. Veel van deze
samenwerkingsverbanden zijn slechts een kort leven beschoren.
Het gebruik van geweld als machtsmiddel om de naleving van
regels af te dwingen of een voorbeeld te stellen is in de
fraudewereld tamelijk ongewoon. Geweldsuitingen trekken niet alleen
onnodig veel aandacht van de opsporingsinstanties, maar evenzeer
van de wettige omgeving. Wel laat de casustiek betrekkelijk veel
gevallen van intimidatie en bedreiging zien. Vaak gaat er van de
houding en het gedrag van de leidinggevenden al enige dreiging uit.
Veel fraudeurs weten zelfverzekerdheid en brutaliteit te paren aan
een vlotte presentatie. Met die kwaliteiten pakken zij niet alleen
hun slachtoffers, maar vaak ook hun eigen medewerkers in. Positieve
sancties zijn zeker zulke belangrijke machtsmiddelen als negatieve
sancties: individuele medewerkers streven naar erkenning, status,
maar belangrijker nog, naar een ruime beloning op het materile
vlak. Loyaliteit moet met andere woorden ook (deels) worden
gekocht.
Als gevolg van de netwerkvorming die het merendeel van de
fraude-organisaties karakteriseert, hebben de hoofdverdachten van
de verschillende dadergroepen uiteraard veel contacten met andere
dadergroepen. Deze conclusie heeft niet alleen betrekking op
Nederland, maar ook op de ons omringende landen. Ten aanzien van
verschillende fraudevormen, zoals BTW-fraude en koppelbazerij, is
er zonder meer sprake van grensoverschrijdende netwerken. Er zijn
signalen dat criminele groepen uit het voormalige oostblok een
dominante positie in de EU trachten in te nemen ten aanzien van de
illegale handel in vlees-, zuivel- en landbouwprodukten. Vanuit
Zuidoost-Azi zouden onder meer grootschalige textielfraudes en
merkvervalsingen worden aangestuurd. Als gevolg van het in dit
opzicht te wensen overlatende empirische materiaal is onduidelijk
gebleven hoe dergelijke internationale syndicaten eruit zien en
opereren. Nader onderzoek zal hierover uitsluitsel moeten bieden.
Nu valt echter al te voorspellen dat de toenemende globalisering
van het handelsverkeer de nodige impact zal hebben op de aard en
omvang van de fraudepatronen en criminele netwerken die in het
Europa van de toekomst aan het licht zullen komen.