De meest recente aanpassingen vonden eveneens per
29 mei 2002 plaats. De organisatie ziet er als volgt uit:

• Democratische
  Rechtsorde
• Beveiliging Inlichtingen
  Buitenland
• Dienstleiding AIVD
• Bedrijfsvoering Strategie &
  Juridische Zaken
• Staatsveiligheid
• Nationaal Bureau voor
  Verbindingsbeveiliging
• Bijzondere
  Inlichtingenmiddelen

De Directie Strategie en Juridische Zaken is eigenlijk het
‘team rond van Hulst’, het hoofd van de AIVD. Zij houdt zich
bezig met de algemene strategie van de dienst, juridische en
parlementaire aangelegenheden en de interne en externe
communicatie. Het hoofd van deze directie is tevens plaats-vervangend
hoofd van de AIVD.
De Directie Bedrijfsvoering geeft managementadviezen en
houdt zich als facilitair bedrijf onder meer bezig met perso-neel,
automatisering en .nancin.

De Directie Democratische Rechtsorde verricht onderzoek
naar personen en organisaties die volgens de AIVD een bedrei-ging
kunnen vormen voor de democratische rechtsorde. Zij
werkt hierin vaak samen met de Directie Staatsveiligheid. De
directie richt zich op schending van grondrechten, ontrege-ling
van politieke besluitvorming en terrorisme en ander poli-tiek
geweld
Ze doet onderzoek onder andere naar terrorisme, islamiti-sche
organisatie’s, extreem-rechts, linkse actievoerders,
Molukkers, illegale migratie en mensensmokkel. Ook hield ze
zich bijvoorbeeld bezig met het Europees Kampioenschap
voetbal in 2000 in Nederland en Belgi.
Tevens onderhoudt ze ook de contacten met de bij elk poli-tiekorps
aanwezige Regionale Inlichtingendienst, de plaatse-lijke
‘ogen en oren’ van de AIVD.

De Directie Staatsveiligheid houdt zich eveneens bezig met
onderzoek naar personen en organisaties die een bedreiging
kunnen vormen voor de democratische rechtsorde. Tot haar
werkveld behoort onder meer onderzoek naar activiteiten van
buitenlandse inlichtingendiensten in Nederland, proliferatie
(verspreiding) van massavernietigingswapens, wapenhandel
en georganiseerde misdaad. Zo volgt zij onder andere de
inlichtingendiensten van Irak, Iran, China, Rusland en dien-sten
uit voormalig Joegoslavi, vooral wat betreft hun activi-teiten
onder uitgeweken landgenoten.

Directie Bijzondere Inlichtingenmiddelen is de ‘007’-afde-ling.
Naar eigen zeggen: ‘De directie Bijzondere Inlichtingen-middelen
levert bijzondere operationele informatie en dien-sten.
‘ Ze bevat onder andere de afdelingen Speciale Operaties
en Techniek. Deze leveren en plaatsen camera’s en a?uister-apparatuur,
zorgen voor valse sleutels en zetten in.ltranten
in. Ze heeft ook een afdeling open bronnen informatie die uit
bijvoorbeeld artikelen in kranten en tijdschriften informatie
vergaart. Tevens onderhoudt zij de contacten met buitenland-se
zusterdiensten.

De Directie Beveiliging houdt zich bezig met het bevorderen
van de beveiliging van gegevens waarvan de geheimhouding
door het belang van de staat wordt geboden, met het bevorde-ren
van de beveiliging van onderdelen van overheid en
bedrijfsleven die van vitaal belang zijn voor de instanthouding
van het maatschappelijk leven (Schiphol, Rotterdamse haven
en dergelijke) en met het verrichten van veiligheidsonderzoe-ken
naar personen die vertrouwensfuncies (gaan) vervullen
bij overheid en bedrijfsleven. In totaal ging het in Nederland
in 2000 om 41.804 uitgevoerde veiligheidsonderzoeken,
waarbij er 10.200 door de BVD werden uitgevoerd. In 1067
gevallen werd een verklaring van geen bezwaar geweigerd. In
bijna alle gevallen ging het hierbij om personeel in de burger-luchtvaart.
In de toekomst zal de AIVD ook een ?ink aantal vei-ligheidsonderzoeken
uitvoeren bij de politie.

De Directie Inlichtingen Buitenland doet onderzoek in het
buitenland naar ontwikkelingen of gebeurtenissen in bepaal-de
landen of regio’s die van invloed kunnen zijn of worden op
de nationale veiligheid.
Het Nationaal Bureau voor Verbindingsbeveiliging heeft
als belangrijkste taak het adviseren van de overheid over de
technische beveiliging van belangrijke informatie zoals staats-geheimen.
Ook ontwikkelt, vervaardigt en verspreidt het nbv
cryptografische hulpmiddelen.

Personeel en budget

Hoeveel mensen er bij de diverse directies werken is niet
bekend. De laatste keer dat de BVD hier gegevens over bekend-maakte,
was in 1997. Hoewel de organisatie nu iets veranderd
is, geeft het schema toch een beeld van de verhoudingen.

Vrouw
Man

directie 1 Strategie en planning
directie 2 Democratische Rechtsorde
directie 3 Staatsveiligheid
directie 4 Maatschappelijke en Economische belangen
directie 5 Operationele informatievergaring
directie 6 Management Advies en Centrale Faciliteiten

Sinds 1997 zijn er meer mensen in dienst van de BVD geko-men.
Volgens het eigen jaarverslag over 2001 werkten er 749
mensen bij de BVD: 252 vrouwen en 497 mannen. Dit is ten
opzichte van 1997 een toename van zo’n tweehonderd mensen.
Het beschikbare budget steeg navenant. Moest de dienst
het in 1990 nog doen met 60,1 miljoen gulden, met name aan
het eind van de jaren negentig steeg het budget gestaag naar
131 miljoen gulden in 2001. Grofweg kan gesteld worden dat
een kleine tweederde deel van dit budget besteed wordt aan
personeel, ongeveer eenderde deel aan materiaal en een klein
deel (enkele miljoenen) wordt geboekt onder de post ‘geheim’.

Sturing en controle
Sturing van en controle op de AIVD vindt op verschillende
niveau’s plaats. Allereerst is daar de minister van Binnen-landse
Zaken onder wiens verantwoording de AIVD valt. Hij
heeft maandelijks overleg met de dienst en krijgt een twee-maandelijkse
rapportage. De minister maakt daarnaast deel
uit van de Ministerile Commissie voor de Inlichtingen-en
Veiligheidsdiensten. Deze wordt voorgezeten door de minister-president
en bestaat verder uit de ministers van Defensie,
Buitenlandse Zaken, Justitie, Economische Zaken, Verkeer en
Waterstaat en Financin. Ook het hoofd van de AIVD, de dirEC -teur
van de Militaire Inlichtingen-en veiligheidsdienst (MIVD)
en enkele ambtenaren maken deel uit van de commissie. Ze
komt enkele malen per jaar bijeen om de AIVD en de MIVD
politieke sturing te geven. Ze houdt zich voornamelijk bezig
met beleidsmatige zaken, van echte controle zal op z’n hoogst
in indirecte zin sprake kunnen zijn.
De vaste Kamercommissie voor de Inlichtingen-en Veilig-heidsdiensten
is belast met controle op de AIVD en bestaat uit
de fractievoorzitters van de vier grootste partijen. Ze kan met
de minister van Binnenlandse Zaken en het hoofd van de AIVD
‘operationele aangelegenheden’ bespreken en rechtstreeks
vragen stellen aan de AIVD.
Zo op het eerste gezicht lijkt het met de controle op de
AIVD dus wel goed te zitten. De zware commissie van fractie-voorzitters
houdt immers in de gaten of de dienst zijn boekje
niet te buiten gaat. Er zijn echter jaren geweest dat ze slechts
n keer of helemaal niet bij elkaar kwam. In 2000 vond er
driemaal een bijeenkomst plaats. Daarnaast is er sprake van
eenrichtingverkeer: wat de AIVD niet wil vertellen, krijgen de
fractievoorzitters niet te horen en kunnen ze dus ook niet con-troleren.
En als ze al iets vernemen mogen ze hier met nie-mand
over praten in verband met hun geheimhoudingsplicht.
De commissieleden mogen geen hulp of advies inwinnen bij
anderen, ofschoon zij op veel gebieden een groot tekort aan
kennis hebben. Het is per slot van rekening ook bijna onmo-gelijk
degelijke kennis hebben van, bijvoorbeeld, extreem-rechts
n smokkel van langeafstandsraketten n de in Nederland
ontplooide activiteiten van de Iraanse geheime dienst. Het
schriftelijk openbaar verslag dat de commissie jaarlijks uit-brengt,
als ze tenminste bijeen is gekomen, stelt dan ook niet
al te veel voor. De BVD ontkent dit niet en schrijft in zijn jaar-verslag
van 2000 dan ook: ‘Gelet op de noodzaak van geheim-houding
van de operationele informatie blijft dit verslag door-gaans
beperkt tot een in algemene termen gestelde weergave
van de behandelde onderwerpen. ‘ Elk kamerlid kan de minis-ter
van Binnenlandse Zaken vragen over de AIVD stellen.
Een andere controlemogelijkheid waar bijvoorbeeld de
minister van Binnenlandse Zaken nogal eens mee schermt, is
de Nationale Ombudsman. Als iemand vindt dat de AIVD hem
of haar onjuist heeft bejegend, kan hij of zij als individuele
burger een klacht indienen bij de Nationale Ombudsman. Het
klinkt prachtig, maar is in werkelijkheid toch geen echt con-trolemiddel.
De belangrijkste reden hiervoor is dat uitspraken
van de Ombudsman niet bindend zijn. Ze zijn slechts advise-rend,
en de dienst kan ze desgewenst naast zich neer leggen.
Tot op heden heeft de Nationale Ombudsman geen enkele
klacht tegen de AIVD gegrond verklaard.
Inzage in de dossiers die de AIVD van personen heeft aan-gelegd,
is een ander mogelijk controlemiddel. Iedereen in
Nederland kan aan de AIVD vragen of er een dossier van hem
of haar aanwezig is en zo ja, of hij of zij daar inzage in kan
krijgen. In theorie zou dit een middel kunnen zijn om te kij-ken
of de AIVD zich bijvoorbeeld wel aan de wet houdt en of de
dienst niet zomaar ongericht alles en iedereen in de gaten
houdt. De praktijk is ook hier weer anders. Ten eerste is het de
dienst zelf die bepaalt wat er vrijgegeven wordt. Je moet er dus
maar op vertrouwen dat als je al inzage krijgt, je ook inzage in
je gehele dossier krijgt. Overigens kun je in beroep gaan als je
denkt dat de AIVD mr over je weet. De rechter moet wel inza-ge
krijgen in je gehele dossier en kan dan alsnog beslissen dat
er meer vrijgegeven moet worden. In de wet waaronder inza-ge
bij de AIVD valt, de Wet Openbaarheid van Bestuur (wob),
zijn zoveel gronden om inzage te weigeren dat het aantal
mensen dat daadwerkelijk inzage krijgt in het eigen dossier,
vrij gering is. Afwijzingen van de AIVD op een inzageverzoek
gaan dan ook bijna standaard gepaard met het volgende argu-ment:
‘Inzage wordt geweigerd omdat informatie inzicht geeft
in bronnen, werkwijze en (met name) het actuele kennisni-veau
van de dienst, dit gaat ten koste van goed functioneren
van de AIVD en daarmee ten koste van de veiligheid van de
Staat. ‘ Ook is het niet mogelijk om inzage te verkrijgen in
dossiers van anderen, zelfs niet als deze al overleden zijn.
Gedegen historisch onderzoek, dat ook een vorm van contro-le
kan zijn, is hierdoor onmogelijk Pas na vijfenzeventig jaar
worden gegevens openbaar gemaakt, en zelfs dan kan de
minister dit nog tegenhouden.
De nieuwe Wet op de Inlichtingen-en Veiligheidsdiensten
bevat enkele veranderingen op het gebied van controle. Een
door de minister van Binnenlandse Zaken ingestelde
Commissie van Toezicht zal gevraagd en ongevraagd onder-zoek
doen naar de AIVD. Zij zal onderzoeksresultaten rappor-teren
aan de minister en een jaarverslag uitbrengen, waarvan
een deel overigens geheim blijft. De commissie heeft in
beginsel toegang tot alles en iedereen bij de dienst, en mede-werkers
moeten haar hun medewerking verlenen. Ze heeft
echter geen sanctiebevoegdheid. Ze kan slechts adviezen
geven aan de minister van Binnenlandse Zaken. Deze kan
vervolgens beslissen wat er wel of niet doorgegeven of voor-gelegd
wordt aan de Tweede Kamer. Wat er daadwerkelijk met
bevindingen van de commissie gedaan wordt, blijft voorals-nog
de vraag.
Volgens de ‘noti.catieplicht voor grondwetschendingen’,
moet de AIVD in principe na vijf jaar melden aan een persoon
of er in een onderzoek naar hem of haar grondwetschendin-gen
hebben plaatsgevonden, dat wil zeggen a?uisteren, brie-ven
openen en inbreken. Als de AIVD weigert dit te melden,
moet hij dit doorgeven aan de Commissie van Toezicht. Deze
beoordeelt vervolgens of de weigergronden terecht zijn.

Samenwerking

De AIVD richt zich de laatste jaren meer en meer op samen-werking
met andere organisaties en diensten. Zo werkt hij
samen met de Militaire Inlichtingen-en veiligheidsdienst,
bijvoorbeeld op het gebied van wapenhandel of inzake navo-activiteiten.
Medewerkers van de Regionale Inlichtingen-diensten
(rid) van de politie voeren werkzaamheden uit voor
de AIVD. De AIVD heeft hierin een grote sturende rol. Dit geldt
ook voor de Bijzondere Dienst (bd) van de Koninklijke
Marechaussee, die te vergelijken valt met de rid. Daarnaast
loopt de AIVD vaak mee in speciale politieteams. Een voor-beeld
hiervan is het Bovenregionaal Rechercheteam van de
politie dat zich bezighield met het oplossen van acties van die-renrechtenactivisten
(zoals brandaanslagen op vleesverwer-kingsbedrijven
of nertsenbevrijdingen). Daarnaast heeft hij
periodiek overleg met de Dienst Specialistische Recherche
Toepassingen (DSRT ) van het KLPD, de landelijke politieorgani-satie.
De DSRT houdt zich onder meer met terrorisme en
gewelddadig activisme bezig. Met deze dienst wisselt de AIVD
ook stagiair( e) s uit. In het Afstemmingsoverleg Mensen-smokkel
werkt de AIVD samen met onder andere de
Koninklijke Marechaussee, het ministerie van Justitie en de
Immigratie-en Naturalisatiedienst (ind) om mensensmokkel
in kaart te brengen en tegen te gaan.

Binnen eu-verband en navo-verband werkt de AIVD samen
met andere inlichtingen-en veiligheidsdiensten. Daarnaast is
er samenwerking met individuele landen, zoals met Belgi in
het kader van het ek in 2000, en heeft de AIVD in een aantal
landen een eigen functionaris gestationeerd. AIVD-liaisons
zijn er in Amman (Jordani), Singapore, Washington (vs),
Moskou (Rusland) en Caracas (Venezuela). De dienst zorgt
ook voor inCIDentele informatie-uitwisseling met buitenland-se
inlichtingendiensten. Zo gaf de BVD op verzoek van de
Tsjechische geheime dienst een analyse van Nederlanders die
in 2000 in Praag gingen protesteren tegen globalisering.
Volgens de BVD waren ze allemaal geweldloos.