• Buro Jansen & Janssen, gewoon inhoud!
    Jansen & Janssen is een onderzoeksburo dat politie, justitie, inlichtingendiensten, overheid in Nederland en de EU kritisch volgt. Een grond- rechten kollektief dat al 40 jaar, sinds 1984, publiceert over uitbreiding van repressieve wet- geving, publiek-private samenwerking, veiligheid in breedste zin, bevoegdheden, overheidsoptreden en andere staatsaangelegenheden.
    Buro Jansen & Janssen Postbus 10591, 1001EN Amsterdam, 020-6123202, 06-34339533, signal +31684065516, info@burojansen.nl (pgp)
    Steun Buro Jansen & Janssen. Word donateur, NL43 ASNB 0856 9868 52 of NL56 INGB 0000 6039 04 ten name van Stichting Res Publica, Postbus 11556, 1001 GN Amsterdam.
  • Publicaties

  • Migratie

  • Politieklachten

  • Organisatie

    Volledige inhoudsopgave

    Wat precies het beleid is van de BVD en hoe deze dienst de
    zaken aanpakt, zal voorlopig moeizaam te achterhalen blijven.
    Over hoe de dienst in hoofdlijnen georganiseerd is, bestaat iets
    meer openheid. Aan de hand van de jaarverslagen, uitspraken
    van ministers, personeelsadvertenties en (sporadische) inter-views
    met BVD’ers valt er in grote lijnen wel een organisatie-schets
    te maken. Uitgebreide organisatieschema’s, .nancile
    jaarverslagen enzovoort, bij elke andere overheidsinstelling
    gewoon op te vragen, zijn voor de BVD nog een brug te ver.
    Sinds 29 mei 2002 is de naam van de Binnenlandse
    Veiligheids Dienst veranderd in Algemene Inlichtingen-en
    Veiligheidsdienst, de AIVD. De dienst valt onder verantwoor-ding
    van de minister van Binnenlandse Zaken.


    De meest recente aanpassingen vonden eveneens per
    29 mei 2002 plaats. De organisatie ziet er als volgt uit:

    • Democratische
      Rechtsorde
    • Beveiliging Inlichtingen
      Buitenland
    • Dienstleiding AIVD
    • Bedrijfsvoering Strategie &
      Juridische Zaken
    • Staatsveiligheid
    • Nationaal Bureau voor
      Verbindingsbeveiliging
    • Bijzondere
      Inlichtingenmiddelen

    De Directie Strategie en Juridische Zaken is eigenlijk het
    ‘team rond van Hulst’, het hoofd van de AIVD. Zij houdt zich
    bezig met de algemene strategie van de dienst, juridische en
    parlementaire aangelegenheden en de interne en externe
    communicatie. Het hoofd van deze directie is tevens plaats-vervangend
    hoofd van de AIVD.
    De Directie Bedrijfsvoering geeft managementadviezen en
    houdt zich als facilitair bedrijf onder meer bezig met perso-neel,
    automatisering en .nancin.

    De Directie Democratische Rechtsorde verricht onderzoek
    naar personen en organisaties die volgens de AIVD een bedrei-ging
    kunnen vormen voor de democratische rechtsorde. Zij
    werkt hierin vaak samen met de Directie Staatsveiligheid. De
    directie richt zich op schending van grondrechten, ontrege-ling
    van politieke besluitvorming en terrorisme en ander poli-tiek
    geweld
    Ze doet onderzoek onder andere naar terrorisme, islamiti-sche
    organisatie’s, extreem-rechts, linkse actievoerders,
    Molukkers, illegale migratie en mensensmokkel. Ook hield ze
    zich bijvoorbeeld bezig met het Europees Kampioenschap
    voetbal in 2000 in Nederland en Belgi.
    Tevens onderhoudt ze ook de contacten met de bij elk poli-tiekorps
    aanwezige Regionale Inlichtingendienst, de plaatse-lijke
    ‘ogen en oren’ van de AIVD.

    De Directie Staatsveiligheid houdt zich eveneens bezig met
    onderzoek naar personen en organisaties die een bedreiging
    kunnen vormen voor de democratische rechtsorde. Tot haar
    werkveld behoort onder meer onderzoek naar activiteiten van
    buitenlandse inlichtingendiensten in Nederland, proliferatie
    (verspreiding) van massavernietigingswapens, wapenhandel
    en georganiseerde misdaad. Zo volgt zij onder andere de
    inlichtingendiensten van Irak, Iran, China, Rusland en dien-sten
    uit voormalig Joegoslavi, vooral wat betreft hun activi-teiten
    onder uitgeweken landgenoten.

    Directie Bijzondere Inlichtingenmiddelen is de ‘007’-afde-ling.
    Naar eigen zeggen: ‘De directie Bijzondere Inlichtingen-middelen
    levert bijzondere operationele informatie en dien-sten.
    ‘ Ze bevat onder andere de afdelingen Speciale Operaties
    en Techniek. Deze leveren en plaatsen camera’s en a?uister-apparatuur,
    zorgen voor valse sleutels en zetten in.ltranten
    in. Ze heeft ook een afdeling open bronnen informatie die uit
    bijvoorbeeld artikelen in kranten en tijdschriften informatie
    vergaart. Tevens onderhoudt zij de contacten met buitenland-se
    zusterdiensten.

    De Directie Beveiliging houdt zich bezig met het bevorderen
    van de beveiliging van gegevens waarvan de geheimhouding
    door het belang van de staat wordt geboden, met het bevorde-ren
    van de beveiliging van onderdelen van overheid en
    bedrijfsleven die van vitaal belang zijn voor de instanthouding
    van het maatschappelijk leven (Schiphol, Rotterdamse haven
    en dergelijke) en met het verrichten van veiligheidsonderzoe-ken
    naar personen die vertrouwensfuncies (gaan) vervullen
    bij overheid en bedrijfsleven. In totaal ging het in Nederland
    in 2000 om 41.804 uitgevoerde veiligheidsonderzoeken,
    waarbij er 10.200 door de BVD werden uitgevoerd. In 1067
    gevallen werd een verklaring van geen bezwaar geweigerd. In
    bijna alle gevallen ging het hierbij om personeel in de burger-luchtvaart.
    In de toekomst zal de AIVD ook een ?ink aantal vei-ligheidsonderzoeken
    uitvoeren bij de politie.

    De Directie Inlichtingen Buitenland doet onderzoek in het
    buitenland naar ontwikkelingen of gebeurtenissen in bepaal-de
    landen of regio’s die van invloed kunnen zijn of worden op
    de nationale veiligheid.
    Het Nationaal Bureau voor Verbindingsbeveiliging heeft
    als belangrijkste taak het adviseren van de overheid over de
    technische beveiliging van belangrijke informatie zoals staats-geheimen.
    Ook ontwikkelt, vervaardigt en verspreidt het nbv
    cryptografische hulpmiddelen.

    Personeel en budget

    Hoeveel mensen er bij de diverse directies werken is niet
    bekend. De laatste keer dat de BVD hier gegevens over bekend-maakte,
    was in 1997. Hoewel de organisatie nu iets veranderd
    is, geeft het schema toch een beeld van de verhoudingen.

    Vrouw
    Man

    directie 1 Strategie en planning
    directie 2 Democratische Rechtsorde
    directie 3 Staatsveiligheid
    directie 4 Maatschappelijke en Economische belangen
    directie 5 Operationele informatievergaring
    directie 6 Management Advies en Centrale Faciliteiten

    Sinds 1997 zijn er meer mensen in dienst van de BVD geko-men.
    Volgens het eigen jaarverslag over 2001 werkten er 749
    mensen bij de BVD: 252 vrouwen en 497 mannen. Dit is ten
    opzichte van 1997 een toename van zo’n tweehonderd mensen.
    Het beschikbare budget steeg navenant. Moest de dienst
    het in 1990 nog doen met 60,1 miljoen gulden, met name aan
    het eind van de jaren negentig steeg het budget gestaag naar
    131 miljoen gulden in 2001. Grofweg kan gesteld worden dat
    een kleine tweederde deel van dit budget besteed wordt aan
    personeel, ongeveer eenderde deel aan materiaal en een klein
    deel (enkele miljoenen) wordt geboekt onder de post ‘geheim’.

    Sturing en controle
    Sturing van en controle op de AIVD vindt op verschillende
    niveau’s plaats. Allereerst is daar de minister van Binnen-landse
    Zaken onder wiens verantwoording de AIVD valt. Hij
    heeft maandelijks overleg met de dienst en krijgt een twee-maandelijkse
    rapportage. De minister maakt daarnaast deel
    uit van de Ministerile Commissie voor de Inlichtingen-en
    Veiligheidsdiensten. Deze wordt voorgezeten door de minister-president
    en bestaat verder uit de ministers van Defensie,
    Buitenlandse Zaken, Justitie, Economische Zaken, Verkeer en
    Waterstaat en Financin. Ook het hoofd van de AIVD, de dirEC -teur
    van de Militaire Inlichtingen-en veiligheidsdienst (MIVD)
    en enkele ambtenaren maken deel uit van de commissie. Ze
    komt enkele malen per jaar bijeen om de AIVD en de MIVD
    politieke sturing te geven. Ze houdt zich voornamelijk bezig
    met beleidsmatige zaken, van echte controle zal op z’n hoogst
    in indirecte zin sprake kunnen zijn.
    De vaste Kamercommissie voor de Inlichtingen-en Veilig-heidsdiensten
    is belast met controle op de AIVD en bestaat uit
    de fractievoorzitters van de vier grootste partijen. Ze kan met
    de minister van Binnenlandse Zaken en het hoofd van de AIVD
    ‘operationele aangelegenheden’ bespreken en rechtstreeks
    vragen stellen aan de AIVD.
    Zo op het eerste gezicht lijkt het met de controle op de
    AIVD dus wel goed te zitten. De zware commissie van fractie-voorzitters
    houdt immers in de gaten of de dienst zijn boekje
    niet te buiten gaat. Er zijn echter jaren geweest dat ze slechts
    n keer of helemaal niet bij elkaar kwam. In 2000 vond er
    driemaal een bijeenkomst plaats. Daarnaast is er sprake van
    eenrichtingverkeer: wat de AIVD niet wil vertellen, krijgen de
    fractievoorzitters niet te horen en kunnen ze dus ook niet con-troleren.
    En als ze al iets vernemen mogen ze hier met nie-mand
    over praten in verband met hun geheimhoudingsplicht.
    De commissieleden mogen geen hulp of advies inwinnen bij
    anderen, ofschoon zij op veel gebieden een groot tekort aan
    kennis hebben. Het is per slot van rekening ook bijna onmo-gelijk
    degelijke kennis hebben van, bijvoorbeeld, extreem-rechts
    n smokkel van langeafstandsraketten n de in Nederland
    ontplooide activiteiten van de Iraanse geheime dienst. Het
    schriftelijk openbaar verslag dat de commissie jaarlijks uit-brengt,
    als ze tenminste bijeen is gekomen, stelt dan ook niet
    al te veel voor. De BVD ontkent dit niet en schrijft in zijn jaar-verslag
    van 2000 dan ook: ‘Gelet op de noodzaak van geheim-houding
    van de operationele informatie blijft dit verslag door-gaans
    beperkt tot een in algemene termen gestelde weergave
    van de behandelde onderwerpen. ‘ Elk kamerlid kan de minis-ter
    van Binnenlandse Zaken vragen over de AIVD stellen.
    Een andere controlemogelijkheid waar bijvoorbeeld de
    minister van Binnenlandse Zaken nogal eens mee schermt, is
    de Nationale Ombudsman. Als iemand vindt dat de AIVD hem
    of haar onjuist heeft bejegend, kan hij of zij als individuele
    burger een klacht indienen bij de Nationale Ombudsman. Het
    klinkt prachtig, maar is in werkelijkheid toch geen echt con-trolemiddel.
    De belangrijkste reden hiervoor is dat uitspraken
    van de Ombudsman niet bindend zijn. Ze zijn slechts advise-rend,
    en de dienst kan ze desgewenst naast zich neer leggen.
    Tot op heden heeft de Nationale Ombudsman geen enkele
    klacht tegen de AIVD gegrond verklaard.
    Inzage in de dossiers die de AIVD van personen heeft aan-gelegd,
    is een ander mogelijk controlemiddel. Iedereen in
    Nederland kan aan de AIVD vragen of er een dossier van hem
    of haar aanwezig is en zo ja, of hij of zij daar inzage in kan
    krijgen. In theorie zou dit een middel kunnen zijn om te kij-ken
    of de AIVD zich bijvoorbeeld wel aan de wet houdt en of de
    dienst niet zomaar ongericht alles en iedereen in de gaten
    houdt. De praktijk is ook hier weer anders. Ten eerste is het de
    dienst zelf die bepaalt wat er vrijgegeven wordt. Je moet er dus
    maar op vertrouwen dat als je al inzage krijgt, je ook inzage in
    je gehele dossier krijgt. Overigens kun je in beroep gaan als je
    denkt dat de AIVD mr over je weet. De rechter moet wel inza-ge
    krijgen in je gehele dossier en kan dan alsnog beslissen dat
    er meer vrijgegeven moet worden. In de wet waaronder inza-ge
    bij de AIVD valt, de Wet Openbaarheid van Bestuur (wob),
    zijn zoveel gronden om inzage te weigeren dat het aantal
    mensen dat daadwerkelijk inzage krijgt in het eigen dossier,
    vrij gering is. Afwijzingen van de AIVD op een inzageverzoek
    gaan dan ook bijna standaard gepaard met het volgende argu-ment:
    ‘Inzage wordt geweigerd omdat informatie inzicht geeft
    in bronnen, werkwijze en (met name) het actuele kennisni-veau
    van de dienst, dit gaat ten koste van goed functioneren
    van de AIVD en daarmee ten koste van de veiligheid van de
    Staat. ‘ Ook is het niet mogelijk om inzage te verkrijgen in
    dossiers van anderen, zelfs niet als deze al overleden zijn.
    Gedegen historisch onderzoek, dat ook een vorm van contro-le
    kan zijn, is hierdoor onmogelijk Pas na vijfenzeventig jaar
    worden gegevens openbaar gemaakt, en zelfs dan kan de
    minister dit nog tegenhouden.
    De nieuwe Wet op de Inlichtingen-en Veiligheidsdiensten
    bevat enkele veranderingen op het gebied van controle. Een
    door de minister van Binnenlandse Zaken ingestelde
    Commissie van Toezicht zal gevraagd en ongevraagd onder-zoek
    doen naar de AIVD. Zij zal onderzoeksresultaten rappor-teren
    aan de minister en een jaarverslag uitbrengen, waarvan
    een deel overigens geheim blijft. De commissie heeft in
    beginsel toegang tot alles en iedereen bij de dienst, en mede-werkers
    moeten haar hun medewerking verlenen. Ze heeft
    echter geen sanctiebevoegdheid. Ze kan slechts adviezen
    geven aan de minister van Binnenlandse Zaken. Deze kan
    vervolgens beslissen wat er wel of niet doorgegeven of voor-gelegd
    wordt aan de Tweede Kamer. Wat er daadwerkelijk met
    bevindingen van de commissie gedaan wordt, blijft voorals-nog
    de vraag.
    Volgens de ‘noti.catieplicht voor grondwetschendingen’,
    moet de AIVD in principe na vijf jaar melden aan een persoon
    of er in een onderzoek naar hem of haar grondwetschendin-gen
    hebben plaatsgevonden, dat wil zeggen a?uisteren, brie-ven
    openen en inbreken. Als de AIVD weigert dit te melden,
    moet hij dit doorgeven aan de Commissie van Toezicht. Deze
    beoordeelt vervolgens of de weigergronden terecht zijn.

    Samenwerking

    De AIVD richt zich de laatste jaren meer en meer op samen-werking
    met andere organisaties en diensten. Zo werkt hij
    samen met de Militaire Inlichtingen-en veiligheidsdienst,
    bijvoorbeeld op het gebied van wapenhandel of inzake navo-activiteiten.
    Medewerkers van de Regionale Inlichtingen-diensten
    (rid) van de politie voeren werkzaamheden uit voor
    de AIVD. De AIVD heeft hierin een grote sturende rol. Dit geldt
    ook voor de Bijzondere Dienst (bd) van de Koninklijke
    Marechaussee, die te vergelijken valt met de rid. Daarnaast
    loopt de AIVD vaak mee in speciale politieteams. Een voor-beeld
    hiervan is het Bovenregionaal Rechercheteam van de
    politie dat zich bezighield met het oplossen van acties van die-renrechtenactivisten
    (zoals brandaanslagen op vleesverwer-kingsbedrijven
    of nertsenbevrijdingen). Daarnaast heeft hij
    periodiek overleg met de Dienst Specialistische Recherche
    Toepassingen (DSRT ) van het KLPD, de landelijke politieorgani-satie.
    De DSRT houdt zich onder meer met terrorisme en
    gewelddadig activisme bezig. Met deze dienst wisselt de AIVD
    ook stagiair( e) s uit. In het Afstemmingsoverleg Mensen-smokkel
    werkt de AIVD samen met onder andere de
    Koninklijke Marechaussee, het ministerie van Justitie en de
    Immigratie-en Naturalisatiedienst (ind) om mensensmokkel
    in kaart te brengen en tegen te gaan.

    Binnen eu-verband en navo-verband werkt de AIVD samen
    met andere inlichtingen-en veiligheidsdiensten. Daarnaast is
    er samenwerking met individuele landen, zoals met Belgi in
    het kader van het ek in 2000, en heeft de AIVD in een aantal
    landen een eigen functionaris gestationeerd. AIVD-liaisons
    zijn er in Amman (Jordani), Singapore, Washington (vs),
    Moskou (Rusland) en Caracas (Venezuela). De dienst zorgt
    ook voor inCIDentele informatie-uitwisseling met buitenland-se
    inlichtingendiensten. Zo gaf de BVD op verzoek van de
    Tsjechische geheime dienst een analyse van Nederlanders die
    in 2000 in Praag gingen protesteren tegen globalisering.
    Volgens de BVD waren ze allemaal geweldloos.