Het uitsluiten van illegale buitenlanders van collectieve voorzieningen staat al jarenlang bovenaan de politieke agenda. De Commissie Zeevalking adviseerde de regering Lubbers in 1991 om het vreemdelingentoezicht uit te breiden richting administratieve controles. Deze was enigszins beducht voor uitbreiding van straatcontroles, iets wat inmiddels al weer achterhaald is, gezien de uitbreidingen de laatste jaren: de instelling van de teams Mobiel Toezicht Vreemdelingen van de Marechaussee (473) en de uitbreiding van de vreemdelingenpolitie dit jaar (800).

“Illegaal verblijf ontmoedigen”, wordt het genoemd. Gesteund door nieuw flinkse terminologie over fraude en misbruik van voorzieningen gingen de wetgevers aan het werk. Het recht op voorzieningen en werk moest direct gekoppeld worden aan een rechtmatig verblijf in Nederland.
Eind 1991 werd het onmogelijk gemaakt om zonder geldige verblijfsstatus een sofinummer te krijgen. Arbeidsbemiddeling is al sinds 1981 uitgesloten voor illegale buitenlanders en verplichte controle van de verblijfsstatus bij aanvraag van een Bijstandsuitkering geld tal vanaf 19..

Uitsluitingssysteem

Naast de werknemersverzekeringen, zoals de WW, WAO en Ziektewet, zullen illegale buitenlanders ook geen gebruik meer kunnen maken van de volksverzekeringen zoals de kinderbijslag, de ABWZ, de AOW en de AAW.
Naast de sociale voorzieningen worden illegale buitenlanders ook uitgesloten van individuele huursubsidie, het recht op huisvesting, recht op onderwijs na de leerplichtige leeftijd en ziektekostenverzekeringen.
Opmerkelijk is ook de verandering in de Bijstandswet. Zelfs in noodgevallen (bijvoorbeeld de Bijlmerramp) kunnen illegale buitenlanders geen uitkering meer krijgen.

De groep ‘uitgeslotenen’ wordt ook groter. Gedoogde asielzoekers, die vanwege de toestand in hun land niet kunnen worden uitgewezen, vallen binnen de categorie die uitgesloten wordt van collectieve voorzieningen.
Deze groep krijgt ‘formeel’ dus wel recht in Nederland te verblijven, alleen ‘materieel’ niet. De kans is groot dat deze mensen terecht komen in het criminele circuit om in hun onderhoud te kunnen voorzien.

Punten van kritiek

1. Overdreven wetgeving
Uit onderzoek naar misbruik van sociale voorzieningen door illegale buitenlanders de afgelopen jaren is duidelijk geworden dat er bijna geen misbruik plaats vindt. Uit tal van onderzoeken die hiernaar werden verricht, blijkt dat fraude en misbruik van sociale voorzieningen door illegale buitenlanders nauwelijks voorkomt.
Ook onder de groep gedoogde asielzoekers (die nu nog recht heeft op een uitkering) zijn relatief weinig mensen met een Bijstandsuitkering. Bureau Regioplan uit Amsterdam (20 aug 1994 NRC) heeft onderzoek gedaan naar uitkeringen onder gedoogde vreemdelingen: slechts 12 procent van alle gedoogde asielzoekers (naar schatting 26.000 mensen) heeft een bijstandsuitkering.
Uit berekeningen van het Ministerie van WVC blijkt dat invoering van de Koppelingswet in totaal voor 11 miljoen gulden zal opleveren.
In feite wordt er ter bestrijding van een fake probleem van een mug een olifant gemaakt. De verhouding tussen de grote hoeveelheid controles en het mager aantal fraudegevallen is buiten proportie.

2. Ambtenaren als opsporingsambtenaar
Bij de voorstellen voor de wijziging van de vreemdelingenwet eind tachtiger jaren was er zeer veel verzet tegen de uitbreiding van controles naar gewone ambtenaren. In deze zogenaamde ‘pasjeswet’ was het voorstel opgenomen dat de controles op illegale buitenlanders plaats zouden vinden aan de balies van instellingen voor collectieve voorzieningen. In de Koppelingswet wordt in feite hetzelfde voorgesteld. Ambtenaren komen in een systeem van controle terecht waarvoor zij niet gekozen hebben. Dit ‘politie-agentje’ spelen krijgt in een aantal gevallen twee richtingen. Niet alleen moet een aantal ambtenaren controleren of iemand legaal in Nederland verblijft, op aanwijzing van de minister van Justitie moet een aantal van hen ook informatie doorgeven aan de vreemdelingenpolitie.
In feite komt de hele wetgeving erop neer dat sociale verzekeringswetten worden misbruikt om illegaal verblijf te bestrijden. De Sociale Verzekerings Bank (SVB), uitvoerder van de Kinderbijslagwet, ziet het uitsluiten van illegale buitenlanders als een inbreuk op een basiselement van het volks verzekeringsstelsel, te weten het beschermen van alle ingezeten van Nederland tegen bepaalde (financiële) risico’s als ouderdom en overlijden.
Opmerkelijk is dat de voorstellen uitgaan van het uitsluiten van het recht op verzekering en niet van het recht op uitkering. In feite houdt dit in dat het illegale arbeid goedkoper wordt omdat er geen premies meer over hoeven worden betaald.

3. Racistische uitwerking
De controles zullen plaatsvinden met behulp van het Vreemdelingen Administratie Systeem. In dit systeem zijn alle in Nederland verblijvende buitenlanders geregistreerd. Het VAS is nu in gebruik in 5 politieregio’s en voor het eind van het jaar moeten alle regio’s zijn aangesloten. Er wordt ook hard gewerkt aan koppeling van het systeem met de Gemeentelijke Basis Administraties (GBA). Uiteindelijk is het de bedoeling dat de controles via het GBA plaats gaan vinden.
De weerstand tegen de beruchte pasjeswet van eind tachtiger jaren geldt in feite ook voor de Koppelingswet. Ook nu zal voornamelijk op grond van uiterlijk, naam of andere kenmerken bepaald moeten worden of iemand gecontroleerd moet worden. Dit heeft verregaande consequenties, in feite gaat voor heel veel mensen een zeer uitgebreide identifikatieplicht gelden. Zij zullen zich bij elke ambtenaar weer opnieuw moeten identificeren.
Verder is erg onduidelijk hoe en wanneer de controles plaats moeten vinden. Moet er elke maand opnieuw gecontroleerd worden, komt er een automatisch meldingsysteem?

4. Verdere marginalisering illegalen en gedoogde asielzoekers
Illegale buitenlanders en gedoogde asielzoekers zullen door deze wet nog geïsoleerder komen te staan in de samenleving. Zij zullen snel terecht komen in het criminele circuit. Zelfs in acute noodgevallen is hulp uitgesloten. Vooral voor mensen die medische hulp nodig hebben wordt de situatie schrijnend. Op het forum dat ter ere van tienjarig bestaan van de Witte Jas werd georganiseerd deelde iemand van het ministerie van WVC mee dat er een potje zal worden gemaakt van het geld dat wordt uitgespaard aan de kosten die er nu gemaakt worden voor art. 84 van de Bijstandswet, zo’n 15 miljoen. Dit geld zou gebruikt kunnen worden voor acute medische hulp. Een druppel op een gloeiende plaat gezien het feit dat alleen nu in Amsterdam al zo’n 10 miljoen wordt uitgegeven aan medische kosten.